بدون شک ساخت رصدخانه های جدی و دانشگاهی امری تخصصی و نیازمند دانش و تجربه ی فراوان است. انتخاب ابزار مناسب و همچنین نصب و راه اندازی صحیح ابزارهای تخصصی و گران قیمت به تجربه و دانش تخصصی و سطح بالا احتیاج دارد. فقط کمی اشتباه می تواند ابزاری گران قیمت را بی استفاده نماید. همچنین برای اینکه بتوان بیشترین راندمان را از ابزارهای رصدخانه داشت باید این ابزارها به درستی تنظیم و مورد استفاده قرار گیرند. کار با دوربین های CCD و تصویر برداری امری بسیار تخصصی و پیچیده است و نیازبه ساعتها آموزش است. چه بسیار اند تلسکوپهائی تخصصی در ایران و جهان که به واسطه ی فقدان دانش کار با آنها سالهای زیادی بی استفاده مانده اند. همچنین تنظیم ادواری این ابزار ها امری اجتناب ناپذیر است.
موسسه طبیعت آسمان شب با بهره گیری از کادر تخصصی و تجربه فراوان و همچنین با داشتن کارنامه ای موفق در امر احداث رصدخانه های آموزشی و تخصصی یکی تخصصی ترین مراکز تخصصی نجوم در ایران است.
موسسه آسمان شب نماینده ی رسمی رصدخانه های حرفه ای کمپانی استرالیائی Sirius Observatory است. همچنین تلسکوپهای William optics و Skywatcher نیز از محصولات آسمان شب اند و آسمان شب نماینده ی رسمی این تلسکوپها در خاور میانه است.
حال به بررسی مختصر ابزارهای یک رصدخانه ی علمی-تحقیقاتی بطور مختصر می پردازیم.
برای شروع با لوله ی اپتیکی تلسکوپ شروع می کنیم.
تلسکوپ های حرفه ای باید مشخصه هائی داشته باشند که تلسکوپهای عمومی نمی توانند این نیازها را برآورده کنند.
اپتیکهائی که برای رصدخانه های حرفه ای و تحقیقاتی استفاده می شوند باید تا حد امکان عاری از خطاهای اپتیکی باشند . خطاهای اپتیکی شکل ستاره ها را از حالت نقطه ای خارج کرده و امکان نورسنجی و مکان‌سنجی را دشوار و یا حتی غیر ممکن می کنند.
برای شروع مقایسه با تلسکوپهای نیوتونی شروع می کنیم.
نیوتونی ها به جرات از محبوب ترین ابزارهای نجوم آماتوری اند. ارزان اند و ساخت انها در اندازه های بزرگ آسان است. تلسکوپهای نیوتونی اما از چندین خطای اپتیکی به
شدت رنج می برند. مهمترین آنها و در عین حال آزاردهنده ترین آنها برای تصویر برداری خطای Coma است. خطای کما با دورشدن از محور اپتیکی به شدت افزایش می یابد و به خاطر اینکه شکل ستاره ها را بطور نا متقارن تغییر می دهد امکان Astrometry با دقت بالا را تقریبا غیر ممکن می نماید. البته توسط ابزاری به نام Coma Corrector می توان این عیب اپتیکی را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش داد ولی قابل رفع نیست و همچنان ایجاداشکال می نماید. طول لوله زیاد این تلسکوپها نیز مشکل دیگری است. در شکل زیر نمودار نقطه ای یک تلسکوپ نیوتونی نمایش داده شده است.
همانطور که در تصویر روبه‌رو دیده می شود با دور شدن از محور اپتیکی خطای کما به شکل آزار دهنده ای افزایش می یابد و امکان استفاده از دوربین های با سنسور بزرگ را عملا غیر ممکن می کند. البته در مواردی خاص بسته به هدف مورد نظر رصدخانه حتی می توان از تلسکوپهای نیوتونی هم به شکل جدی در رصدخانه ها استفاده کرد.
تلسکوپهای اشمیت-کسگرین در ایران بخوبی شناخته شده هستند و از محبوبیت خاصی نبز برخورداراند. ولی این تلسکوپها نیز به شدت از خطاهای Coma و Spherical رنج می برند و این تلسکوپها نیز چندان برای نجوم جدی و حرفه ای مناسب نیستند.
در تصویر روبه‌رو دیاگرام نقطه ای یک تلسکوپ نوعی اشمیت-کسگرین نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه می کنید ستاره ها با دور شدن از محور اپتیکی به شدت تحت تاثیر خطاهای اشاره شده قرار می گیرند و برای استفاده های حرفه ای عملا کارآئی چندانی ندارند.
تلسکوپهای ُریچی-کرتین ( Ritchey-chretien ) که از خانواده ی تلسکوپهای کسگرین هستند به دلیل نداشتن عدسی در طراحی شان هیچ گونه خطای رنگی تولید نمی کنند و از این رو برای نورسنجی بسیار مناسب اند. همچنین این تلسکوپها عاری از خطای کما هستند که این به نوبه ی خود برای مکان سنجی
( Astrometry ) بسیار ایده آل است. به همین دلیل است که 90 درصد تلسکوپهای حرفه ای و رصدخانه ای از این طرح اپتیکی استفاده می کنند. تلسکوپ هابل نیز از نوع ریچی-کرتین است.
البته بدلیل هذلولی بودن هر دو آینه ی ثانویه و اولیه در این طرح اپتیکی ساخت و قیمت این تلسکوپ بالا است.
شکل فوق دیاگرام نقطه ای یک تلسکوپ ریچی-کرتین را نشان می دهد. البته این تلسکوپها مقداری خطای آستیگماتیسم تولید می کنند که بخاطر متقارن بودن اثر این خطا روی ستاره ها مشکل خاصی در انجام رصدهای تحقیقاتی اتفاق نمی افتد.
البته توسط یک تصحیح گر اپتیکی می توان مقدار این خطا را نیز بسیار کاهش داد. همچنین میدان دید این تلسکوپها بسیار تخت تر از خانواده ی اشمیت-کسگرین است.
در یک کلام اینکه این تلسکوپ ها استاندارد تلسکوپ های رصدخانه ای اند. تولید کنندگان زیادی در دنیا مشغول تولید تلسکوپهای ریچی-کرتین هستند. که موسسه آسمان شب با تمام آنها در ارتباط است. تحویل این تلسکوپها معمولا کمی طولانی است و آسمان شب با شناخت کاملی که از بازار این تلسکوپها دارد می تواند مناسب ترین تلسکوپ را انتخاب نماید.
این تلسکوپها بدلیل ماهیت حرفه ای شان از کیفیت ساخت بالائی نیز برخورداراند و این نیز یکی از دلالیل قیمت بالای این تلسکوپهاست.
قیمت لوله اپتیکی یک تلسکوپ ریچی-کرتین 20 اینچ برای تحویل در ایران حدود 57000 یورو است که آسمان شب با شناخت کمپانی های تولید کننده بهترین کیفیت و سریع ترین زمان تحویل را انتخاب می نماید. مدل 24 اینچی قیمتی حدود 90000 یورو برای تحویل در ایران دارند.
اپتیکی حرفه ای به استقراری حرفه ای نیاز دارد. استقرار مورد استفاده در رصدخانه های حرفه ای معمولا استقرار استوائی می باشد. البته از استقرار سمت-ارتفاعی نیز می توان در مواردی استفاده کرد. برای استفاده از استقرار سمت- ارتفاعی باید از ابزاری به نام Field Derotator برای جلوگیری از چرخش میدان ( Field rotation ) استفاده شود.
استقرار های استوائی در استانداردهای رصدخانه ای باید مشخصات ویژه ای داشته باشند. خطای ردیابی چنین پایه هائی باید بسیار پائین باشد. معمولا کل خطای دوره ای ( Periodic Error ) باید از 10 ثانیه قوسی کمتر باشد. ساختار پایه باید بدون لرزش و بسیار محکم و مقاوم باشد. سیستم جستجوگر خودکار نیز باید تمامی امکانات لازم از قبیل اتصال به شبکه ، تصحیح خطای دوره ای ، پورتهای لازم ، الگوریتم های ردیابی و بسیاری موارد لازم دیگررا دارا باشد.
استقرار مورد استفاده همچنین باید با لوله ی تلسکوپ متناسب باشد و بتواند بخوبی لوله تلسکوپ را به همراه دیگر لوازم جانبی تلسکوپ حمل کند. یکی از نکات بسیار مهم در مورد استقرار تلسکوپ ها نصب و راه اندازی درست آنهاست. بدون شک راه اندازی تلسکوپهای حرفه ای همانند هر ابزار علمی به تیمی متخصص و فنی احتیاج دارد. آسمان شب با بهره گیری از کادر متخصص دز زمینه ی ابزار و نجوم راه اندازی علمی رصدخانه های تحقیقاتی را تضمین می کند.
قیمت استقرار مناسب برای تلسکوپ 20 اینچ ریچی-کرتین برای تحویل در ایران حدود 35000 یورو و برای تلسکوپ 24 اینچی حدود 55000 یورو می باشد که بر حسب کمپانی سازنده ی آن قیمت و زمان تحویل متفاوت است.
شکل روبه‌رو نمونه ای از استقرار استوائی حرفه ای می باشد. چنین استقرار هائی می توانند در شرایط دید خوب با اپتیکی با فاصله ی کانونی بالای 4000 میلیمتر بدون سیستم راهنمای خودکار ( Autoguiding ) ستاره ها بصورت نقطه ای ثبت کنند.
در این تصویر ستاره تا 300 ثانیه نوردهی با اپتیکی با فاصله ی کانونی 4000 میلیمتر بصورت کاملا نقطه ای ثبت شده است.
تا اینجا در مورد لوله اپتیکی و استقرار تلسکوپها صحبت شد. حال به لوازم جانبی تلسکوپ می پردازیم.
بدون شک رصدخانه ای بدون دوربین بی معنی است. برای ثبت و نورسنجی و مکان سنجی اجرام آسمانی دوربین مناسب مورد نیاز است. البته دوربین های نجومی بسیار متنوع و گسترده هستند و بسته به کاربری رصدخانه باید دقیقا دوربین مناسب تهیه شود. اندازه ی پیکسل های دوربین باید با فاصله ی کانونی تلسکوپ متناسب باشد. همچنین بسیاری از فاکتورهای علمی دیگر باید در انتخاب آن لحاظ گردد.
قیمت دوربین های نجومی برای چنین تلسکوپی از 10000 یورو به بالا است.
همچنین به مجموعه کاملی از فیلتر های مناسب و تخصصی احتیاج است.
آسمان شب نماینده ی رسمی گنبد های رصدخانه ای Sirius observatory را در خاورمیانه داراست و مدل 6.7 متری را به همراه لوازم جانبی از قبیل سیستم کامپیوتری برای هدایت روبوتیک گنبد و سنسورهای آب و هوائی را پیشنهاد می نماید.
قیمت گنبد 6.7 متری به همراه لوازم جانبی در ایران حدود 100 میلیون تومان است.
اسمان شب تا به امروز بیش از 200 مرکز نجومی را در سرتاسر ایران تجهیز کرده است. گنبد رصدخانه دانشگاه پیام نور بجنورد یکی از رصدخانه های ساخت استرالیا است که در حال حاضر مشغول به کار است.
