مشتری، پنجمین و پرجرم‌ترین سیاره منظومه شمسی، فراتر از کمربند سیارکی قرار گرفته است. این سیاره بعد از خورشید، ماه و زهره، چهارمین (یا پنجمین، بسته به نزدیکی مریخ به زمین) جرم درخشانی است که از زمین دیده می‌شود.
پیدا کردن مشتری در آسمان نسبتا آسان است. این سیاره با چشم غیرمسلح بزرگ‌تر و درخشان‌تر از ستاره‌های اطراف به‌نظر می‌رسد، بنابراین رصدگران کنجکاو را به خود جلب می‌کند. مشتری یکی از اجرام چشمگیر آسمان شب است که منظره فوق‌العاده‌ای را به اخترشناسان باتجربه و تازه‌کار ارائه می‌کند. پس اجازه دهید با این غول گازی بهتر آشنا شویم.
در این مقاله حقایق مهم مشتری را به اشتراک می‌گذاریم، توصیه‌هایی درباره تجهیزات موردنیاز برای رصد آن ارائه می‌کنیم و ویژگی‌های این سیاره را که باید به آن‌ها توجه کنید، مورد بررسی قرار می‌دهیم. پس همراهمان بمانید.
| بیشتر بخوانید: مشتری بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی |
با استفاده از تجهیزات زیر، تجربه بی‌نظیری از رصد مشتری خواهید داشت.
هر تلسکوپ کوچکی با دهانه ۶۰ تا ۹۰ میلی‌متر می‌تواند چهار قمر درخشان، کمربندهای ابری و نواحی مشتری را نشان دهد.
دوربین دوچشمی ۴۲×۸ یا جوینده تلسکوپ ۵۰×۹ به‌راحتی چهار قمر مشتری را نشان خواهد داد. بااینحال تلسکوپ‌های اشمیت کاسگرین و ماکستوف کاسگرین (با گشودگی ۴ تا ۱۴ اینچی) به‌دلیل توانایی بیشتر جمع‌آوری نور، فاصله کانونی بیشتر و توانایی در بزرگنمایی‌های بالاتر (۱۵۰ برابر یا بیشتر) در شب، بهترین گزینه برای رصد مشتری هستند.
این تلسکوپ‌ها ناامیدتان نخواهند کرد، زیرا در شرایط مناسب می‌توانند جزئیات زیادی را در مشتری نشان دهند. برای مشاهده ویژگی‌های برجسته مشتری مانند کمربندها، طوفان‌ها و حتی لکه سرخ بزرگ آن از تلسکوپ بزرگ‌تر استفاده کنید.
هرچه آینه یا عدسی تلسکوپ بزرگ‌تر باشد، نور بیشتری را جمع‌آوری می‌کند و وضوح تصویر بهتر است. ولی تلسکوپ سنگین‌تر و گرا‌ن‌تر خواهد بود. هنگام انتخاب تلسکوپ، تمام موارد را در نظر بگیرید.
فیلترهای رنگی ابزاری عالی برای بهبود ویژگی‌های ظریف جو مشتری هستند که رصد را لذت‌بخش‌تر می‌کنند. میتوانید فیلترها را بهصورت جداگانه یا روی هم استفاده کنید تا از مزایای چند فیلتر به‌طور همزمان بهره‌مند شوید. توجه داشته باشید که وقتی چند فیلتر را روی هم می‌گذارید، نور کاهش می‌یابد. بنابراین، این کار فقط با تلسکوپ‌هایی با دهانه حداقل ۸ اینچی توصیه می‌شود.
محبوب‌ترین فیلترهای رنگی برای افزایش جزئیات مشتری عبارت‌اند از:
وقتی مشتری را رصد کردید، با ثبت تصاویر دقیق از آن با گوشی هوشمند، دوربین DSLR یا دوربین تصویربرداری نجومی، تجربه‌تان را به سطح بالاتری ببرید.
دوربین‌های گوشی‌های هوشمند روزبه‌روز بهتر می‌شوند. کافی است گوشی را مستقیما روی چشمی تلسکوپ نگه دارید و از بزرگنمایی تلسکوپ برای عکاسی از مشتری و چهار قمر درخشان آن استفاده کنید. همچنین میتوانید از قابلیت زوم دیجیتال گوشی هوشمند برای افزایش اندازه مشتری استفاده کنید.
گاهی نشانه گرفتن هدف با دوربین موبایل دشوار است. استفاده از رابط گوشی هوشمند این کار را سریع و آسان می‌کند.
دوربین‌های DSLR نیز ابزار محبوب دیگری برای ثبت تصاویر مشتری هستند. به یک T-Adapter (مدل‌های مختلفی برای تلسکوپ‌های متفاوت وجود دارد) و یک T-Ring مخصوص دوربین (مثلاً کانن، نیکون) نیاز دارید. انواع مختلف این رابطها را میتوانید از بخش رابطها و تی‌رینگ‌های سایت تهیه فرمایید. T-Ring به بخش بیونت (اتصال سریع) دوربین شما متصل می‌شود. T-Adapter نیز به T-Ring پیچ می‌شود. بسته به نوع T-Adapter، این قطعه یا داخل لوله چشمی تلسکوپ قرار می‌گیرد یا مستقیماً به پشت تلسکوپ پیچ می‌شود.
دوربین‌های تصویربرداری نجومی نیز ابزاری عالی برای ثبت تصاویر با وضوح بالا و جزئیات فوق‌العاده هستند. کار با آن‌ها بسیار راحت است. دوربین جای چشمی تلسکوپ را می‌گیرد و از طریق کابل USB به کامپیوتر یا لپ‌تاپ متصل می‌شود.
نرم‌افزار هر فریم از فیلمبرداری زنده را تجزیه و تحلیل می‌کند و تصاویری را که به‌دلیل تلاطم جوی تار هستند، دور می‌اندازد. سپس شفاف‌ترین فریم‌های ویدیو را روی هم می‌چیند و دقیقا روی هم منطبق می‌کند تا تصویری روشن، دقیق و رنگارنگ ایجاد کند.
مشتری ویژگی‌های جالب و محسورکننده زیادی دارد. وقتی این سیاره را رصد می‌کنید، انگار به یک سنگ مرمر زیبا و رنگارنگ خیره شده‌اید، به‌ویژه اگر از تلسکوپی با دیافراگم بزرگ‌تر با بزرگنمایی متوسط تا زیاد استفاده کنید.
اگرچه مشتری در حال حاضر ۹۵ قمر دارد، ۴ قمر درخشان آن را خواهید دید: آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو. این قمرها در بیشتر تلسکوپ‌ها و دوربین‌های دوچشمی آماتوری با بزرگنمایی کم بهصورت نقاط کوچک نور ظاهر می‌شوند. بزرگنمایی بیشتر آن‌ها را بهصورت قرص‌های کوچک نشان می‌دهد.
تماشا کنید که این قمرها با چه سرعتی دور مشتری می‌چرخند. موقعیت آن‌ها را پیدا کرده و بعد از یک ساعت دوباره بررسی کنید. گاهی این قمرها از جلو یا پشت سیاره عبور می‌کنند و برای مدتی ناپدید شده و بعد دوباره در طرف دیگر ظاهر می‌شوند.
گاهی یکی از قمرها ممکن است سایه خود را روی ابرهای مشتری بیندازد که به‌شکل نقطه سیاه کوچکی دیده می‌شود که به‌آرامی در سراسر سیاره حرکت می‌کند. این نقطه گذر سایه نام دارد که نسبتا رایج است. اگر خوش شانس باشید، ممکن است گذر دوگانه یا حتی سه‌گانه نادر را ببینید.
وقتی مشتری را رصد می‌کنیم، به لایه بالایی ابرهای آن نگاه می‌کنیم. نوارهای ابری دماها و ترکیبات شیمیایی متفاوتی دارند که رنگ‌های متفاوتی ایجاد می‌کنند.
نوارهای تیره به‌عنوان کمربند و نوارهای روشن به‌عنوان نواحی شناخته می‌شوند. ابرهای مایل به قرمز در ارتفاعات بالاتر، ابرهای قهوه ای و کرم‌رنگ در مناطق میانی و ابرهای مایل به آبی در پایین‌ترین ارتفاعات قرار دارند.
با تلسکوپ معمولی دو کمربند ابری اصلی را بهصورت نوارهای تیره در سطح مشتری خواهید دید. بسته به اندازه تلسکوپ و شرایط جوی، ممکن است سایه‌هایی در سمت قطب‌ها نیز ببینید.
با افزایش بزرگنمایی، ممکن است بیضی‌های سفید و تیره، چرخش‌های آبی در نوارها و اشکال عجیب و غریب دیگر را مشاهده کنید. رصد مشتری همیشه جالب است، زیرا مدام می‌چرخد و مناطق جدیدی را به نمایش می‌گذارد.
لکه سرخ بزرگ مشتری (GRS) در سال ۱۶۶۵ توسط اخترشناس ایتالیایی «جووانی کاسینی» کشف شد. این لکه که در نیمکره جنوبی مشتری قرار دارد، در واقع طوفان واچرخندی با قطری نزدیک به 24000 کیلومتر است.
لکه سرخ مشتری حداقل ۳۵۰ سال عمر دارد، اما اندازه آن به‌طرز محسوسی کاهش یافته است. سرعت بادهای آن می‌تواند به بیش از 434 کیلومتر در ساعت برسد که سریع‌تر از سرعت باد قوی‌ترین طوفان ثبت‌شده زمین است.
لکه سرخ گاهی به پشت مشتری می‌رود، بنابراین برای مشاهده آن باید صبور باشید. برنامه SkyPortal سلسترون ابزار عالی است که کمک می‌کند تعیین کنید که GRS دقیقا چه زمانی از مکان شما قابل‌مشاهده است.
گاهی گرانش قدرتمند مشتری سیارک‌ها، دنباله‌دارها و سایر زباله‌های فضایی را می‌کشد و باعث می‌شود تا به سیاره برخورد کنند و کبودی‌های تیره در ابرهای آن باقی بگذارند.
معروف‌ترین برخورد در سال ۱۹۹۴ رخ داد. دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ بیش از دو سال قبل از نزدیک شدن به مشتری از هم پاشیده بود و مثل قطاری طولانی به ابرهای مشتری برخورد کرد. زخم‌های تیره به‌جا‌مانده از این ضربه از طریق تلسکوپ‌های آماتوری به‌راحتی قابل‌مشاهده بودند.
مقارنه زمانی اتفاق می‌افتد که دو یا چند سیاره در آسمان شب بسیار نزدیک به هم ظاهر شوند. این منظره بسیار دیدنی است، به‌ویژه اگر شامل بزرگ‌ترین یا درخشان‌ترین سیاره‌ها باشد.
چنین مقارنه بزرگی در غروب انقلاب زمستانی، ۱۲ دسامبر ۲۰۲۰ رخ داد. در طول این مقارنه، مشتری و زحل فقط ۰.۱ درجه از هم فاصله داشتند، یعنی هر دو همزمان در میدان دید تلسکوپ قابل‌مشاهده بودند!
هنگام رصد مشتری، نکته‌های زیر را در نظر داشته باشید.
هنگام رصد یا عکاسی از مشتری، شرایط دید ثابت بسیار مهم است. از شب‌هایی که جو متلاطم است و مشتری روی صفحه لپ‌تاپ یا در چشمی تلسکوپ مثل لکه‌ای درخشان ظاهر می‌شود، اجتناب کنید.
با بزرگنمایی کم شروع کنید و در صورت ثابت ماندن نمای مشتری، آن را کم‌کم افزایش دهید. در شرایط خوب، جزئیات مشتری در معرض دید قرار می‌گیرد و لکه سرخ بزرگ روشن و قابل‌توجه خواهد بود.
| بیشتر بخوانید: سوژه‌های جذاب آسمان شب برای رصد با تلسکوپ |
حنما یک ساعت قبل از رصد تلسکوپ را بیرون بیاورید تا خنک شود. برای جلوگیری از تصویر مغشوش، تلسکوپ باید با هوای بیرون به تعادل حرارتی برسد. تلسکوپ‌هایی که آینه‌ها و عدسی‌های بزرگ دارند ممکن است به زمان بیشتری برای خنک شدن نیاز داشته باشند.
اگر تلسکوپ نیوتنی یا اشمیت-کاسگرین دارید، مطمئن شوید که اپتیک تلسکوپ هم‌خط سازی شده است. وقتی صحبت از تشخیص جزئیات سیاره‌ای به میان می‌آید، هم‌خط بودن تفاوت زیادی ایجاد می‌کند.
اگر اپتیک کمی از هم‌خطی خارج شده باشد، شانس دیدن واضح‌ترین جزئیات مشتری را از دست خواهید دید. عادت کنید که هم‌خط بودن تلسکوپ را پس از خنک شدن بررسی و تنظیم کنید. بیشتر تلسکوپ‌های شکستی معمولا نیازی به هم‌خط سازی ندارند.
مشتری برای بسیاری از افراد هیجان‌انگیزترین سیاره برای رصد از طریق تلسکوپ است. این سیاره بزرگ و روشن است و با سرعت زیاد می‌چرخد. طوفان‌های آن همیشه در حرکت هستند و چهار قمر درخشان دور آن می‌چرخند. همچنین متمایزترین ویژگی را بین سیاره‌های منظومه شمسی دارد، یعنی لکه سرخ بزرگ. مشتری سوژه رویایی برای رصد و عکاسی است زیرا ظاهر آن مدام تغییر می‌کند. امیدواریم با کمک این راهنما تجربه بهتری از رصد این سیاره داشته باشید.
