در قلمرو سیارات

کلی بیتی

ترجمه: شادی حامدی آزاد

برگرفته از : Sky&Telescope, July 2007

در هشت سالی که از انتشار کتاب عظیم دایره‌المعارف منظومه شمسی (Encyclopedia of the Solar System) می‌گذرد، سرعت کاوش‌ها و اکتشافات سیاره‌ای به‌راستی نفس‌گیر بوده است. فضاپیماهای خودکار به زحل رسیدند، بر سطح تیتان و دو سیارک فرود آمدند، به ماه برخورد کردند، بدون خستگی به دور مریخ و روی سطحش گشتند، حفره‌ای در دنباله‌داری کندند و غباری از دنباله‌داری دیگر را به زمین بازگرداندند، و در فهم ما از خورشید انقلابی به پا کردند.

زمانِ به روز کردن آن کتاب فرا رسیده بود. خوشبختانه، گروه سه‌نفره دانشمندان علوم سیاره‌ای، که به کار تألیف نخستین کتاب همت گمارده بودند، دست به کار به روز کردن صفحه به صفحه این کتاب شدند.

نخستین چیزی که آنها و انتشارات آکادمیک پرِس (Academic Press) تصحیح کردند تغییر طراحی بی زرق و برق کتاب قبلی و جبران نبود تصاویر رنگی در آن بود. حالا می‌توانید از فصلی به فصل دیگر به گشت‌وگذار بپردازید و هر جا که طراحی سرزنده کتاب نظرتان را به خود جلب کرد توقف و تماشا کنید. این تصاویر، با اینکه اصلاً با ولخرجی استفاده نشده‌اند و تعدادشان زیاده از حد نیست، بر کاغذهایی با کیفیت بسیار عالی به خوبی چاپ شده‌اند –چیزی که کمبودش در کتاب‌های این حوزه به چشم می‌خورد. البته در انتخاب تصاویر کمی ناهماهنگی به چشم می‌خورد.  شما به‌سادگی فصل‌هایی را برمی‌گزینید که نویسنده در آنها برای جذابیت‌های تصویری بیشتر کوشیده یا فصل‌هایی که نویسنده به اختصار مطلب را بیان کرده است.

مروری بر فهرست مطالب کتاب دوم نشان می‌دهد که ۹ فصل (از میان ۴۷ فصل) کاملاً جدیدند. موضوع برخی از این فصل‌ها چنین است: ارتباط زمین-خورشید، اروپا (قمر مشتری)، و ویژگی‌های اجرام کمربند کویی‌پِر. بررسی تلسکوپ‌های تازه‌ساخته شده روی زمین و همچنین مأموریت‌های سیاره‌ای به نظر من غیرضروری بودند. آن صفحات را می‌توانستند به تصاویر جذاب بیشتری مثلاً از مریخ (مثلاً کلاهک‌های قطبی‌ آن)، یو، و منظومه زحل و اقمار و حلقه‌هایش اختصاص دهند.

البته ویراستاران مجموعه قطعاً مجموعه‌ای بی‌نظیر از اطلاعات را گردهم آورده‌اند که اشخاص صاحب‌نام در علوم سیاره‌ای نگارش کرده‌اند. متن و تصاویر به نحو ارضاکننده‌ای به روزند؛ مثلاً تصویر سطح تیتان از دید کاوشگر هویگنس، تصویری از سیارک ایتوکاوا ۲۵۱۴۳ از دید فضاپیمای هایابوسا، و آبْ‌فِشان‌های انسلادوس از نگاه فضاپیمای کاسینی. حتی تفسیرهای مختلف و گاه متناقضی از رأی‌گیری بحث‌برانگیز انجمن بین‌المللی نجوم درباره پلوتون در تابستان گذشته را نیز در این کتاب می‌یابید.

ارایه مطالب در بیشتر بخش‌های کتاب برای خوانندگان همیشگی مجلاتی همچون اسکای‌اندتلسکوپ (Sky&Telescope) مناسب است، هرچند ویراستار کتاب گرایش‌هایی نیز به بحث‌های تخصصی و فنی این موضوع داشته که با سبکی خواننده‌پسند آن را بیان کرده است. پس از خواندن مقاله مفصل مارکوس آشواندِن (Markus Aschwanden) درباره خورشید به نظرم رسید مقاله ساده‌تر جک زیرکِر (Jack Zirker) در چاپ قبلی کتاب را بیشتر می‌پسندم. باوجودی که واژه‌نامه ۱۹ صفحه‌ای انتهای کتاب به فهم شما از واژه‌های تخصصی به کار رفته بسیار کمک خواهد کرد، آماده باشید که با  انواع روابط پیچیده ریاضی نیز مواجه شوید.

سرانجام، شاید کنجکاو باشید بدانید که آیا هیچ کتابی در عصر اینترنت ۱۰۰ دلار می‌ارزد. در سال ۱۹۹۹، که نخستین چاپ این کتاب منتشر شد (با همین قمیت)، با دو کتاب مختصرتر اما هم‌خط خود – نگاه جدیدی به منظومه شمسی (The New Solar System) و دایره‌المعارف علوم سیاره‌ای (Encyclopedia of Planetary Science)- رقابت سختی را در پیش داشت. اما در در طی سال‌های گذشته هیچ‌کدام از این دو کتابِ دیگر به‌روز نشدند. و از آنجا که من هنوز تا اعتماد کامل به مدخل‌های اینترنتی ویکی‌پدیا راه درازی در پیش دارم، دلگرمم که به‌سادگی می‌توانم دایره‌المعارف منظومه شمسی را ورق بزنم و پاسخِ –پاسخ صحیحِ – واقعاً هر پرسشی درباره قلمرو سیاره‌ای‌مان را بیابم.