روز بزرگی است اولین تلسکوپتان از راه رسیده است. بعد از تحقیق زیاد، یک بازتابی ۸ اینچی با پایه دابسونی، یک شکستی ۴ اینچی یا مدل دیگری با ویژگیهای خوب خریدهاید.
یک ساعت یا بیشتر وقت خود را صرف باز کردن و مونتاژ تلسکوپ می‌کنید. با هیجان منتظر شب می‌نشینید. آن را به حیاط می‌برید و چند هدف هم پیدا می‌کنید، ولی تصویر واضح نیست. هرچقدر تلاش می‌کنید نمی‌توانید یک تصویر واضح دریافت کنید. کمربندهای مشتری دیده نمی‌شوند و زحل شبیه یک فنجان چایخوری با دو دستگیره به‌نظر می‌رسد.
مشکل این است که تلسکوپ را همخط سازی نکرده‌اید. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا نحوه همخط کردن تلسکوپ را برای دیدن تصاویر واضح یاد بگیرید.
همخط سازی فرایند همتراز کردن تمام اجزای تلسکوپ است تا نور را به بهترین شکل متمرکز کند. هر تلسکوپی باید همخط سازی شود و انجام آن بسته به مدل دستگاه ممکن است راحت یا سخت باشد. در ادامه توضیح می‌دهیم که هر کدام از سه نوع اصلی تلسکوپ (و یک زیرمجموعه) چه زمانی به همخط کردن نیاز دارند.
دو نوع همخط سازی وجود دارد: نوری و مکانیکی. همخط کردن نوری سطوح نوری تلسکوپ را تراز می‌کند تا تصویر را به جهت صحیح در صفحه کانونی برساند.
همخط کردن مکانیکی زمانی ضروری است که اجزای فیزیکی تلسکوپ به‌درستی ردیف نمی‌شوند، مثلا آینه اصلی در مرکز لوله قرار ندارد یا آینه ثانویه کج است. جالب این است که تلسکوپ ممکن است از لحاظ نوری همخط باشد، ولی از نظر مکانیکی تنظیم نباشد.
ساده‌ترین راه برای بررسی همخط بودن تلسکوپ این است که منتظر بمانید تا اپتیک سرد شود، یک ستاره درخشان انتخاب کنید و آن را در مرکز میدان دید چشمی قرار دهید و بعد تصویر را با چرخاندن فوکوسر به یک سمت و بعد به سمت دیگر از فوکوس خارج کنید.
این دو ناحیه غیرمتمرکز به‌عنوان فوکوس داخلی و خارجی شناخته می‌شوند. فوکوس داخلی به نقطه کانونی چشمی اشاره دارد که داخل مخروط نور قرار میگیرد. این برای فوکوس بیرونی برعکس است.
اگر حلقه‌ها در مرکز قرار نگیرند، به‌احتمال زیاد تلسکوپ به‌درستی همخط نشده است. بعضی از مدل‌های خاص، مثلا بازتابی‌ها و تلسکوپ‌های اشمیت-کاسگرین (SCT)، با هر بار راه‌اندازی به همخط سازی نیاز دارند.
شکستی‌ها در کارخانه همخط می‌شوند و از آن‌جایی که عدسی ثابت دارند، تنظیم خود را به‌خوبی حفظ می‌کنند. تلسکوپ شکستی که دچار حادثه نشود (مثلا افتادن) معمولا در طول عمر خود نیازی به همخط کردن نخواهد داشت.
بااین‌حال، بعضی از دستگاه‌ها ممکن است به‌دلیل تکان و ضربه در طول حمل‌ونقل از تراز خارج شوند. در این صورت، به‌ویژه برای مدل‌های پیشرفته‌تر مثل Petzvals و triplets، توصیه می‌کنیم حتما دستگاه را تعویض کنید. اگر تلسکوپ دست دوم خریدهاید و نمی‌خواهید آن را به فروشنده برگردانید، برای تنظیم مجدد از سازنده کمک بگیرید.
تلسکوپ‌های اشمیت-کاسگرین قابل پیش‌بینی نیستند. بعضی از آن‌ها به همخط سازی منظم نیاز دارند و تعدادی دیگر تنظیمات خود را به‌خوبی حفظ می‌کنند. خبر خوب این است که همخط کردن SCTها آسان است.
تلسکوپ‌های ماکستوف که طراحی شبیه SCT دارند هم‌خطی خود را به‌خوبی حفظ می‌کنند. بااین‌حال برخلاف SCT، تنظیم کردن آن‌ها آسان نیست. اگر تلسکوپ ماکستوف نیاز به همخط کردن دارد، بهتر است آن را به سازنده بفرستید یا از متخصص کمک بگیرید. زیرا دسترسی به آینه اصلی و تنظیم آن دشوار است.
در نهایت، بازتابی‌ها به همخط سازی منظم نیاز دارند، به‌ویژه بعد از هر بار جابه‌جایی. خوشبختانه تنظیم کردن تلسکوپ بازتابی ساده است و فقط چند دقیقه طول می‌کشد.
تجهیزات اختصاصی مختلفی برای ساده‌سازی فرایند همخطسازی تلسکوپ وجود دارد.
این درپوش یا لوله دید در واقع دوشاخهای است که در فوکوسر تلسکوپ بازتابی قرار میگیرد و یک سوراخ مرکزی کوچک دارد. اگرچه این درپوش عمدتا برای اطمینان از تراز بودن آینه ثانویه با توجه به فوکوسر بهکار میرود، برای اطمینان از تراز صحیح آینه اولیه نیز قابلاستفاده است.
این ابزار مجموعه‌ای از خطوط متقاطع را به لوله دید اضافه می‌کند. بیشتر مبتدی‌هایی که از تلسکوپ بازتابی استفاده می‌کنند، معتقد هستند که چشمی چشایر بهترین ابزار برای همخطسازی درست است.
اگرچه همخط کننده لیزری معایبی دارد (اپتیک ممکن است کاملا تراز نباشد ولی بی‌نقص به‌نظر برسد)، بسیاری آن را به‌عنوان روش سریع ترجیح می‌دهند. این ابزار در فوکوسگر قرار میگیرد و پرتویی را می‌تاباند که به سوراخی که از آن بیرون آمده است منعکس می‌شود.
اگر تلسکوپتان به‌قدری ناتراز است که پرتو برگشتی حتی به آینه ثانویه برخورد نمی‌کند، برای کمک به انجام تنظیمات اولیه بهتر است آن را به‌سمت یک دیوار نزدیک بگیرید.
قبل از استفاده از هر همخط کننده لیزری، مطمئن شوید که درست کار می‌کند. آن را روشن کنید و روی یک سطح صاف بگذارید تا پرتو نور روی دیوار بیافتد. اگر پرتو نور صاف است، دستگاه درست کار می‌کند. اگر نه، باید آن را تنظیم کنید.
تست ستاره‌ای رایگان و آسان است و برای هر نوع تلسکوپی کار می‌کند. تنها عیب آن این است که همه شب‌ها دید کافی (ثبات جوی) ندارند تا بتوانیم مطمئن شویم که حلقه‌های پراش در مرکز ستاره قرار دارند.
مطمئن شوید که مقر روشن است و ردیابی می‌کند. چشمی را وارد کنید که بزرگنمایی متوسط تا زیاد به شما بدهد و ستاره‌ای نسبتا درخشان را در مرکز قرار دهید، ولی نه درخشان‌ترین ستاره‌ای که می‌توانید ببینید.
اگر معمولا با مورب ستاره رصد می‌کنید، مطمئن شوید که در جای خود قرار دارد. اگر از مقر موتوری استفاده نمی‌کنید و در نیمکره شمالی هستید، می‌توانید از ستاره قطبی برای همخط سازی استفاده کنید. تصویر را کمی از فوکوس خارج کنید تا یک دونات نوری را ببینید. اگر تلسکوپ تراز نباشد، سوراخ دونات در مرکز قرار نمی‌گیرد.
در تصحیح‌کننده بیشتر تلسکوپ‌های اشمیت-کاسگرین مدرن یک دایره پلاستیکی وجود دارد که پشت پایه آینه ثانویه است. در آن‌جا سه پیچ تنظیم پیدا خواهید کرد. اگر آن‌ها را نمی‌بینید، احتمالا زیر پوشش مخصوص هستند.
| برای اطلاع از مقاله چرا اخترشناسان نگران دو تلسکوپ بزرگ هستند روی لینک کلیک کنید. |
برای چرخاندن پیچ‌ها به پیچ‌گوشتی فیلیپس یا آچار آلن نیاز دارید. آن‌ها معمولا کوچک هستند، بنابراین حتما از ابزار مناسب استفاده کنید. اگر نگران هستید ابزار فلزی به اپتیک آسیب بزند، برای تنظیم ایمن‌تر و آسان‌تر، پیچ‌ها را با دستگیره تعویض کنید.
هر بار فقط یک پیچ را بچرخانید و از طریق چشمی تغییر تراز را بررسی کنید. آن را آن‌قدر ادامه دهید تا سوراخ در مرکز دونات قرار بگیرد. سپس کمی فوکوس را بیشتر کنید تا حلقه‌های پراش را ببینید و از آن‌ها برای تنظیم دقیق هم‌خطی استفاده کنید. در حالت ایده‌آل باید فقط دو پیچ را تنظیم کنید.
بعضی از SCTها، به‌ویژه مدل‌های قدیمی‌تر، نقص آینه دارند. یعنی هنگام دنبال کردن سوژه از یک سمت نصف‌النهار به سمت دیگر، آینه اولیه کمی از تنظیم خارج می‌شود.
برای دستیابی به بهترین نتایج، در سمتی از آسمان که در آن رصد خواهید کرد، همخط سازی کنید. اگر از نصف‌النهار عبور کردید، باید دوباره هم‌خطی را بررسی کنید. این فرایند ممکن است در ابتدا وقت‌گیر به‌نظر برسد، ولی با تکرار و تمرین سریع‌تر آن را انجام خواهید داد.
ابزارهایی وجود دارند که شما را قادر می‌کنند یک SCT را در طول روز همخط سازی کنید که متاسفانه نسبتا گران هستند. اگر زمان برایتان ارزش زیادی دارد یا عضو گروه رصد هستید و می‌توانید هزینه‌ها را تقسیم کنید، خرید آن‌ها منطقی‌تر است.
قبل از شروع، پیشنهاد می‌کنیم مرکز آینه اصلی را علامت بزنید. تقریبا تمام ستاره‌شناسان مبتدی از برچسب حلقه‌ای سفید برای این کار استفاده می‌کنند. اگر از لیزر استفاده می‌کنید (که به‌شدت توصیه می‌شود)، باید سوراخی در وسط نشانگر برای بازتاب وجود داشته باشد.
نشانگر باید در جای درست قرار بگیرد. نقص‌های نوری با دور شدن از مرکز بیشتر می‌شوند که به‌ویژه برای آینه‌های سریع مشکل بزرگی خواهد بود. در تلسکوپ بازتابی، سه چیز باید تراز شوند: آینه اولیه، آینه ثانویه و فوکوسر (در نهایت چشمی). در طول روز به درون فوکوسر نگاه کنید و هر کدام از این موارد را در بازتاب آینه ثانویه شناسایی کنید.
چشمی چشایر و لیزر گزینه‌های خوبی برای همخط سازی تلسکوپ نیوتنی هستند. اگر فوکوسر 2 اینچی را همخط می‌کنید، توصیه می‌کنیم از یک همخط کننده لیزری 2 اینچی استفاده کنید. آداپتور ¼۱ به 2 اینچ ممکن است لیزر را نادرست تراز کند.
مرحله اول این است که اطمینان حاصل کنید آینه ثانویه زیر فوکوسر قرار دارد. چشمی چشایر را وارد کرده و موقعیت آینه ثانویه را بررسی کنید. ممکن است نیاز باشد که آن را جلو یا عقب ببرید یا حتی کمی بچرخانید. همچنین شاید لازم باشد پایه عنکبوتی (پره‌های فلزی نازکی که آینه ثانویه را نگه می‌دارند) را تنظیم کنید تا آن را به چپ و راست یا بالا و پایین بکشید.
وقتی آینه ثانویه در جای درست قرار بگیرد، در مرکز و به‌شکل دایره ظاهر می‌شود. آن را فقط باید یک بار انجام دهید، ولی بقیه کارها باید با هر بار راه‌اندازی تلسکوپ تکرار شوند.
سپس همخط کننده لیزری وارد عمل می‌شود. در حالیکه می‌توانید این مرحله را با چشایر انجام دهید، لیزر کار را بسیار ساده‌تر می‌کند.
آن را در فوکوسر قرار دهید و آینه ثانویه را با استفاده از پیچ‌های مخصوص تنظیم کنید تا پرتو نور روی نقطه‌ای که قبلا روی آینه اصلی علامت‌گذاری کرده‌اید، بیافتد. مراقب باشید که پرتو منعکس‌شده به چشم‌تان برخورد نکند.
حالا حیاتی‌ترین مرحله فرا می‌رسد. آینه اولیه را تنظیم کنید تا مطمئن شوید که انعکاس به مرکز فوکوسر میرود. پشت آینه معمولا سه پیچ تنظیم (یا شش پیچ تنظیم فشاری) وجود دارد. با لیزر روشن و در فوکوسر، آینه اولیه را طوری تنظیم کنید که پرتو نور به جایی که از آن ساطع می‌شود، برگردد.
اگر تلسکوپ خیلی از تراز خارج شده است، جلوی آن را به‌سمت دیوار یا هر سطح غیرانعکاسی دیگر بگیرید. سپس با استفاده از پیچ‌های تنظیم شیب آینه را تغییر دهید. این کار را فقط با حرکت دادن دو پیچ از سه پیچ انجام دهید و فقط کمی آن‌ها را بچرخانید. به پیچ سوم دست نزنید، مگر اینکه به محدودیت یکی از دو پیچ دیگر برسید.
بعد از هر تنظیم، قسمت جلویی لیزر را بررسی کنید تا ببینید آیا پرتو وجود دارد یا نه. اگر پرتو را می‌بینید، در مسیر درست هستید. بعد از اینکه همه چیز در یک راستا قرار گرفت، با تست ستاره‌ای از درست بودن هم‌خطی مطمئن شوید.
آخرین و بهترین توصیه ما برای همخط کردن تلسکوپ این است که از دوست‌تان کمک بگیرید. عکس‌ها، نمودارها و مقاله‌ها عالی هستند، ولی اگر دوستی داشته باشید که در این فرایند با شما همکاری کند، سریع‌تر و راحت‌تر می‌توانید تلسکوپتان را تراز کنید. در غیر این صورت هر بار که یکی از پیچ‌ها را می‌چرخانید، باید به لیزر نگاه کنید.
همخط سازی تلسکوپ ضروری است ولی خیلی وقت‌گیر یا پیچیده نیست. فراموش نکنید که پول زیادی برای خرید تلسکوپ خرج کرده‌اید، پس باید از نهایت عملکرد آن استفاده کنید!
