سحابی عقاب حقایقی در مورد خانه ستون‌های آفرینش

سحابی عقاب خوشه‌ای از ستاره‌ها و ناحیه‌ای از ستاره‌زایی فعال است که حدود ۵۷۰۰ سال نوری با زمین فاصله دارد. سحابی عقاب در صورت فلکی مار قرار دارد و مساحتی معادل ۷۰ در ۵۵ سال نوری را پوشش می‌دهد. این منطقه خانه ستون‌های آفرینش نمادین است که با تصویری که توسط تلسکوپ فضایی هابل در سال ۱۹۹۵ گرفته شد، به شهرت رسید.

اگر چه این سحابی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست، می‌توانید آن را با استفاده از یک تلسکوپ کوچک یا حتی یک جفت دوربین دوچشمی به‌ خوبی ببینید. برای دیدن ستون‌های آفرینش به یک تلسکوپ بزرگ‌تر و شرایط آب‌و‌هوایی خوب نیاز دارید.

این سحابی به‌ دلیل شباهت خود به یک عقاب با بال‌های بزرگ به سحابی عقاب معروف شده است. نام دیگر آن یعنی ستاره ملکه‌ نیز از ستاره‌شناس آمریکایی «رابرت برنهام جونیور» گرفته شده است که فکر می‌کرد ستون مرکزی کهکشان شبیه شبح یک ملکه ستاره است. اگر می‌خواهید بیشتر با سحابی عقاب آشنا شوید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

تاریخچه و تکامل سحابی عقاب

سحابی عقاب در سال ۱۷۴۵ یا ۱۷۶۴ توسط ستاره‌شناس سوئیسی «ژان فیلیپ دو شزو»، کشف شد. این سحابی یک سال بعد توسط ستاره‌شناس فرانسوی «شارل مسیه»، دوباره کشف شد که آن را با نام مسیه ۱۶ در فهرست اجرام نجومی غیر‌دنباله‌دار خود فهرست‌بندی کرد. بیش از یک قرن بعد، ستاره‌شناس آمریکایی «ادوارد امرسون برنارد»، اولین کسی بود که تصویری از این سحابی را در سال ۱۸۹۵ خلق کرد.

سحابی عقاب با وجود ۵.۵ میلیون سال سن، نسبتا جوان در نظر گرفته می‌شود. بخش‌هایی از آن سحابی‌های انتشاری هستند، یعنی ابرهای گاز و غبار به‌‌ شدت داغی که نور خود را تولید می‌کنند. بخش‌های دیگر آن سحابی‌های تاریک هستند که از گاز سرد ساخته شده‌اند و فقط به‌ دلیل سایه‌ای که در مقابل پس‌زمینه درخشان سحابی ایجاد می‌کنند، قابل‌ مشاهده هستند.

ستون‌های آفرینش چیست و چگونه ایجاد شده‌اند؟

تلسکوپ فضایی هابل در سال ۱۹۹۵ برای اولین بار تصویر ستون‌های آفرینش را ثبت کرد که یکی از نمادین‌ترین تصاویر نجومی تمام دوران محسوب می‌شود. این ستون‌ها تنها بخش کوچکی از سحابی عقاب را نشان می‌دهند که وسعت آن بین ۴ تا ۵ سال نوری است. این ستون‌ها توسط ستاره‌های پرجرم مجاور ایجاد شده‌اند که خوشه ستاره‌ای NGC 6611 را تشکیل می‌دهند.

این ستاره‌های پرجرم با تابش و تولید بادهای ستاره‌ای قوی، انرژی زیادی تولید می‌کنند که ترکیب آن‌ها مانند یک برف‌پاک‌کن گاز و گرد و غبار اطراف را به سمت بیرون هدایت می‌کند.

محفظه‌های متراکم گاز که به گوی‌های گازی تبخیری معروف هستند، در طول مسیر مانند سنگریزه‌های رودخانه عمل کرده و از گاز کم‌تراکم پشت خود در برابر باد خورشیدی محافظت می‌کنند. این کار باعث ایجاد جریانی دم‌ مانند در اطراف آن‌ها می‌شود که به‌ طور طبیعی ساختارهای ستون‌ مانند را ایجاد می‌کند.

اهمیت سحابی عقاب چیست؟

سحابی عقاب فوق‌ العاده چند ستاره عظیم را تشکیل داده که مسئول روشن کردن گاز پیرامون خود و ایجاد حفره حباب‌ شکل هستند که برای این نوع مناطق معمول است. سه ستون نمادین یا انگشتان (به اصطلاح ستون‌های آفرینش) برجسته‌ترین ویژگی سحابی عقاب هستند. این نوع ساختارها در بسیاری از مناطق ستاره‌ساز دیگر نیز وجود دارند، ولی ساختارهای سحابی عقاب بسیار دیدنی هستند و توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند.

سحابی عقاب در کجای کهکشان راه شیری قرار دارد؟

سحابی عقاب حدود ۵۷۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و نسبت به ما به مرکز کهکشان راه شیری نزدیک‌تر است. سحابی عقاب حدود ۰.۸ درجه بالاتر از صفحه کهکشان قرار دارد. اگر می‌خواهید آن را پیدا کنید، باید ~ ۱۷ درجه در جهت افقی و ~۰.۸ درجه در جهت عمودی را جستجو کنید.

چرا برخی از دانشمندان فکر می‌کنند این ستون ها قبلا از بین رفته‌اند؟

ستاره‌های بزرگ مجاور نه تنها مسئول شکل دادن به ساختارهای ستون‌مانند هستند، بلکه از طریق فرایندی به نام تبخیر نوری آن‌ها را از بین می‌برند. این فرایند باعث می‌شود گاز از سطوح ستون‌ها دور شود و در نتیجه جرم خود را از دست بدهند. با گذشت زمان، تبخیر نوری در نهایت ستون‌ها را به‌طور کامل فرسایش می‌دهد.

ستاره‌شناس فرانسوی «نیکلاس فلاژی»،‌ در سال ۲۰۰۷ پیشنهاد کرد که بر اساس داده‌های تلسکوپ فضایی اسپیتزر، ممکن است انفجار ابرنواختری این ستون‌ها را ۶۰۰۰ سال پیش از بین برده باشد. از آ‌‌‌ن‌ جایی ‌که ستون‌ها هزاران سال نوری از ما فاصله دارند، همچنان صدها یا حتی هزاران سال قابل‌ مشاهده خواهند بود. با‌ این‌ حال، داده‌ها تا به امروز وجود یک ابرنواختر را تایید نکرده‌اند و نشان می‌دهند در حالیکه تابش ستاره‌های مجاور به‌ تدریج ستون‌ها را فرسایش می‌دهد، ممکن است تا میلیون‌ها سال دیگر باقی بمانند.

سحابی عقاب و اشعه ایکس

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲، محققان داده‌های بدست‌ آمده از هابل را با رصدخانه پرتو ایکس چاندرا ناسا ترکیب کردند تا بررسی کنند که کدام ستاره‌های سحابی عقاب پرتوهای ایکس ساطع می‌کنند. بسیاری از ستاره‌ها، از جمله خورشید وقتی به دمای بیش از یک میلیون درجه سانتیگراد می‌رسند، این تشعشع‌های بسیار پرانرژی را از تاج یا جو بیرونی خود ساطع می‌کنند.

اگر چه این مطالعه بیش از ۱۷۰۰ منبع تابش پرتو ایکس را شناسایی کرد که ۱۱۸۳ مورد آن از درون سحابی عقاب آمده است، احتمالا فقط یکی از این منابع از درون ستون‌های آفرینش ستاره‌ساز آمده است. بنابراین، شاید بتوانیم نتیجه بگیریم که پیش‌ستاره‌های ستون‌ها، یا ستاره‌هایی که در حال تولد هستند، ممکن است هنوز تاج به‌ اندازه کافی داغ نداشته باشند تا اشعه ایکس تولید کنند.

مشاهده سحابی عقابی

برای پیداکردن سحابی عقاب در آسمان شب، باید صورت فلکی مار را پیدا کنید که دو بخش مجزا دارد: دم مار و سر پهن مار. صورت فلکی مار از دو طرف صورت فلکی ذوزنقه‌مانند مارافسای گسترش یافته است. سحابی عقاب در دم مار قرار گرفته است که در عرض‌های جغرافیایی میانه شمالی، در پایین سمت چپ مارافسای قرار دارد.

چند سحابی دیگر مانند سحابی امگا یا نعل اسب در صورت فلکی قوس وجود دارد. سحابی عقاب را می‌توانید از سایه عقاب‌ مانند قسمت تاریک آن تشخیص دهید.

نتیجه گیری

حتی در شب‌های تاریک نیز می‌توانید با یک تلسکوپ کم‌ مصرف یا یک جفت دوربین دوچشمی به‌ راحتی سحابی عقاب را رصد کنید. با‌ این‌ حال، سحابی عقاب با استفاده از این ابزارها حتی در مناطقی که آلودگی نوری نسبتا بالایی دارند نیز قابل مشاهده خواهد بود. اگر یک پایه تلسکوپ کامپیوتری دارید، می‌توانید کد M16 را وارد کنید تا تلسکوپ شما را به مکان درست هدایت کند.

پس شما می توانید با خرید تلسکوپ آسمان شب را به خوبی رویت کنید و حتی سحابی های دیگر را نیز مشاهده کنید. شما می توانید با مراجعه به سایت موسسه طبیعت آسمان شب به راحتی و خیالی آسوده خرید تلسکوپ مدنظر خود را انجام دهید.

سوالات متداول درباره سحابی عقاب (M16)

۱. آیا سحابی عقاب و ستون‌های آفرینش یک چیز هستند؟

خیر. ستون‌های آفرینش یک ساختار کوچک اما بسیار مشهور در داخل سحابی عقاب هستند. سحابی عقاب یک منطقه ستاره‌ساز بسیار بزرگ‌تر است که این ستون‌ها تنها بخش کوچکی از آن را تشکیل می‌دهają.

۲. «ستون‌های آفرینش» دقیقاً چه هستند و چگونه شکل گرفته‌اند؟

آن‌ها ستون‌های عظیمی از گاز و غبار میان‌ستاره‌ای هستند. این ستون‌ها توسط تشعشعات شدید و بادهای ستاره‌ای قدرتمند از ستارگان جوان و پرجرم مجاور (در خوشه ستاره‌ای NGC 6611) تراشیده و شکل داده شده‌اند. این ستاره‌ها گازهای کم‌تراکم اطراف را پراکنده کرده‌اند، اما نواحی متراکم‌تر (که ستاره‌های جدید در آن‌ها متولد می‌شوند) در برابر این فرسایش مقاومت کرده و این ساختارهای ستونی را ایجاد کرده‌اند.

۳. آیا این درست است که ممکن است ستون‌های آفرینش قبلاً از بین رفته باشند؟

این یک نظریه است که در سال ۲۰۰۷ مطرح شد. بر اساس آن، ممکن است یک انفجار ابرنواختری در نزدیکی، این ستون‌ها را حدود ۶۰۰۰ سال پیش نابود کرده باشد. از آنجایی که نور این رویداد هنوز به ما نرسیده، ما همچنان تصویر قدیمی آن‌ها را می‌بینیم. با این حال، مقاله اشاره می‌کند که داده‌های جدیدتر این نظریه را تأیید نکرده‌اند و احتمالاً این ستون‌ها هنوز وجود دارند و به آرامی در حال فرسایش هستند.

۴. چگونه می‌توانم سحابی عقاب و ستون‌های آفرینش را رصد کنم؟

سحابی عقاب با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست. شما می‌توانید خوشه ستاره‌ای و بخش مه‌آلود سحابی را با یک جفت دوربین دوچشمی خوب یا یک تلسکوپ کوچک مشاهده کنید. اما برای دیدن خودِ ستون‌های آفرینش، به یک تلسکوپ بزرگ‌تر (با قطر آینه قابل توجه) و آسمانی بسیار تاریک و صاف نیاز دارید.

۵. چرا به این سحابی، «سحابی عقاب» می‌گویند؟

این نام‌گذاری به دلیل شکل کلی سحابی است. ابرهای تاریک گاز و غبار در مرکز آن، شبح یک عقاب در حال پرواز با بال‌های گشوده را تداعی می‌کنند.

۶. سحابی عقاب چقدر از ما فاصله دارد؟

این سحابی حدود ۵۷۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و در بازوی کمان-قنطورس کهکشان راه شیری، نزدیک‌تر از ما به مرکز کهکشان، قرار گرفته است.

۷. مشاهدات با تلسکوپ اشعه ایکس چه چیزی را در مورد ستون‌های آفرینش نشان داد؟

مشاهدات با رصدخانه پرتو ایکس چاندرا نشان داد که منابع تابش ایکس بسیار کمی از درون خود ستون‌ها سرچشمه می‌گیرند. این موضوع نشان می‌دهد که پیش‌ستاره‌ها (ستاره‌های در حال تولد) در داخل این ستون‌ها، هنوز به اندازه کافی داغ نشده‌اند تا تاج ستاره‌ای تولید کرده و اشعه ایکس ساطع کنند.

۸. چه فرآیندی باعث فرسایش تدریجی ستون‌های آفرینش می‌شود؟

فرآیندی به نام «تبخیر نوری» (Photoevaporation). تابش فرابنفش شدید از ستارگان پرجرم مجاور، به طور مداوم سطح ستون‌ها را گرم کرده و باعث تبخیر و پراکنده شدن گاز و غبار از روی آن‌ها می‌شود. این فرآیند به آرامی در حال تراشیدن و کوچک‌تر کردن ستون‌هاست.

۹. برای پیدا کردن سحابی عقاب، باید به کدام صورت فلکی نگاه کنم؟

شما باید به دنبال صورت فلکی مار (Serpens) بگردید. سحابی عقاب در بخشی از این صورت فلکی که به آن «دم مار» (Serpens Cauda) گفته می‌شود، قرار دارد.

۱۰. سحابی عقاب چقدر عمر دارد؟

این سحابی یک منطقه ستاره‌ساز نسبتاً جوان محسوب می‌شود و عمر آن حدود ۵.۵ میلیون سال تخمین زده شده است.