راهنمای انتخاب تلسکوپ برای مدارس

بازنویسی از علی ابراهیمی سراجی

حتماً در هنگام گذر از کنار لوازم التحریرها و یا اسباب بازی فروشی ها تلسکوپ هایی را درون ویترین این مغازه ها دیده اید؟ حتماً کنجکاو بودید تا بدانید این ابزارها چگونه کار می کند و در رویاهایتان دوست دارید تا یکی از آنها را داشته باشید و شاید هم در راه منزل به فکر بروید که آیا روزی می توانید با تلسکوپ آسمان را رصد کنید؟ شاید هم کلی نقشه در ذهن دارید که پدر و مادر را راضی کنید تا یکی از این تلکسوپ ها را برای شما خریداری کنند. ولی سوال اینجا است که آیا شناختی از تلسکوپ مورد انتخاب خود دارید؟ از میزان کیفیت این تلسکوپ ها مطلع اید؟ آیا می توانید تلسکوپی را پس از خریداری نصب و تنظیم کنید؟ برای پاسخ به سوالات خود با این مقاله همراه باشید تا با خیالی آسوده تلسکوپ مورد نیاز خود را انتخاب کنید.

پیشرفت تلسکوپ های وارداتی در یک دهه ی اخیر

زمانی نه چندان دور اکثر تلسکوپ های موجود در ایران اکثراً دست ساز بودن و قیمت بالای تلسکوپ های وارداتی که به صورت محدود هم وارد ایران می شد اجازه خرید این ابزار ارزشمند را به عموم ستاره شناسان نمی داد. وقتی در سال 1378 آماری از تلسکوپ های موجود در ایران تهیه کردیم، شمار اپتیک های 5 اینچی(5/12 سانتیمتری) و بزرگتر، که استفاده می شدند، فقط به حدود 50 عدد در سراسر کشور می رسید. تصور کنید آمار امروز چگونه باشد؟ صدها تلسکوپ 4 تا 8 اینچی آماتوری در اختیار رصدگران ایرانی است و بیش از صد تلسکوپ 10 تا 12 اینچی و شماری نیز تلسکوپ های بزرگتر که اغلب در رصدخانه‌ها و انجمن های نجوم استفاده می شوند. موسسه آسمان شب با توجه به یک دهه فعالیت همواره سعی کرده است تا با بررسی نیازهای روز منجمان تابوی ورود تلسکوپ ها چه از لحاظ کارایی و ابعاد و همچنین ابزارهای جانبی مختلف نجومی را به کشور عزیزمان بشکند.

در این مقاله علاوه بر این که با انواع تلسکوپ های آماتوری و متداول‌ترین تلسکوپ های موجود در ایران آشنا می شوید، از معیار های شناسایی یک تلسکوپ و روابطی ساده برای تعیین توان تلسکوپ در نشان دادن جزییات کوچک، اجرام کم نور یا اجرام گسترده، عکسبرداری و ... مطلع می شوید.

بزرگنمایی معیار نیست!

مقدار بزرگنمایی نخستین سوالی است که علاقمندان تازه کار در بررسی یک تلسکوپ مطرح می کنند. این سوال نادرستی است. برخلاف اغلب دوربین های دو چشمی که بزرگنمایی ثابتی دارند در تلسکوپ‌ها با تعویض چشمی بزرگنمایی را به راحتی می توانیم تغییر دهیم (چشمی عدسی است که در محل خروج نور، یعنی کانون تلسکوپ، برای ایجاد بزرگنمایی و تصویر نهایی قرار می گیرد). به طور نظری بزرگنمایی را تا هر چقدر بخواهید می توانید افزایش دهید. پس فریب بزرگنمایی‌های چشمگیری را که روی جعبه تلسکوپ های کوچک نوشته می شود نخورید. بزرگنمایی هر تلسکوپ دست شماست. بزرگنمایی از رابطه ساده: فاصله کانونی شی ای تلسکوپ (تقسیم بر) فاصله کانونی چشمی به دست می آید.  پس هر چه فاصله کانونی چشمی کمتر باشد (یعنی از چشمی کوچک تری استفاده کنید) بزرگنمایی بیشتر می شود. اما آیا به راستی بزرگنمایی همه جا نیاز است؟ شاید در رصد گودال های ماه یا حلقه های زحل افزایش بزرگنمایی مفید باشد اما در رصدهایی مانند جستجوی یک کهکشان کم فروغ بزرگنمایی زیاد یعنی شکست! با افزایش بزرگنمایی میزان نوری که به چشم شما می رسد کاهش می یابد، تصویر کم نور و نا‌واضح می شود (هر چند گاهی این کار سبب تاریکی بیشتر زمینه آسمان و افزایش تضاد مناسب می شود.)

هر چه قطر لوله تلسکوپ شما یا "گشودگی" آن بیشتر باشد نور بیشتری گردآوری می کنید و می توانید در بزرگنمایی های بیشتر تصویر را نورانی و واضح ببینید. پس مهم‌ترین معیار یک تلسکوپ را شناختیم: گشودگی یا قطر دهانه تلسکوپ یا همان قطر عدسی شیئی یا آینه اولیه تلسکوپ که نقش گردآوری نور را دارد. علاوه بر این افزایش گشودگی تلسکوپ توان ما در تفکیک را نیز بیشتر می کند.

بازگردیم به بزرگنمایی. اگر دهانه تلسکوپ را افزایش دهیم چقدر قدرت ما را در افزایش بزرگنمایی، تا پیش از آنکه تصویر نا‌واضح شود، بیشتر می کند؟ این ضریب ساده را به خاطر بسپارید: 50 برابر به ازای هر 5/2 سانتیمتر یا هر اینچ از دهانه تلسـکوپ. بنابراین اگر روی جعبه تلسکوپ کوچکی در بازار دیدید که با خط درشت نوشته شده " 750x " یا اعدادی در این مرتبه، از خرید چنین ابزاری که کارخانه سازنده آن به فهم شما احترام نگذاشته است پرهیز کنید! با چنین تلسکوپ های 6 یا 7 سانتیمتری کوچکی، که در ویترین فروشگاه های لوازم تحریر  یا دوربین و لوازم عکاسی می یابید، اگر آینه های و عدسی های تلسکوپ سالم و دقیق باشد و اپتیک به جای عدسی شیشه ای با جنس مرغوب از پلاستیک نباشد، بزرگنمایی مفید  حداکثر 100 تا 150 برابر است. تلسکوپ‌هایی با عدسی کوچکتر از 6 سانتیمتر، که ممکن است در بازار بیاید، اغلب در سطح یک اسباب بازی ارزان قیمت ساخته شده اند و تهیه ابزار کوچک تر از 6 سانتیمتر توصیه نمی شود. گرچه زمانی یک تلسکوپ شکستی 6 سانتیمتری ابزار مناسب برای شروع بود، ولی امروز اپتیک متداول برای شروع رصد آسمان در ایران تلسکوپ شکستی 8 تا 10 سانتیمتری یا بازتابی 10 تا 15 سانتیمتری (4 تا6 اینچی) است.

اندازه دهانه تلسکوپ های شکستی مرسوم است که به سانتیمتر گفته می شود و تلسکوپ های بازتابی و کاتادیوپتریک (ترکیبی) به اینچ. در نجوم آماتوری امروز ایران دسته بندی تلسکوپ های کوچک، متوسط و بزرگ آماتوری را می توان اینطور دانست: کوچکتر از 15 سانتیمتر (6 اینچ) تلسکوپ کوچک، بین 15 تا 20 سانتیمتر (6 تا 8 اینچ) تلسکوپ متوسط، بزرگتر از 20 سانتیمتر تلسکوپ بزرگ (10 اینچ و بزرگتر). مگر گشودگی یا مقدار دهانه تلسکوپ را مهمترین معیار بدانیم.

دومین معیار فاصله کانونی (f) است. در تلسکوپ های شکستی و بازتابی ساده فاصله کانونی تقریبا برابر طول لوله تلسکوپ است. حال اگر فاصله کانونی شما متناسب افزایش قطر لوله تغییری نداشته باشد تصویر شما تاریک تر خواهد بود یا در اصطلاح f آن بیشتر است. در واقع f مانند دیافراگم دوربین های عکاسی تغییر می کند و f هر چقدر پایین تر باشد میزان شفافیت تصویر شما نیز بیشتر است. منجمین آماتور با توجه به این موضوعات نتیجه گرفته اند که تلسکوپ‌هایی با نسبت کانونی f/5 تا 8f/ ابزاری همه کاره اند. تلسکوپ‌های  بازتابی 5 تا 8 اینچی با چنین نسبت کانونی ای بهای بسیار کمتر نسبت به تلسکوپ هم تراز کاسگرین یا شکستی متداول‌ترین انتخاب منجمان آماتور‍‌اند.

با دانستن فاصله کانونی تلسکوپ خود می توانید تخمین بزنید که چه اجرامی در میدان دید تلسکوپ شما دیده می شود. برای شروع رصد و جستجوی جرم مورد نظر همواره از چشمی با بزرگترین فاصله کانونی استفاده کنید زیرا کمترین بزرگنمایی و بیشترین میدان دید را به شما می دهد. در نتیجه موضوع رصدی سریعتر به دام می افتد. رفته رفته با وسط نگه داشتن تصویر مورد نظر می توانید بزرگنمایی را با چشمی هایی با فاصله کانونی کمتر افزایش دهید.

انواع تلسکوپ‌ها از نظر اپتیک

سه نوع اصلی تلسکوپ‌های شکستی، بازتابی و کاتادیوپتیک (ترکیبی) است. تفاوت اصلی آنها در مسیر نور در لوله تلسکوپ و محل کانون است.

در شکستی‌‌ها، که ساختار به سادگی تلسکوپ گالیله دارند، کانون تلسکوپ و محل قرارگیری چشم در انتهای لوله است. در این تلسکوپ‌ها برای دیدن اجرام بالای سر نیاز است یک منشور یا آینه تخت با زاویه 45 درجه، نور را به سمت بالا بفرستد. به این ابزار جانبی چپقی (diagonal) می گوییم.

در بازتابی‌های ساده (نیوتنی) به جای عدسی شیئی در سر لوله، آینه‌ای در انتهای لوله مسئول گردآوری نور است. در عوض کانون تلسکوپ و محل قرارگیری چشم در سر لوله است و دیگر نیازی به استفاده از چپقی برای دیدن مناظر بالای سر نیست.

تلسکوپ‌های شکستی کوچک بر پایه سمت – ارتفاعی (پایه ای که سمت آن در محور افق و ارتفاع آن عمود بر افق جابجا می شود) برای رصد مناظر زمینی نیز استفاده می شود، اما کاربری تلسکوپ‌های بازتابی بیشتر رصد آسمان است. وقتی با دوربین دو چشمی به آسمان یا مناظر زمینی نگاه می‌کنید تصاویر وارونه یا برگردان نیستند، همانطور که با چشم می بینید دیده می‌شوند اما در تلسکوپ این طور نیست و هم وارونگی و هم برگردان بودن تصویر اتفاق می افتد. در تلسکوپ‌های شکستی، چپقی قرار گرفته در انتهای لوله تصویر وارونه را درست می‌کند اما تصویر به علت وجود آینه تخت برگردان جانبی است. در بازتابی‌های نیوتنی، هم وارونه و هم برگردان جانبی است و در کاسگرین‌ها (انواع ترکیبی) نیز که از چپقی استفاده می‌شود فقط برگردان جانبی است (البته برای رفع این موضوع عدسی مستقیم کننده وجود دارد تا در نیوتنی‌ها نیز بتوان تصویر مستقیم را برای مشاهده مناظر زمینی دید اما در رصد‌های نجومی کاربرد چندانی ندارد)

اما نوع ترکیبی تلسکوپ‌ها، یعنی کاتادیوپتریک، تقریبا از دهه 1930 وارد جامعه نجوم آماتوری شد و در دو سه دهه اخیر منجمان آماتوری که توان خرید تلسکوپ‌های گران را دارند بسیار استقبال کرده‌اند. متداول‌ترین نوع تلسکوپ‌ها کاسگرین است. در طراحی خلاقانه آنها، نور به آینه اولیه در انتهای لوله می‌رسد. سپس در سر لوله به آینه ثانویه محدب می‌رسد و به سوی آینه اصلی باز می گردد تا از سوراخی در مرکز آن به محل کانون و قرارگیری چشم در انتهای لوله تلسکوپ در پشت آینه اولیه برسد . یعنی محل قرارگیری چشم مانند تلسکوپ‌های شکستی است و در نتیجه برای رصد بالای سر به چپقی نیاز است. در این طراحی رفت و برگشت نور در لوله از یک طرف و قرارگیری آینه محدب ثانویه به جای آینه تخت از سوی دیگر سبب کاهش طول لوله می‌شود. این تلسکوپ ها تیغه ای دارند که خطاهای اپتیکی را مانند خطای کرویت تصحیح می کنند و علاوه بر این تیغه از نشستن غبار و هوا زدگی زیاد آینه جلوگیری می‌کند و اندود آلمینیوم آینه سال‌های بیشتری دوام می‌آورد. مزیت این تلسکوپ‌ها f بالا با لوله‌‌ای کوتاه، دقت و امکان حمل و نقل آسان و نیاز به هم خط نکردن تلسکوپ پس از استقرار است. اما این گونه تلسکوپ ها نورانیت پایینی نسبت به تلسکوپ های نیوتونی دارند و مناسب عکاسی نیستند و بهای زیاد تلسکوپ‌های کاسگرین نسبت به نیوتنی‌ها ، منجمان آماتور با بودجه محدود را از خرید آنها منصرف می‌کند.

این نوع تلسکوپ‌ها بجز کاسگرین‌های عادی که امروز کمتر در اپتیک‌های کوچک به کار می‌روند به دو دسته اصلی اشمیت - کاسگرین و ماکستوف – کاسگرین تقسیم می شوند. که در هر دو تیغه تصحیح کننده آن با یکدیگر متفاوت است.

استقرار تلسکوپ

اما نیمه دوم تلسکوپ‌ مقر یا پایه آن است. حتی بهترین تلسکوپ جهان وقتی روی پایه‌ای قرار بگیرد که وزش نسیمی بلرزد، بی ارزش می‌شود. پس معیار بعدی در کنار گشودگی، فاصله کانونی و نوع اپتیکی تلسکوپ، بدون شک استقرار آن است. از یک سو باید به اندازه کافی محکم باشد و از طرف دیگر نه آنقدر سنگین باشد که فقط محدود به استفاده در محل سکونت ما شود و هر بار حمل و نقل آن به بیرون از شهر به کابوسی دردناک تبدیل شود. فراموش نکنید تلسکوپی برای شما بهتر است که بتوانید بیشترین استفاده را از آن بکنید.

استقرار تلسکوپ به دو صورت سمت- ارتفاعی و استوایی است. همانطور که از اسم آن پیداست استقرار سمت- ارتفاعی تلسکوپ را فقط به سادگی در امتداد سمت، یعنی موازی افق، به چپ و راست می‌برد و در امتداد ارتفاع به بالا و پایین. این ساده‌ترین نوع حرکت و پیمایش در آسمان است. به همین دلیل برای رصدگران تازه‌کار و آنهایی که قصد دارند از تلسکوپ خود برای مشاهده مناظر زمینی و گشت و گذار در طبیعت نیز استفاده کنند بهترین انتخاب است. تلسکوپ روی پایه عکاسی قرار می‌گیرد اما پیچ‌هایی برای حرکت آرام وجود دارد.

نوع دیگر استقرار، یعنی استوایی، تلسکوپ را در دو امتداد مختصات استوایی آسمان، یعنی بعد و میل، حرکت می‌دهد. این دو مختصه معادل طول و عرض جغرافیایی اما بر کره آسمان‌اند. حرکت تلسکوپ در امتداد این دایره‌ها حرکتی کمانی است. فرض کنید وقتی می‌خواهید تلسکوپ را به بالا حرکت دهید در امتداد یک کمان و به صورت اریب هم به جانب و هم به بالا حرکت می‌کند و مستقیماً به جایی که شما مایل‌اید نمی‌رود. این موضوع کار را برای رصدگران تازه‌کار دشوار می‌کند و همین طور برای رصدگرانی که مایل‌اند اجرام بسیاری را طی یک شب رصد کنند و در میان خوشه‌ها، سحابی‌ها و کهکشان‌ها پرسه بزنند (مثل شرکت کنندگان در رقابت ماراتن مسیه). اما فایده آن چیست؟ بدون استقرار استوایی عکاسی بلندمدت از اجرام غیر ستاره‌ای امکان‌پذیر نیست (مگر با ابزارهای جانبی گران‌قیمتی که منجمان آماتور کمتر به سراغ آن می‌روند). باید تلسکوپ استوایی باشد و مجهز به موتور ردیاب. پس از آنکه محور قطبی استقرار استوایی با محور چرخش زمین، یعنی امتداد ستاره قطبی، هم خط شد، تلسکوپ آماده دنبال کردن اجرام است تلسکوپی با استقرار استوایی مناسب افرادی است که تجربه رصد و کار با تلسکوپ را تا حدودی کسب کرده‌ باشند یا این که به طور جدی مایل‌اند رصدهای نجومی را دنبال کنند و فقط کاربری نجومی از تلسکوپ موردنظرشان می‌خواهند. همین‌طور مناسب افرادی است که قصد دارند عکاسی نجومی از اعماق آسمان را انجام دهند- چه با نصب دوربین بر قلمدوش تلسکوپ (یعنی فقط استفاده از استقرار استوایی آن برای عکاسی بلند مدت با عدسی دوربین) و چه با نصب مستقیم دوربین به محل کانون تلسکوپ برای عکاسی نمای نزدیک از اجرام سماوی.

موتور ردیاب

این ابزار که بر استقرار استوایی (یا استقرار سمت- ارتفاعی مجهز به دستگاه ( GoTo) نصب می‌شود پس از قطبی کردن دستگاه، تلسکوپ را با دوریک بار در 24 ساعت به دور محور قطبی استقرار می‌گرداند، به طوری که ستاره‌ای در میدان دید همواره درآنجا بماند. وقتی موتور ردیاب استفاده نمی‌کنید با چرخش زمین به دور خود و حرکت ظاهری شرق به غرب تمام اجرام، ستاره‌ها از میدان دید به تدریج خارج می‌شوند. در رصد ماه، سیارات و اجرام کوچک که می خواهید از بزرگنمایی زیاد استفاده کنید این مشکل خیلی زود پدیدار می‌شود. موضوع رصدی آنقدر سریع از میدان دید خارج می‌شود که هر چند ثانیه باید تلسکوپ را حرکت دهید. همچنین فقط با موتور ردیاب و استقرار استوایی می‌توان عکس‌هایی با نوردهی بلند مدت از اجرام و سحابی‌ها و اجرام کم نور اعماق آسمان گرفت. وقتی موتور ردیاب نباشد عکاسی محدود به درخشانترین اجرام است که در نوردهی‌های کوتاه، پیش از آنکه براثر جابه‌جایی‌شان محو یا مثل خطی کشیده شوند، ثبت گردند- یعنی اجرامی مانند ماه و سیارات و برخی ستاره‌های دوتایی پرنور.

موتورهای ردیاب برای رصد فقط کافی است در محور بعد باشند اما برای عکاسی دقیق نیاز است که در دو محور بعد و میل کار گذاشته شوند.

تلسکوپ‌های دابسونی

این ابزار دوست داشتنی، از دهه 1339/1960 همراه منجمان آماتور بوده است. استقرار سمت- ارتفاعی این تلسکوپ ساده‌ترین نوع ممکن و درعین‌حال کارآمد، نسبتا سبک، بسیار کم هزینه است. به همین دلیل در جامعه نجوم آماتوری جهانی دابسونی‌ها پرطرفدارترین‌اند و بسیاری نیز تلسکوپ‌های نیوتنی دست‌ساز خود را بر پایه دابسونی ساده سوار می‌کنند. گرچه اغلب منجمان آماتور توان خرید یک تلسکوپ 8 یا 10 اینچ کاسگرین یا نیوتنی‌های بزرگ بر پایه استوایی را ندارند اما می‌توانند به تلسکوپی دابسونی با چنین گشودگی و اغلب با همان کیفیت اپتیکی دست یابند. برای افرادی که بیشترین دهانه با کمترین بودجه را جستجو می‌کنند، این بهترین انتخاب است. اما کاستی‌های این تلسکوپ چیست؟ گرچه آنها از نیوتنی‌هایی با استقرار استوایی بسیار سبک‌ترند و حتی از کاسگرین‌های هم‌تراز خود، اما پیکره آنها کماکان بزرگ است و وزن بسیاز زیادی دارند و برای رصدگرانی که مایل‌اند تلسکوپشان را همه جا در طبیعت درون یک کوله‌پشتی یا کیف کوچکی ببرند ایده‌آل نیست. دابسونی‌ها مناسب رصدگاهی‌اند که اتومبیل تا کنار آن برود. با استقرار سمت- ارتفاعی آنها تلسکوپ‌های مناسبی برای رصدگران اعماق آسمان‌اند اما برای عکاسان نجومی خیر. با این ابزار عکاسی محدود به خورشید، ماه و سیارات (به علت نور زیاد آنها) می‌شود، مگر اینکه در مراحل بعد پایه استوایی نیز برای اپتیک نیوتنی آن تهیه شود.

چشمی و لوازم جانبی

انتخاب چشمی مناسب بسیار مهم است. حتی تصویر بهترین تلسکوپ‌ها نیز با یک چشمی نامرغوب، تصویری کدر و پر از خطاهای رنگ و ... می شود. گرچه لزومی ندارد یکسره به سراغ چشمی‌های گران‌بها بروید، در انتخاب نوع و فاصله کانونی دقت کنید. اغلب تلسکوپ‌ها با یک یا دو چشمی استاندارد ارائه می‌شوند- مثلاً 25 میلیمتر یا جفت 10 و 20 میلیمتر. باید چشمی‌های بعدی تکمیل کننده بزرگنمایی شما باشند.

با توجه به مقدار بزرگنمایی، که نسبت فاصله کانونی تلسکوپ به فاصله کانونی چشمی است، چشمی‌های اضافه را، در صورت نیاز، تهیه کنید. فراموش نکنید که قانون حداکثر 50 برابر به ازای هر اینچ قطر دهانه پابرجاست. گرچه بزرگنمایی کم میدان دید وسیع و مطلوبی را برای جستجو و رصد اجرام گسترده در اختیار می‌گذارد، اگر فاصله کانونی چشمی بیش از حد زیاد باشد، قطر مردمک خروجی چنان زیاد می‌شود که بخشی از نور را چشم شما از دست می‌دهد. چشمی‌های نامرغوب کم‌بها 2 جزء‌اند که بهتر است به سراغ آنها نروید. متداول‌ترین نوع چشمی‌های متوسط کلنر (سه جزء) پلوسل (چهار جزء) است. کلنر انتخاب خوب و کم هزینه‌ای برای تلسکوپ‌های کاسگرین و هر تلسکوپی با f زیاد است و برای نیوتنی‌ها و شکستی‌های لوله کوتاه مناسب نیستند. در عوض چشمی‌های پلوسل همه کاره‌اند، هم برای f کم و هم برای f زیاد. انتخاب مناسبی در بودجه‌های کم‌اند. چشمی‌های پلوسل دارای "فاصله چشم" مناسبی‌اند- یعنی چشم در فاصله مناسبی از سطح چشمی قرار می‌گیرد و لازم نیست به آن بچسبد تا میدان دید را کامل ببینید.

عدسی بارلو

این ابزار ارزشمند عدسی‌ای است که قبل از چشمی قرار می‌گیرد و چشمی روی آن سوار می‌شود تا بزرگنمایی بسته به نوع بارلو2، 3 یا حتی 4 برابر شود. افزایش بزرگنمایی بارلو به بهای کاهش مقدار نور و روشنایی تصویر است. با مجموع دو چشمی و یک بارلو شما چهار انتخاب بزرگنمایی دارید. متداولترین نوع بارلو 2 برابر است که بهتر است نوعی انتخاب شود که به جای تک عدسی از عدسی ترکیبی برای کاهش خطای رنگ از آن استفاده شده است.

جوینده

وقتی با تلسکوپ به آسمان نگاه می‌کنید فقط پنجره کوچکی رو به چشمان شماست. به همین دلیل جستجوی اجرام از درون چشمی تلسکوپ بسیار وقت‌گیر است. روی تلسکوپ ابزاری به‌نام جوینده یا منظر یاب نصب می‌شود که بزرگنمایی بسیار کمتر و میدان دید وسیعی دارد- در حدی که بخشی از یک صورت فلکی را نشان دهد. این ابزار معمولا همراه با تلسکوپ ارائه می‌شود. از درون جوینده دو خط متقاطع را می‌بینید که باید موضوع رصدی مورد نظرتان را در وسط دید هدف گیری کند. در جوینده‌هایی که دارای بزرگنمایی هستند بهتر است آنهایی را انتخاب کنید که دهانه حداقل 25 میلیمتر دارند تا تصویر روشن‌تر و واضح‌تری نشان دهند. برای تلسکوپ‌های متوسط و بزرگ جوینده‌های 50 میلیمتری متداول‌ترند. برای تلسکوپ‌های کوچک و متوسط  ابزاری به نام "جوینده سرخ نشان" یا Red Dot Finder متداول است که بزرگنمایی (LED) در مرکز آن روشن می‌شود. رصدگر بدون نیاز به نگاه از درون جوینده می‌تواند از پشت لوله تلسکوپ محل تخمینی جرم را نشانه رود و بعد از همان جا موضوع رصدی را در امتداد نقطه سرخ قرار دهد. این ابزار را رصدگران تازه‌کار و افرادی که از تلسکوپ‌های با میدان دید وسیع استفاده می‌کنند بهترین جوینده می‌دانند.

صافی (فیلتر)

برای رصد ماه به‌ویژه در شب‌های مهتابی روشنایی که زیادی دارد از صافی‌های خنثی، کاهش دهنده نور، استفاده می‌شود (صافی ماه). آن را پشت چشمی نصب می‌کنید. همچنین می‌توانی با پوشاندن بخشی از دهانه تلسکوپ از شدت نور بکاهید. در جمع صافی‌های کم هزینه آماتوری صافی‌های رنگی در رصد سیارات بسیار مفیداند. مانند استفاده از صافی سرخ برای مریخ، یا آبی برای رصد جزییات بیشتر در حلقه زحل و ... .

در رصد اجرام اعماق آسمان، مانند سحابی‌های سیاره‌نما یا سحابی‌های گسترده بازتابی، و حتی دنباله‌دارها "صافی سحابی" به‌کار می‌رود که آن نیز پشت چشمی نصب می‌شود. این صافی با سد کردن نور زمینه آسمان و گذر دهی مناسب تضاد نوری را بیشتر می‌کند و ساختار‌های سحابی بهتر پدیدار می‌شوند. با توجه به کاهش نور زمینه آسمان این صافی‌ها برای رصدهای غیر‌ستاره‌ای در شهر نیز کارآمدند (نوعی از آنها با نام صافی آلودگی نوری نیز ارائه می‌شود).

در انتخاب صافی خورشیدی برای تلسکوپ بیش از بقیه دقت کنید زیرا بر سلامت چشمان شما ممکن است اثر بگذارد. از استفاده صافی‌های خورشیدی که روی چشمی نصب می‌شوند جداً پرهیز کنید. آنها نامرغوب و ارزان‌اند و تجمع نور شدید روی آنها می‌تواند سبب ترک خوردن شیشه شود. صافی‌های شیشه‌ای که از جنس فیلم‌های نازک بادر (معروف به صافی مایلار در ایران) که سر تلسکوپ نصب می‌شوند بسیار ایمن‌ترند. روش ایمن دیگر انداختن تصویر چشمی تلسکوپ روی برگه سفید در سایه است، مثل برگه سفید درون جعبه کفش.

کدام تلسکوپ؟

پس آیا می‌توان این سوال که بهترین تلسکوپ برای شما کدام است پاسخ داد؟ بله، همانی که بیشتر از همه از آن استفاده خواهید کرد. خرید یک تلسکوپ شکستی با اپتیک فوق‌العاده اما با لوله‌ای بسیار دراز با پایه‌ای سنگین، وقتی نتوانید آن را به راحتی حمل کنید در عمل بی‌فایده است. مگر اینکه در جایی تاریک زندگی کنید تا نیازی به حمل و نقل نداشته باشد. بزرگترین تلسکوپ‌های نیوتنی نیز اگر رصدگاه شما فقط در شهر باشد هرگز کهکشان‌های دوردست را به شما نشان نمی‌دهد. همچنین تلسکوپ نیوتنی مناسب فردی است که اگر تلسکوپ نیاز به تنظیم و تعمیرات فنی داشت از پس آن برآید. اما تلسکوپ‌های شکستی اگر چه اپتیک‌های کوچک‌تری‌اند ولی نصب و کاربری ساده‌تری دارند. در کنار بودجه‌ای که اختیار کرده‌اید موضوعات رصدی دلخواه خود را انتخاب کنید و توانایی خود را در حمل و نقل تلسکوپ آینده‌تان و علاقه به عکاسی را در نظر بگیرید. شاید مهمترین زمان برای انتخاب تلسکوپ مناسب در تورهای نجومی و شب‌های رصدی انجمن‌ها و گروه‌های نجومی باشد که می‌توانید تصویر موضوعات رصدی دلخواهتان را با تلسکوپ‌های مختلف ببینید.

اگر بودجه شما از حدی مانند 200 هزار تومان کمتر است شاید تهیه یک دوربین دوچشمی مناسب بهتر از تهیه تلسکوپ کوچک نامناسب باشد. همین‌طور اگر از اجرام غیر ستاره‌ای گسترده لذت می‌برید و مایل‌اید ابزارتان را همیشه با خود به همراه داشته باشید دوچشمی نیز مکملی در کنار رصدهای تلسکوپی است.