چشمی ها مشخص کننده بزرگنمایی و میدان دید هستند.چشمی های مختلفی برای رصد اجرام سماوی مختلف استفاده می شوند.بعضی اجرام اندازه ظاهری بزرگی در اسمان دارند و به همین دلیل باید از بزرگنماییهای کم که میدان دید وسیعی تولید می کنند استفاده کرد.اما در عوض برای رصد اجرام سیاره ای باید از بزرگنمایی زیاد برای رصدشان استفاده نمود.یکی از بزرگترین اشتباهاتی که در انتخاب تلسکوپ صورت می گیرد توجه به حداکثر بزرگنمایی است در حالی که عامل اصلی قطر دهنه شیئی تلسکوپ است.
تلسکوپیک سیستم اپتیکی است که شبیه به دور بین عکاسی عمل می کند.در صفحه کانونی لنز عکاسی فیلم یا سنسور دیجیتال قرار می گیرد و تصویر تشکیل شده در کانون بر روی ان ثبت می شود.در تلسکوپها همانند لنزهای عکاسی تصویری در کانون تشکیل می شود که می توان با قرار دادن دوربین تصویر بردار تصویر اجرام سماوی را ثبت کرد.اما برای رصد اجرام سماوی نمی توان مستقیما چشم را در کانون تلسکوپ قرار داد و تصویر را دید.به این خاطر که چشم شما نیز یک سیستم اپتیکی است و نه صفحه ای عکاسی.چشم شما شبیه تلسکوپ بر روی اجرام فوکوس می کند.
مهمترین مشخصه یک چشمی فاصله کانونی ان است.که عددی بر حسب میلیمتر که بر روی بدنه ان نوشته می شود.با دانستن این عدد می توانید مقدار بزرگنمایی را محاسبه کنید .
بزرگنمایی عبارتست از فاصله کانونی شیئی (تلسکوپ) تقسیم بر فاصله کانونی چشمی
این به این معنی است که عددی کوچکتر بر روی چشمی به معنی بزرگنمایی بیشتر است.مثلا یک چشمی 10 میلیمتر بزرگنمایی 2 برابر یک چشمی 20 میلیمتر ایجاد می کند .البته همین چشمی بزرگنمایی متفاوتی بر روی تلسکوپهایی با فاصله کانونی مختلف ایجاد می نماید. یک چشمی 10 میلیمتری می تواند چشمی ای با بزرگنمایی بالا بر روی تلسکوپی به حساب اید در حالی که همین چشمی می تواند به چشمی ای با بزرگنمایی کم بر روی تلسکوپی دیگر تبدیل شود.معمولا رصد گران از 3 چشمی برای ایجاد بزرگنماییهای مختلف استفاده می کنند.یکی برای بزرکنمائیهای بالا یکی برای بزرکنمائیهای متوسط و دیگری برای بزرگنمائیهای کم.
این مشخصه بسیار مهمی در چشمیهاست.فاصله اسودگی چشم فاصله بین چشمی تا چشم رصدگر است.هر چه این فاصله کمتر باشد رصد سختتر می شود.مثلا فاصله اسودگی 20 میلیمتر به این معنی است که راصد می تواند تا 20 میلیمتر از چشمی فاصله بگیرد.بنابراین اگر رصدگر از عینک استفاده می کند و اگر فاصله اسودگی چشم کم باشد ممکن است رصد یا بسیار سخت شود و یا حتی غیر ممکن گردد.
معمولا هر چه فاصله کانونی کمتر باشد فاصله اسودگی چشم کمتر می شود.
مقدار زاویه ای که از اسمان توسط چشمی از درون تلسکوپ دیده می شود میدان دید نامیده می شود که بر حسب زاویه بیان می شود.که این زاویه وابسته به بزرگنمائی و میدان دید ظاهری خود چشمی می باشد.میداد دید یک چشمی فاکتور درونی یک چشمی است .میدان دید نهایی را با میدان دید خود چشمی که عدد بزرگی است اشتباه نگیرید.میدان دید نهایی یک تلسکوپ حاصل تقسیم میدان دید چشمی تقسیم بر بزرگنمایی است.
همانطور که اشاره شد میدان دید واقعی حاصل تقسیم میدان دید خود چشمی تقسیم بر بزرگنمایی است .پس می توان برای افزایش میدان دید بزرگنمایی را هم کاهش داد و یا حتی هم بزرگنمایی را کاهش داد و هم چشمی ای با میدان دید بالا انتخاب کرد.
چشمی ها معمولا در سه اندازه مختلف از دیدگاه قطر خارجی چشمی که در فوکوسر قرار می گیرد تقسیم بندی می شوند.چشمیهای 2 اینچ .چشمیهای 1.25 اینچی . 0.965 اینچی که البته اندازه 0.965 اینچی رایج نیست و بهتر است انتخاب نگردد.
تقریبا تمام تلسکوپها قابل استفاده با چشمیهای 1.25 اینچی هستند و در واقع رایج ترین سایز چشمی هاست.چشمیهای با میدان دید زیاد معمولا به عدسی های داخلی بزرگتری احتیاج دارند به همین منظور معمولا این چشمی ها در اندازه 2 اینچی طراحی می شوند.
اولین چشمی ها همانند چشمی گالیله از یک تک عدسی تشکیل شده بودند .تک عدسی ها به عنوان عدسی چشمی خطاهای اپتیکی بسیار زیادی دارند و همچنین میدان دید کمی تولید می کنند.بعدها برای تصحیح خطاهای اپتیکی و همچنین افزایش میدان دید از ترکیبی از عدسیها استفاده شد.
از اولین طرحهای اپتیکی چشمی ها می توان به چشمی اورتوسکوپیک اشاره کرد.که بیشتر برای تلسکوپهائی با نسبت کانونی بالا مناسب است.همچنین این چشمی ها در رصد سیارات بسیارخوب عمل می کنند.
شاید امروز روز شایع ترین طرح اپتیکی در چشمی ها طرح پلوسل باشد.بیش از 90 درصد تلسکوپهای امروزی با چشمی های پلوسل عرضه می شوند.پلوسلها هم ارزانند و هم با کیفیت.
انواع خاصی از چشمی ها طراحی شده اند که برای اهداف خاصی مورد استفاده قرار می گیرند.مثلا چشمی هایی با میدان دید زیاد و یا چشمی هایی که برای رصد سیارات بهینه هستند.
چشمی های با میدان دید زیاد میدان دیدی بیشتر از 50 درجه دارند و برای رصد اجرام گسترده اسمان بسیار مناسب اند.قیمت این چشمی ها از چشمی های ساده گرانتر است و البته طراحی و ساختشان نیز سخت تر می باشد.اگر با تلسکوپ جرمی گسترده همانند خوشه پروین را رصد کرده باشید خواهید دید که معمولا به سختی می توان تمام ستاره های خوشه را در دید داشت.برای رصد چنین اجرامی معمولا باید از چشمی های با میدان دید گسترده استفاده کرد.قیمت بعضی از این چشمی ها گاهی از قیمت یک تلسکوپ هم بیشتر است.
انواع خاصی از چشمی ها برای رصد سیارات ساخته شده است که حداکثر کیفیت را در رصد سیارات ارائه می دهند.
از دیگر چشمی های موجود چشمی های با بزرگنمائی متغیر هستند.این چشمی ها که به چشمی های زوم نیز نامیده می شوند برای رصدهای ساده بسیار منا سب اند.چشمی های متغیر با متغیر کردن فاصله کانونی کار می کنند.مثلا چشمی زوم 8-24 به این معنی که فاصله کانونی در این چشمی از 8 میلیمتر تا 28 میلیمتر با چرخاندن حلقه زوم قابل تغییر است.البته کیفیت این چشمی ها معمولا از کیفیت چشمی های با فاصله کانونی ثابت کمتر است.
