راهنمای انتخاب تلسکوپ برای مدارس

بازنویسی از علی ابراهیمی سراجی

حتماً در هنگام گذر از کنار لوازم التحریرها و یا اسباب بازی فروشی ها تلسکوپ هایی را درون ویترین این مغازه ها دیده اید؟ حتماً کنجکاو بودید تا بدانید این ابزارها چگونه کار می کند و در رویاهایتان دوست دارید تا یکی از آنها را داشته باشید و شاید هم در راه منزل به فکر بروید که آیا روزی می توانید با تلسکوپ آسمان را رصد کنید؟ شاید هم کلی نقشه در ذهن دارید که پدر و مادر را راضی کنید تا یکی از این تلکسوپ ها را برای شما خریداری کنند. ولی سوال اینجا است که آیا شناختی از تلسکوپ مورد انتخاب خود دارید؟ از میزان کیفیت این تلسکوپ ها مطلع اید؟ آیا می توانید تلسکوپی را پس از خریداری نصب و تنظیم کنید؟ برای پاسخ به سوالات خود با این مقاله همراه باشید تا با خیالی آسوده تلسکوپ مورد نیاز خود را انتخاب کنید.

پیشرفت تلسکوپ های وارداتی در یک دهه ی اخیر

زمانی نه چندان دور اکثر تلسکوپ های موجود در ایران اکثراً دست ساز بودن و قیمت بالای تلسکوپ های وارداتی که به صورت محدود هم وارد ایران می شد اجازه خرید این ابزار ارزشمند را به عموم ستاره شناسان نمی داد. وقتي در سال 1378 آماري از تلسكوپ هاي موجود در ايران تهيه كرديم، شمار اپتيك هاي 5 اينچي(5/12 سانتيمتري) و بزرگتر، كه استفاده مي شدند، فقط به حدود 50 عدد در سراسر كشور مي رسيد. تصور كنيد آمار امروز چگونه باشد؟ صدها تلسكوپ 4 تا 8 اينچي آماتوري در اختيار رصدگران ايراني است و بيش از صد تلسكوپ 10 تا 12 اينچي و شماري نيز تلسكوپ هاي بزرگتر كه اغلب در رصدخانه‌ها و انجمن هاي نجوم استفاده مي شوند. موسسه آسمان شب با توجه به یک دهه فعالیت همواره سعی کرده است تا با بررسی نیازهای روز منجمان تابوی ورود تلسکوپ ها چه از لحاظ کارایی و ابعاد و همچنین ابزارهای جانبی مختلف نجومی را به کشور عزیزمان بشکند.

در اين مقاله علاوه بر اين كه با انواع تلسكوپ هاي آماتوري و متداول‌ترين تلسكوپ هاي موجود در ايران آشنا مي شويد، از معيار هاي شناسايي يك تلسكوپ و روابطي ساده براي تعيين توان تلسكوپ در نشان دادن جزييات كوچك، اجرام كم نور يا اجرام گسترده، عكسبرداري و ... مطلع مي شويد.

بزرگنمايي معيار نيست!

مقدار بزرگنمايي نخستين سوالي است كه علاقمندان تازه كار در بررسي يك تلسكوپ مطرح مي كنند. اين سوال نادرستي است. برخلاف اغلب دوربين هاي دو چشمي كه بزرگنمايي ثابتي دارند در تلسكوپ‌ها با تعويض چشمي بزرگنمايي را به راحتي مي توانيم تغيير دهيم (چشمي عدسي است كه در محل خروج نور، يعني كانون تلسكوپ، براي ايجاد بزرگنمايي و تصوير نهايي قرار مي گيرد). به طور نظري بزرگنمايي را تا هر چقدر بخواهيد مي توانيد افزايش دهيد. پس فريب بزرگنمايي‌هاي چشمگيري را كه روي جعبه تلسكوپ هاي كوچك نوشته مي شود نخوريد. بزرگنمايي هر تلسكوپ دست شماست. بزرگنمايي از رابطه ساده: فاصله كانوني شی ای تلسكوپ (تقسیم بر) فاصله كانوني چشمي به دست مي آيد.  پس هر چه فاصله كانوني چشمي كمتر باشد (يعني از چشمي كوچك تري استفاده كنيد) بزرگنمايي بيشتر مي شود. اما آيا به راستي بزرگنمايي همه جا نياز است؟ شايد در رصد گودال هاي ماه يا حلقه هاي زحل افزايش بزرگنمايي مفيد باشد اما در رصدهايي مانند جستجوي يك كهكشان كم فروغ بزرگنمايي زياد يعني شكست! با افزايش بزرگنمايي ميزان نوري كه به چشم شما مي رسد كاهش مي يابد، تصوير كم نور و نا‌واضح مي شود (هر چند گاهي اين كار سبب تاريكي بيشتر زمينه آسمان و افزايش تضاد مناسب مي شود.)

هر چه قطر لوله تلسكوپ شما يا "گشودگي" آن بيشتر باشد نور بيشتري گردآوري مي كنيد و مي توانيد در بزرگنمايي هاي بيشتر تصوير را نوراني و واضح ببينيد. پس مهم‌ترين معيار يك تلسكوپ را شناختيم: گشودگي يا قطر دهانه تلسكوپ یا همان قطر عدسي شيئي يا آينه اوليه تلسكوپ كه نقش گردآوري نور را دارد. علاوه بر اين افزايش گشودگي تلسكوپ توان ما در تفكيك را نيز بيشتر مي كند.

بازگرديم به بزرگنمايي. اگر دهانه تلسكوپ را افزايش دهيم چقدر قدرت ما را در افزايش بزرگنمايي، تا پيش از آنكه تصوير نا‌واضح شود، بيشتر مي كند؟ اين ضريب ساده را به خاطر بسپاريد: 50 برابر به ازاي هر 5/2 سانتيمتر يا هر اينچ از دهانه تلسـكوپ. بنابراين اگر روي جعبه تلسكوپ كوچكي در بازار ديديد كه با خط درشت نوشته شده " 750x " يا اعدادي در اين مرتبه، از خريد چنين ابزاري كه كارخانه سازنده آن به فهم شما احترام نگذاشته است پرهيز كنيد! با چنين تلسكوپ هاي 6 يا 7 سانتيمتري كوچكي، كه در ويترين فروشگاه هاي لوازم تحرير  يا دوربين و لوازم عكاسي مي يابيد، اگر آینه های و عدسی های تلسكوپ سالم و دقيق باشد و اپتيك به جاي عدسي شیشه ای با جنس مرغوب از پلاستيك نباشد، بزرگنمايي مفيد  حداكثر 100 تا 150 برابر است. تلسكوپ‌هايي با عدسي كوچكتر از 6 سانتيمتر، كه ممكن است در بازار بيايد، اغلب در سطح يك اسباب بازي ارزان قيمت ساخته شده اند و تهيه ابزار كوچك تر از 6 سانتيمتر توصيه نمي شود. گرچه زماني يك تلسكوپ شكستي 6 سانتيمتري ابزار مناسب براي شروع بود، ولی امروز اپتيك متداول براي شروع رصد آسمان در ايران تلسكوپ شكستي 8 تا 10 سانتيمتري يا بازتابي 10 تا 15 سانتيمتري (4 تا6 اينچی) است.

اندازه دهانه تلسكوپ هاي شكستي مرسوم است كه به سانتيمتر گفته مي شود و تلسكوپ هاي بازتابي و كاتاديوپتريك (تركيبي) به اينچ. در نجوم آماتوري امروز ايران دسته بندي تلسكوپ هاي كوچك، متوسط و بزرگ آماتوري را مي توان اينطور دانست: كوچكتر از 15 سانتيمتر (6 اينچ) تلسكوپ كوچك، بين 15 تا 20 سانتيمتر (6 تا 8 اينچ) تلسكوپ متوسط، بزرگتر از 20 سانتيمتر تلسكوپ بزرگ (10 اينچ و بزرگتر). مگر گشودگي يا مقدار دهانه تلسكوپ را مهمترين معيار بدانيم.

دومين معيار فاصله كانوني (f) است. در تلسكوپ هاي شكستي و بازتابي ساده فاصله كانوني تقريبا برابر طول لوله تلسكوپ است. حال اگر فاصله کانونی شما متناسب افزایش قطر لوله تغییری نداشته باشد تصویر شما تاریک تر خواهد بود یا در اصطلاح f آن بیشتر است. در واقع f مانند دیافراگم دوربین های عکاسی تغییر می کند و f هر چقدر پایین تر باشد میزان شفافیت تصویر شما نیز بیشتر است. منجمين آماتور با توجه به اين موضوعات نتيجه گرفته اند كه تلسكوپ‌هايي با نسبت كانوني f/5 تا 8f/ ابزاري همه كاره اند. تلسكوپ‌هاي  بازتابي 5 تا 8 اينچي با چنين نسبت كانوني اي بهاي بسيار كمتر نسبت به تلسكوپ هم تراز كاسگرين يا شكستي متداول‌ترين انتخاب منجمان آماتور‍‌اند.

با دانستن فاصله كانوني تلسكوپ خود مي توانيد تخمين بزنيد كه چه اجرامي در ميدان ديد تلسكوپ شما ديده مي شود. براي شروع رصد و جستجوي جرم مورد نظر همواره از چشمي با بزرگترين فاصله كانوني استفاده كنيد زيرا كمترين بزرگنمايي و بيشترين ميدان ديد را به شما می دهد. در نتيجه موضوع رصدي سريعتر به دام مي افتد. رفته رفته با وسط نگه داشتن تصویر مورد نظر می توانید بزرگنمایی را با چشمی هایی با فاصله کانونی کمتر افزایش دهید.

انواع تلسكوپ‌ها از نظر اپتيك

سه نوع اصلي تلسكوپ‌هاي شكستي، بازتابي و كاتاديوپتيك (تركيبي) است. تفاوت اصلي آنها در مسير نور در لوله تلسكوپ و محل كانون است.

در شكستي‌‌ها، كه ساختار به سادگي تلسكوپ گاليله دارند، كانون تلسكوپ و محل قرارگيري چشم در انتهاي لوله است. در اين تلسكوپ‌ها براي ديدن اجرام بالاي سر نياز است يك منشور يا آينه تخت با زاويه 45 درجه، نور را به سمت بالا بفرستد. به اين ابزار جانبي چپقي (diagonal) مي گوييم.

در بازتابي‌هاي ساده (نیوتنی) به جاي عدسي شيئي در سر لوله، آينه‌اي در انتهاي لوله مسئول گردآوري نور است. در عوض كانون تلسكوپ و محل قرارگيري چشم در سر لوله است و ديگر نيازي به استفاده از چپقي براي ديدن مناظر بالاي سر نيست.

تلسكوپ‌هاي شكستي كوچك بر پايه سمت – ارتفاعي (پایه ای که سمت آن در محور افق و ارتفاع آن عمود بر افق جابجا می شود) براي رصد مناظر زميني نيز استفاده مي شود، اما كاربري تلسكوپ‌هاي بازتابي بيشتر رصد آسمان است. وقتي با دوربين دو چشمي به آسمان يا مناظر زميني نگاه مي‌كنيد تصاوير وارونه يا برگردان نيستند، همانطور كه با چشم مي بينيد ديده مي‌شوند اما در تلسكوپ اين طور نيست و هم وارونگي و هم برگردان بودن تصوير اتفاق مي افتد. در تلسكوپ‌هاي شكستي، چپقي قرار گرفته در انتهاي لوله تصوير وارونه را درست مي‌كند اما تصوير به علت وجود آینه تخت برگردان جانبي است. در بازتابي‌هاي نيوتني، هم وارونه و هم برگردان جانبي است و در كاسگرين‌ها (انواع تركيبي) نيز كه از چپقي استفاده مي‌شود فقط برگردان جانبي است (البته براي رفع اين موضوع عدسي مستقيم كننده وجود دارد تا در نيوتني‌ها نيز بتوان تصوير مستقيم را براي مشاهده مناظر زميني ديد اما در رصد‌هاي نجومي كاربرد چنداني ندارد)

اما نوع تركيبي تلسكوپ‌ها، يعني كاتاديوپتريك، تقريبا از دهه 1930 وارد جامعه نجوم آماتوري شد و در دو سه دهه اخير منجمان آماتوري كه توان خريد تلسكوپ‌هاي گران را دارند بسيار استقبال كرده‌اند. متداول‌ترين نوع تلسكوپ‌ها كاسگرين است. در طراحي خلاقانه آنها، نور به آينه اوليه در انتهاي لوله مي‌رسد. سپس در سر لوله به آينه ثانويه محدب مي‌رسد و به سوي آينه اصلي باز مي گردد تا از سوراخي در مركز آن به محل كانون و قرارگيري چشم در انتهاي لوله تلسكوپ در پشت آينه اوليه برسد . يعني محل قرارگيري چشم مانند تلسكوپ‌هاي شكستي است و در نتيجه براي رصد بالاي سر به چپقي نياز است. در اين طراحي رفت و برگشت نور در لوله از يك طرف و قرارگيري آينه محدب ثانويه به جاي آينه تخت از سوي ديگر سبب كاهش طول لوله مي‌شود. این تلسکوپ ها تیغه ای دارند که خطاهای اپتیکی را مانند خطای کرویت تصحیح می کنند و علاوه بر اين تيغه از نشستن غبار و هوا زدگي زياد آينه جلوگيري مي‌كند و اندود آلمينيوم آينه سال‌هاي بيشتري دوام مي‌آورد. مزيت اين تلسكوپ‌ها f بالا با لوله‌‌اي كوتاه، دقت و امكان حمل و نقل آسان و نیاز به هم خط نکردن تلسکوپ پس از استقرار است. اما این گونه تلسکوپ ها نورانيت پایینی نسبت به تلسکوپ های نیوتونی دارند و مناسب عکاسی نیستند و بهاي زياد تلسكوپ‌هاي كاسگرين نسبت به نيوتني‌ها ، منجمان آماتور با بودجه محدود را از خريد آنها منصرف مي‌كند.

اين نوع تلسكوپ‌ها بجز كاسگرين‌هاي عادي كه امروز كمتر در اپتيك‌هاي كوچك به كار مي‌روند به دو دسته اصلي اشميت - كاسگرين و ماكستوف – كاسگرين تقسيم مي شوند. که در هر دو تيغه تصحيح كننده آن با یکدیگر متفاوت است.

استقرار تلسكوپ

اما نيمه دوم تلسكوپ‌ مقر يا پايه آن است. حتي بهترين تلسكوپ جهان وقتي روي پايه‌اي قرار بگيرد كه وزش نسيمي بلرزد، بي ارزش مي‌شود. پس معيار بعدي در كنار گشودگي، فاصله كانوني و نوع اپتيكي تلسكوپ، بدون شك استقرار آن است. از يك سو بايد به اندازه كافي محكم باشد و از طرف ديگر نه آنقدر سنگين باشد كه فقط محدود به استفاده در محل سكونت ما شود و هر بار حمل و نقل آن به بيرون از شهر به كابوسي دردناك تبديل شود. فراموش نكنيد تلسكوپي براي شما بهتر است كه بتوانيد بيشترين استفاده را از آن بكنيد.

استقرار تلسكوپ به دو صورت سمت- ارتفاعي و استوايي است. همانطور كه از اسم آن پيداست استقرار سمت- ارتفاعي تلسكوپ را فقط به سادگي در امتداد سمت، يعني موازي افق، به چپ و راست مي‌برد و در امتداد ارتفاع به بالا و پايين. اين ساده‌ترين نوع حركت و پيمايش در آسمان است. به همين دليل براي رصدگران تازه‌كار و آنهايي كه قصد دارند از تلسكوپ خود براي مشاهده مناظر زميني و گشت و گذار در طبيعت نيز استفاده كنند بهترين انتخاب است. تلسكوپ روي پايه عكاسي قرار مي‌گيرد اما پيچ‌هايي براي حركت آرام وجود دارد.

نوع ديگر استقرار، يعني استوايي، تلسكوپ را در دو امتداد مختصات استوايي آسمان، يعني بعد و ميل، حركت مي‌دهد. اين دو مختصه معادل طول و عرض جغرافيايي اما بر كره آسمان‌اند. حركت تلسكوپ در امتداد اين دايره‌ها حركتي كماني است. فرض كنيد وقتي مي‌خواهيد تلسكوپ را به بالا حركت دهيد در امتداد يك كمان و به صورت اريب هم به جانب و هم به بالا حركت مي‌كند و مستقيماً به جايي كه شما مايل‌ايد نمي‌رود. اين موضوع كار را براي رصدگران تازه‌كار دشوار مي‌كند و همين طور براي رصدگراني كه مايل‌اند اجرام بسياري را طي يك شب رصد كنند و در ميان خوشه‌ها، سحابي‌ها و كهكشان‌ها پرسه بزنند (مثل شركت كنندگان در رقابت ماراتن مسيه). اما فايده آن چيست؟ بدون استقرار استوايي عكاسي بلندمدت از اجرام غير ستاره‌اي امكان‌پذير نيست (مگر با ابزارهاي جانبي گران‌قيمتي كه منجمان آماتور كمتر به سراغ آن مي‌روند). بايد تلسكوپ استوايي باشد و مجهز به موتور ردياب. پس از آنكه محور قطبي استقرار استوايي با محور چرخش زمين، يعني امتداد ستاره قطبي، هم خط شد، تلسكوپ آماده دنبال كردن اجرام است تلسكوپي با استقرار استوايي مناسب افرادي است كه تجربه رصد و كار با تلسكوپ را تا حدودي كسب كرده‌ باشند يا اين كه به طور جدي مايل‌اند رصدهاي نجومي را دنبال كنند و فقط كاربري نجومي از تلسكوپ موردنظرشان مي‌خواهند. همين‌طور مناسب افرادي است كه قصد دارند عكاسي نجومي از اعماق آسمان را انجام دهند- چه با نصب دوربين بر قلمدوش تلسكوپ (يعني فقط استفاده از استقرار استوايي آن براي عكاسي بلند مدت با عدسي دوربين) و چه با نصب مستقيم دوربين به محل كانون تلسكوپ براي عكاسي نماي نزديك از اجرام سماوي.

موتور ردياب

اين ابزار كه بر استقرار استوايي (يا استقرار سمت- ارتفاعي مجهز به دستگاه ( GoTo) نصب مي‌شود پس از قطبي كردن دستگاه، تلسكوپ را با دوريك بار در 24 ساعت به دور محور قطبي استقرار مي‌گرداند، به طوري كه ستاره‌اي در ميدان ديد همواره درآنجا بماند. وقتي موتور ردياب استفاده نمي‌كنيد با چرخش زمين به دور خود و حركت ظاهري شرق به غرب تمام اجرام، ستاره‌ها از ميدان ديد به تدريج خارج مي‌شوند. در رصد ماه، سيارات و اجرام كوچك كه مي خواهيد از بزرگنمايي زياد استفاده كنيد اين مشكل خيلي زود پديدار مي‌شود. موضوع رصدي آنقدر سريع از ميدان ديد خارج مي‌شود كه هر چند ثانيه بايد تلسكوپ را حركت دهيد. همچنين فقط با موتور ردياب و استقرار استوايي مي‌توان عكس‌هايي با نوردهي بلند مدت از اجرام و سحابي‌ها و اجرام كم نور اعماق آسمان گرفت. وقتي موتور ردياب نباشد عكاسي محدود به درخشانترين اجرام است كه در نوردهي‌هاي كوتاه، پيش از آنكه براثر جابه‌جايي‌شان محو يا مثل خطي كشيده شوند، ثبت گردند- يعني اجرامي مانند ماه و سيارات و برخي ستاره‌هاي دوتايي پرنور.

موتورهاي ردياب براي رصد فقط كافي است در محور بعد باشند اما براي عكاسي دقيق نياز است كه در دو محور بعد و ميل كار گذاشته شوند.

تلسكوپ‌هاي دابسوني

اين ابزار دوست داشتني، از دهه 1339/1960 همراه منجمان آماتور بوده است. استقرار سمت- ارتفاعي اين تلسكوپ ساده‌ترين نوع ممكن و درعين‌حال كارآمد، نسبتا سبك، بسيار كم هزينه است. به همين دليل در جامعه نجوم آماتوري جهاني دابسوني‌ها پرطرفدارترين‌اند و بسياري نيز تلسكوپ‌هاي نيوتني دست‌ساز خود را بر پايه دابسوني ساده سوار مي‌كنند. گرچه اغلب منجمان آماتور توان خريد يك تلسكوپ 8 يا 10 اينچ كاسگرين يا نيوتني‌هاي بزرگ بر پايه استوايي را ندارند اما مي‌توانند به تلسكوپي دابسوني با چنين گشودگي و اغلب با همان كيفيت اپتيكي دست يابند. براي افرادي كه بيشترين دهانه با كمترين بودجه را جستجو مي‌كنند، اين بهترين انتخاب است. اما كاستي‌هاي اين تلسكوپ چيست؟ گرچه آنها از نيوتني‌هايي با استقرار استوايي بسيار سبك‌ترند و حتي از كاسگرين‌هاي هم‌تراز خود، اما پيكره آنها كماكان بزرگ است و وزن بسیاز زیادی دارند و براي رصدگراني كه مايل‌اند تلسكوپشان را همه جا در طبيعت درون يك كوله‌پشتي يا كيف كوچكي ببرند ايده‌آل نيست. دابسوني‌ها مناسب رصدگاهي‌اند كه اتومبيل تا كنار آن برود. با استقرار سمت- ارتفاعي آنها تلسكوپ‌هاي مناسبي براي رصدگران اعماق آسمان‌اند اما براي عكاسان نجومي خير. با اين ابزار عكاسي محدود به خورشيد، ماه و سيارات (به علت نور زیاد آنها) مي‌شود، مگر اينكه در مراحل بعد پايه استوايي نيز براي اپتيك نيوتني آن تهيه شود.

چشمي و لوازم جانبي

انتخاب چشمي مناسب بسيار مهم است. حتي تصوير بهترين تلسكوپ‌ها نيز با يك چشمي نامرغوب، تصويري كدر و پر از خطاهاي رنگ و ... مي شود. گرچه لزومي ندارد يكسره به سراغ چشمي‌هاي گران‌بها برويد، در انتخاب نوع و فاصله كانوني دقت كنيد. اغلب تلسكوپ‌ها با يك يا دو چشمي استاندارد ارائه مي‌شوند- مثلاً 25 ميليمتر يا جفت 10 و 20 ميليمتر. بايد چشمي‌هاي بعدي تكميل كننده بزرگنمايي شما باشند.

با توجه به مقدار بزرگنمايي، كه نسبت فاصله كانوني تلسكوپ به فاصله كانوني چشمي است، چشمي‌هاي اضافه را، در صورت نياز، تهيه كنيد. فراموش نكنيد كه قانون حداكثر 50 برابر به ازاي هر اينچ قطر دهانه پابرجاست. گرچه بزرگنمايي كم ميدان ديد وسيع و مطلوبي را براي جستجو و رصد اجرام گسترده در اختيار مي‌گذارد، اگر فاصله كانوني چشمي بيش از حد زياد باشد، قطر مردمك خروجي چنان زياد مي‌شود كه بخشي از نور را چشم شما از دست مي‌دهد. چشمي‌هاي نامرغوب كم‌بها 2 جزء‌اند كه بهتر است به سراغ آنها نرويد. متداول‌ترين نوع چشمي‌هاي متوسط كلنر (سه جزء) پلوسل (چهار جزء) است. كلنر انتخاب خوب و كم هزينه‌اي براي تلسكوپ‌هاي كاسگرين و هر تلسكوپي با f زياد است و براي نيوتني‌ها و شكستي‌هاي لوله كوتاه مناسب نيستند. در عوض چشمي‌هاي پلوسل همه كاره‌اند، هم براي f كم و هم براي f زياد. انتخاب مناسبي در بودجه‌هاي كم‌اند. چشمي‌هاي پلوسل داراي "فاصله چشم" مناسبي‌اند- يعني چشم در فاصله مناسبي از سطح چشمي قرار مي‌گيرد و لازم نيست به آن بچسبد تا ميدان ديد را كامل ببينيد.

عدسي بارلو

اين ابزار ارزشمند عدسي‌اي است كه قبل از چشمي قرار مي‌گيرد و چشمي روي آن سوار مي‌شود تا بزرگنمايي بسته به نوع بارلو2، 3 يا حتي 4 برابر شود. افزايش بزرگنمايي بارلو به بهاي كاهش مقدار نور و روشنايي تصوير است. با مجموع دو چشمي و يك بارلو شما چهار انتخاب بزرگنمايي داريد. متداولترين نوع بارلو 2 برابر است كه بهتر است نوعي انتخاب شود كه به جاي تك عدسي از عدسي تركيبي براي كاهش خطاي رنگ از آن استفاده شده است.

جوينده

وقتي با تلسكوپ به آسمان نگاه مي‌كنيد فقط پنجره كوچكي رو به چشمان شماست. به همين دليل جستجوي اجرام از درون چشمي تلسكوپ بسيار وقت‌گير است. روي تلسكوپ ابزاري به‌نام جوينده يا منظر ياب نصب مي‌شود كه بزرگنمايي بسيار كمتر و ميدان ديد وسيعي دارد- در حدي كه بخشي از يك صورت فلكي را نشان دهد. اين ابزار معمولا همراه با تلسكوپ ارائه مي‌شود. از درون جوينده دو خط متقاطع را مي‌بينيد كه بايد موضوع رصدي مورد نظرتان را در وسط ديد هدف گيري كند. در جوينده‌هايي كه داراي بزرگنمايي هستند بهتر است آنهايي را انتخاب كنيد كه دهانه حداقل 25 ميليمتر دارند تا تصوير روشن‌تر و واضح‌تري نشان دهند. براي تلسكوپ‌هاي متوسط و بزرگ جوينده‌هاي 50 ميليمتري متداول‌ترند. براي تلسكوپ‌هاي كوچك و متوسط  ابزاري به نام "جوينده سرخ نشان" يا Red Dot Finder متداول است كه بزرگنمايي (LED) در مركز آن روشن مي‌شود. رصدگر بدون نياز به نگاه از درون جوينده مي‌تواند از پشت لوله تلسكوپ محل تخميني جرم را نشانه رود و بعد از همان جا موضوع رصدي را در امتداد نقطه سرخ قرار دهد. اين ابزار را رصدگران تازه‌كار و افرادي كه از تلسكوپ‌هاي با ميدان ديد وسيع استفاده مي‌كنند بهترين جوينده مي‌دانند.

صافی (فیلتر)

براي رصد ماه به‌ويژه در شب‌هاي مهتابي روشنايي که زيادي دارد از صافي‌هاي خنثي، كاهش دهنده نور، استفاده مي‌شود (صافي ماه). آن را پشت چشمي نصب مي‌كنيد. همچنين مي‌تواني با پوشاندن بخشي از دهانه تلسكوپ از شدت نور بكاهيد. در جمع صافي‌هاي كم هزينه آماتوري صافي‌هاي رنگي در رصد سيارات بسيار مفيداند. مانند استفاده از صافي سرخ براي مريخ، يا آبي براي رصد جزييات بيشتر در حلقه زحل و ... .

در رصد اجرام اعماق آسمان، مانند سحابي‌هاي سياره‌نما يا سحابي‌هاي گسترده بازتابي، و حتي دنباله‌دارها "صافي سحابي" به‌كار مي‌رود كه آن نيز پشت چشمي نصب مي‌شود. اين صافي با سد كردن نور زمينه آسمان و گذر دهي مناسب تضاد نوري را بيشتر مي‌كند و ساختار‌هاي سحابي بهتر پديدار مي‌شوند. با توجه به كاهش نور زمينه آسمان اين صافي‌ها براي رصدهاي غير‌ستاره‌اي در شهر نيز كارآمدند (نوعي از آنها با نام صافي آلودگي نوري نيز ارائه مي‌شود).

در انتخاب صافي خورشيدي براي تلسكوپ بيش از بقيه دقت كنيد زيرا بر سلامت چشمان شما ممكن است اثر بگذارد. از استفاده صافي‌هاي خورشيدي كه روي چشمي نصب مي‌شوند جداً پرهيز كنيد. آنها نامرغوب و ارزان‌اند و تجمع نور شديد روي آنها مي‌تواند سبب ترك خوردن شيشه شود. صافي‌هاي شيشه‌اي که از جنس فيلم‌هاي نازك بادر (معروف به صافي مايلار در ايران) كه سر تلسكوپ نصب مي‌شوند بسيار ايمن‌ترند. روش ايمن ديگر انداختن تصوير چشمي تلسكوپ روي برگه سفيد در سايه است، مثل برگه سفيد درون جعبه كفش.

كدام تلسكوپ؟

پس آيا مي‌توان اين سوال كه بهترين تلسكوپ براي شما كدام است پاسخ داد؟ بله، هماني كه بيشتر از همه از آن استفاده خواهيد كرد. خرید يك تلسكوپ شكستي با اپتيك فوق‌العاده اما با لوله‌اي بسيار دراز با پايه‌اي سنگين، وقتي نتوانيد آن را به راحتي حمل كنيد در عمل بي‌فايده است. مگر اينكه در جايي تاريك زندگي كنيد تا نیازی به حمل و نقل نداشته باشد. بزرگترين تلسكوپ‌هاي نيوتني نيز اگر رصدگاه شما فقط در شهر باشد هرگز كهكشان‌هاي دوردست را به شما نشان نمي‌دهد. همچنين تلسكوپ نيوتني مناسب فردي است كه اگر تلسكوپ نياز به تنظيم و تعميرات فني داشت از پس آن برآيد. اما تلسكوپ‌هاي شكستي اگر چه اپتيك‌هاي كوچك‌تري‌اند ولی نصب و كاربري ساده‌تري دارند. در كنار بودجه‌اي كه اختيار كرده‌ايد موضوعات رصدي دلخواه خود را انتخاب كنيد و توانايي خود را در حمل و نقل تلسكوپ آينده‌تان و علاقه به عكاسي را در نظر بگيريد. شايد مهمترين زمان براي انتخاب تلسكوپ مناسب در تورهاي نجومي و شب‌هاي رصدي انجمن‌ها و گروه‌هاي نجومي باشد كه مي‌توانيد تصوير موضوعات رصدي دلخواهتان را با تلسكوپ‌هاي مختلف ببينيد.

اگر بودجه شما از حدی مانند 200 هزار تومان كمتر است شايد تهيه يك دوربين دوچشمي مناسب بهتر از تهيه تلسكوپ كوچك نامناسب باشد. همين‌طور اگر از اجرام غير ستاره‌اي گسترده لذت مي‌بريد و مايل‌ايد ابزارتان را هميشه با خود به همراه داشته باشید دوچشمی نيز مكملي در كنار رصدهاي تلسكوپي است.