هرچند تلسکوپ ها در اندازه‌ها و اشکال بسیار زیادی در دسترس قرار دارند، اما ساختار اصلی همگی آنها در حقیقت مشابه است. تلسکوپ ها جادویی‌اند! واقعا به هیچ شکلی دیگری نمی‌توان این ابزارها را توصیف کرد. می‌توانید سالیان سال از مشاهده ستارگان با چشمان غیرمسلح خود لذت ببرید، اما تلسکوپ‌ها بُعدی جدید به این تجربه می‌افزایند.
چهار قرن پیش، زمانی که گالیله برای اولین‌بار تلسکوپ کوچک خود را رو به آسمان شب گرفت، در هر سوی آن شگفتی دید؛ شگفتی‌هایی که در تمام طول تاریخ در جلوی چشمان همه قرار داشته و درعین حال از دید همگان پنهان مانده بودند و پیش از گالیله هیچ‌کس حتی به وجود آنها شک هم نکرده بود. از آن زمان به بعد همه صاحبان تلسکوپ ها در حقیقت در معجزه گالیله شریک شدند. در طول هر شب صاف و بی‌ابری می‌توانیم تلسکوپ‌های‌مان را رو به آسمان بگیریم و وارد جهانی جادویی و کاملا متفاوت با جهان روزمره شویم.
روش‌های بی‌شماری برای عضویت در این انجمن وجود دارد. اگر آگهی‌های این مجله را بررسی یا از وبسایت‌های هرکدام از سازندگان و فروشندگان تلسکوپ بازدید کنید، بزودی درخواهید یافت که تلسکوپ ها در اندازه‌ها، شکل‌ها و قیمت‌های بسیار متنوعی عرضه می‌شوند. برای آنکه بتوانید از این آشفته بازار سردر آوردید، باید چند سوال ساده را از خودتان بپرسید.
چه مقدار پول حاضرید بپردازید؟ تلسکوپ‌تان باید چقدر سبک باشد؟ آیا قصد دارید عکاسی نجومی انجام دهید؟ و مهم‌تر از همه اینکه اساسا از علم ستاره‌شناسی چه انتظارات و خواسته‌هایی دارید؟
بگذارید پیش از هر چیز به انتظارات منطقی بپردازیم که می‌توانید داشته باشید. برخی اجرام (مشخصا زحل و ماه) با کمک تلکسوپ استاندارد به شکل زیبایی قابل مشاهده خواهند بود. اما در عرض مدت کوتاهی، خواهان مشاهده اجرام کوچک‌تر خواهید شد. اگر تشنه لذت‌های کوتاه‌مدت باشید، احتمالا می‌خواهید پیش از ورود به مرحله بعدی، اجرام معروف و محبوب زیادی را رصد کنید. اگر جز دسته آدم‌های متفکر هستید ـ‌‌از آن افرادی که از تماشای گل‌های وحشی و یا گونه‌های مختلف گنجشکان لذت می‌برند‌ـ پس شاید عطشی برای تماشای آن مناظر حیرت‌آور نداشته باشید، اما مطمئنا مشاهده آنها برایتان خوشایند خواهد بود.
عوامل اصلی تعیین‌کننده اینکه اجسام تا چه اندازه در تلکسوپ شگفت‌انگیز به نظر خواهند رسید شامل قطر دهانه عدسی (اپرچر aperture ؛ قطر عدسی‌ها یا آینه‌های اصلی) و شرایط رصد (کیفیت آسمان بالای سرتان) می‌شوند. اهمیت قطر دهانه بقدری زیاد است که همیشه اولین ویژگی‌ای است که در حین توصیف یک تلسکوپ به آن اشاره می‌شود. زمانی که می‌گویم صاحب یک تلسکوپ 4 اینچی هستم، شما درخواهید یافت که قطر دهانه آینه یا عدسی اصلی آن 4 اینچ است. این اطلاعات ایده خوبی از نوع عملکرد تلسکوپ به شما خواهد داد و درخواهید یافت که در صورت رصد آسمان با این تلسکوپ چه چیزهایی خواهید دید. به صورتی کلی می‌توان گفت تمامی تلسکوپ‌های 4 اینچی خوب کارآیی مشابهی دارند.
تعداد اندکی از کالاهای مصرفی از نظر اندازه، شکل و نوع به اندازه تلسکوپ‌ها متنوع هستند. در این تصویر نویسنده درکنار کوچک‌ترین (70 میلی‌متری؛ 2.5 اینچی) و بزرگ‌ترین (دابسونی؛ 12.5 اینچی) تلسکوپ‌های خود عکس گرفته است.
جهت رصد ماه و سیاره‌ها، دهانه عدسی بزرگ‌تر باعث می‌شود که بتوانید از بزرگنمایی بالاتری لذت ببرید و این بدان معناست که جزئیات و نماهای شگفت‌انگیزتری را مشاهده خواهید کرد. این گفته دو تبصره مهم هم دارد. در غیاب کیفیت مناسب مکانیکی و اپتیکی، دهانه عدسی بزرگ‌تر در زمینه رصد سیارات کمک‌کننده نخواهد بود. بیشتر شب‌ها، شرایط آب‌وهوایی، میزان جزئیات قابل مشاهده سیارات را محدود می‌سازد. زمانی که دید نامناسب باشد. اگر درحال رصد آسمان از میان هوایی آشفته و متلاطم هستید. فارغ از اینکه تلسکوپ‌تان تا چه اندازه خوب و بزرگ است، استفاده از بزرگنمایی بالاتر از ×200 هیچ فایده‌ای برای شما نخواهد داشت. رصدکنندگان دو آتشه با خوشحالی تمام منتظر می‌مانند تا شاید هر ده شب یک‌بار با استفاده از تلکسوپ 12 اینچی بتواند سوژه‌های آسمانی مورد نظرشان را تماشا کنند. اما اگر هدف شما مشاهده نماهایی بسیار خوب از سیارات در هر شب معمولی است، یک تلکسوپ باکیفیت 6 اینچی برایتان کافی هست؛ حتی شاید یک تلکسوپ 3 یا 4 اینچی هم برای شما مناسب باشد.
این تصاویر دستکاری شده تلسکوپ فضایی هابل، نمای سیاره زحل در تلسکوپ‌هایی با اندازه‌های مختلف را نشان می‌دهند. تصویر سمت چپ نمای زحل در تلسکوپ 12 اینچی با بزرگنمایی ×300 در شرایط جوی عالی را نشان می‌دهد. البته می‌توانید از بزرگنمایی ×300 در یک تلسکوپ 3 اینچی نیز استفاده کنید، اما در این صورت نمایی که مشاهده خواهید کرد تار و مبهم خواهد بود (تصویر میانی). جهت مشاهده نمایی نسبتا روشن و واضح در تلسکوپ‌های کوچک‌تر، باید از بزرگنمایی‌هایی به مراتب کمتر استفاده کنید؛ همانند آنچه در تصور سمت راست دیده می‌شود.
کهکشان‌ها بقدری کم‌نورند که ما توانایی تشخیص رنگ‌های آنها را نداریم، بنابراین همیشه آنها را سیاه وسفید می‌بینیم. آنها در تلسکوپ، هیچگاه به اندازه عکس‌های نجومی روشن و واضح نیستند. بااین همه، کهکشان آندرومدا (همانگونه که در تصویر سمت چپ دیده می‌شود) در مکانی تاریک و با استفاده از تلسکوپ 10 اینچی بسیار شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد. اما آلودگی‌های نوری اندک محیط‌های حومه شهر نیز باید نامشخص شدن بخش‌های خارجی و کم‌نورتر این کهکشان می‌شوند (تصویر سمت راست). در یک شهر بزرگ تنها جرم بیضی شکل روشن مرکزی قابل مشاهده خواهد بود.
در مورد خوشه‌های ستارگان، سحابی‌ها و کهکشان‌ها داستان فرق می‌کند. این اجرام به صورت کلی به نام اجرام اعماق آسمان(Deep-sky objects) خوانده می‌شوند. تعداد انگشت شماری از این اجرام به اندازه کافی بزرگ و پرنورند که در تلسکوپ های کوچک نیز به خوبی دیده شوند، اما جهت مشاهده نمایی واقعا زیبا از بیشتر اجرام اعماق آسمان، قطر دهانه عدسی تلسکوپ حداقل باید 6 تا 10 اینچ باشد. این مورد برای آماتورها که حتما صادق است. به صورت کلی هرچه بزرگ‌تر بهتر. برخی از رصدکنندگان دوآتشه اجرام اعماق آسمان، تلسکوپ‌های گران قیمت دارند که عرض آینه‌های آنها به بیش از دو فوت می‌رسند! با این‌حال برای مشاهده اجرام اعماق آسمان تنها اندازه تلسکوپ اهمیت ندارد.
شرایط جوی از یک شب تا شب بعدی یا حتی از یک ساعت تا ساعت بعدی فرق می‌کنند و این موضوع همانند سیارات، بر رصد اجرام اعماق آسمان نیز اثرگذار است. در این حالت شفافیت (صاف و بدون غبار بودن) اهمیت بیشتری نسبت به دید (هوایی آرام و فاقد جریانات دمایی) پیدا می‌کند. اما اهمیت آلودگی نوری از سایر مشکلات به مراتب بیشتر است.
نورهای مصنوعی باعث روشن شدن تمامی آسمان می‌شوند و این مشکل حتی در حومه شهرها نیز وجود دارد. اجرام منتشری همچون سحابی‌ها و کهکشان‌ها، به سادگی تحت تاثیر این آسمان‌تاب‌ها قرار می‌گیرند. تلسکوپ‌ها اندکی کمک‌کننده هستند، اما نه چندان زیاد؛ تنها کاری که آنها انجام می‌دهند این است که باعث می‌شوند اجرام نزدیک‌تر از جایگاه واقعی خود به نظر برسند. هیچ تلسکوپ ارزان قیمت یا گران قیمتی نمی‌تواند هیچ کهکشانی را به مکانی نزدیک‌تر از کهکشان راه شیری بیاورد؛ کهکشانی که ما را کاملا احاطه کرده است. پس قیمت تلسکوپ برای ستاره شناسان حرفه ای و آماتور تعیین کننده نوع تحقیق نیست. البته که قیمت تلسکوپ امری مهم است. بنابراین اگر آسمان بقدری روشن باشد که نتوانید کهکشان راه شیری را به وضوح مشاهده کنید، پس فارغ از نوع ابزار مورد استفاده خود، نماهای بسیار نامشخصی از سایر کهکشان‌ها مشاهده خواهید کرد. قطر دهانه عدسی هر چقدر هم که زیاد باشد، نمی‌تواند مشکلات ناشی از آلودگی نوری در حین رصد اجرام منتشر را جبران کند.
با وجود این تفاسیر آیا تلسکوپ حرفه ای بزرگ در مناطق شهرها و حومه‌های آنها بلا‌استفاده هستند؟ به هیچ‌وجه! حداقل فایده تلسکوپ حرفه ای این است که تصاویری زیبا از ماه و سایر سیارات در زمان‌های مناسب در مقابل چشمان شما قرار می‌دهند. با وجود آنکه یک کهکشان ممکن است از درون تلسکوپ بزرگ در مناطق حومه شهرها چندان خوب به نظر نرسد، اما در مقایسه با تلسکوپ کوچک‌تر، تلسکوپی بزرگ نمایی به مراتب بهتر فراهم می‌کند.
بعلاوه قطر دهانه عدسی می‌تواند اثر آلودگی نوری را در حین تماشای خوشه‌های ستارگان جبران کند. تلسکوپ 10 اینچی در یک منطقه شهری، همان نمایی از روشن‌ترین خوشه‌های کروی ستارگان (تصویر صفحه مقابل) را نشان می‌دهد که تلسکوپ 4 اینچی در مکانی تاریک نشان می‌دهد؛ یعنی بی‌اندازه زیبا!
با این‌همه اگر در مناطق شهری یا حومه‌ای زندگی می‌کنید و به رصد اجرام اعماق آسمان علاقه دارید، بهتر است در خرید تلسکوپ به این نکته توجه داشته باشید که در صندوق عقب ماشین‌تان جا شود، بدین ترتیب هر زمان که بخواهید می‌توانید آن را برای تماشای نماهای عالی از کهکشان‌ها به مناطق تاریک ببرید. حتی اگر قرار است در حیاط پشتی خانه‌تان بمانید، پیش از خرید تلسکوپ که جابجایی آن دشوار است، خوب فکر کنید. تلسکوپ 70 میلی‌متری (2.8 اینچی) من به هیچ‌وجه قدرت تلسکوپ 7 اینچی را ندارد، اما خیلی از مواقع از آن استفاده می‌کنم، زیرا می‌توانم به سادگی و با یک دست تلسکوپ و سه‌پایه تلسکوپ را بلند و حمل کنم.
دهانه‌های کوچک‌تر علاوه بر هزینه و وزن کمتر، فواید ویژه خودشان را دارند. یکی از آنها وسعت میدان دید است. به صورت کلی هر چه دهانه عدسی بزرگ‌تر باشد، گستره کمتری از آسمان را نشان خواهد داد، البته این قانون خدشه‌ناپذیر نیست و درباره استثناهای آن بعدا بحث خواهیم کرد. تنها تعداد اندکی از اجرام آسمانی بقدری بزرگ‌اند که در میدان دید یک تلسکوپ 12 اینچی قرار نمی‌گیرند، یکی از آنها خوشه ثریا (Pleiades star cluster) است که برخی از زیباترین و برجسته‌ترین مناظر را دارد.
آموختن عکاسی نجومی با تلسکوپ‌های کوچک به مراتب ساده‌تر از تلسکوپ‌های بزرگ‌تر است. دهانه عدسی کوچک‌تر به هیچ‌وجه مانع گرفتن عکس‌های نجومی فوق‌العاده نخواهد شد تنها لازم است سوژه‌های عکاسی مناسب تلسکوپ‌تان را انتخاب کنید.
در نهایت بیشتر ستاره‌شناسان دو یا تعداد بیشتری تلسکوپ دارند که هرکدام مناسب اهداف و مناسبات مختلفی هستند. منطقی است که کار خود را با تلسکوپ‌های کوچک شروع و پس از کسب تجربه کافی به سراغ تلسکوپ‌های بزرگ بروید. به این ترتیب از مشاهده تصاویر اجرام آسمانی مورد علاقه خود از درون دهانه‌های مختلف واقعا لذت خواهید برد.
اگر بخواهیم این فلسفه را بسط دهیم، باید بگویم که بسیاری از ستاره‌شناسان باتجربه توصیه می‌کنند که کار رصد آسمان را با دوربین‌های دوچشمی شروع کنیم. منظورم همان دوربین‌های دوچشمی معمولی است و نه آن ابزارهای غیرعادی که وزن برخی از آنها به بیش از 45 کیلوگرم می‌رسد و برای انجام عملیات‌های خاصی، از جمله تعقیب ستارگان دنباله‌دار کاربرد دارند.
احتمالا محبوب‌ترین دوربین‌های دوچشمی برای ستاره‌بینی، به صورت کلی دوربین‌هایی با بزرگنمایی s50×10 هستند. این اعداد نشان می‌دهند که این دوربین‌های دوچشمی اجسام را تا ده برابر بزرگ‌تر می‌کنند و عدسی‌های آنها قطری برابر 50 میلی‌متر (2 اینچ) دارند. اگر هم‌اکنون صاحب دوربینی دوچشمی با قطر دهانه کوچک‌تر هستید (مثلا 21×8) آن را به سوی آسمان شب بگیرید تا از مشاهده اجرام زیادی که نشان می‌دهد شگفت‌زده شود. اما اگر قصد دارید که با هدف ستاره‌شناسی اقدام به خرید دوربین دوچشمی کنید، انواعی را انتخاب کنید که عدسی‌های حداقل 30 یا 35 میلی‌متری داشته باشند، بدین ترتیب حداکثر نور ممکن را از ستاره‌های کم‌نور و نیز اجرام اعماق آسمان دریافت خواهید کرد.
بزرگنمایی بیشتر مانند شمشیری دولبه عمل می‌کند. دوربین‌های پرقدرت‌تر جزئیات را دقیق‌تر نشان می‌دهند و اجرام کم‌نور را مشخص می‌سازند، اما هر گونه ارتعاش را نیز بزرگنمایی می‌کنند. بنابراین زمانی که دوربین دوچشمی را با دست‌های‌تان گرفته‌اید، حفظ نمایی ثابت برایتان دشوار می‌شود. بیشتر افراد به این نتیجه می‌رسند که با دوربین‌هایی با بزرگنمایی ×10 راحت‌ترند و برخی حتی دوربین‌هایی با بزرگنمایی‌های ×7 یا ×8 را ترجیح می‌دهند.
برای دوربین‌های دوچشمی ستاره‌شناسی، عدسی‌های اصلی بزرگ‌تر، مناسب‌تر هستند تاجایی که دوربین دوچشمی خیلی سنگین یا گران نشده است.
بزرگنمایی‌های بالاتر به یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های دوربین‌های دوچشمی خدشه وارد می‌کنند: میدان دید فوق‌العاده گسترده آنها. تلسکوپ با بزرگنمایی ×100 همان گستره‌ای را از آسمان را نشان می‌دهد که می‌توانید از درون یک نی نوشیدنی بسیار باریک تماشا کنید. در عوض با استفاده از یک دوربین دوچشمی با بزرگنمایی ×7 می‌توانید گستره بزرگی از یک صورت فلکی را ببینید. این موضوع باعث تسهیل یافتن اجرام در آسمان می‌شود. برخی میدان‌ها، از جمله مجموعه ستارگان شمشیر شکارچی(Orion's Sword) و کمربند شکارچی(Orion's Belt) وسعتی به اندازه میدان دید دوربین دوچشمی دارند و می‌توان زیبایی شگفت‌انگیز آنها را با کمک این وسیله نظاره کرد.
آیا دوربین‌های دوچشمی ابزارهای مناسبی برای شروع کار شما هستند؟ اگر شناخت صور فلکی اولویت اصلی شما محسوب می‌شود، به احتمال زیاد بله. اگر به شدت مشتاق هستید که بهترین نماهای ممکن از برخی اجرام خاص را مشاهده کنید، احتمالا خیر. دوربین‌های دوچشمی فاقد بزرگنمایی کافی برای نمایش مناسب سیارات هستند، بنابراین اگر تشنه مشاهده نماهای خوب از سیارات هستید، حتما کار خود را با یک تلسکوپ خانگی شروع کنید.
در زیر آسمان‌های تاریک، دوربین‌های دوچشمی نماهای خیره‌کننده‌ای از کهکشان راه شیری و بسیاری دیگر از اجرام اعماق آسمان فراهم می‌آورند. در یک شهر، دوربین‌های دوچشمی برای رصد اجرام اعماق آسمان ناکارآمدند، اما برای شناخت صور فلکی فوق‌العاده‌اند. در محیطی با آلودگی نوری بسیار و با کمک دوربین دوچشمی با بزرگنمایی 50×10 ستارگان بسیار بیشتری را مشاهده می‌کنید، تا بدون آن در مکانی تاریک.
می‌توانید با قیمت‌های بسیار مناسب، دوربین‌های دوچشمی خوبی خریداری کنید (اگر محتاطانه خرید کنید شاید حتی با مبلغی کمتر از 100 دلار)، بنابراین این کار روشی مناسب جهت آشنایی آهسته با علم نجوم بدون رفتن به زیر بار تعهدات مالی بزرگ محسوب می‌شود. حتی پس از خریداری تلسکوپ نیز همچنان به استفاده از دوربین‌های دوچشمی ادامه خواهید داد. در حقیقت تلسکوپ‌ها و دوربین‌های دوچشمی به شکلی عالی عملکردهای یکدیگر را تکمیل می‌کنند. بعلاوه، دوربین‌های دوچشمی در طی روز می‌توانند برای تماشای چیزهای مختلف بسیار بدردبخور باشند، از مسابقات بسکتبال گرفته تا پرندگان و قایق‌ها.
تا به اینجا آموختیم که سه ویژگی تلسکوپ دارای بیشترین اهمیت هستند: قطر دهانه، قطر دهانه و قطر دهانه. اما نکات بیشتری هم وجود دارند.
برای مثال اگر بخواهم توصیفی کامل از دومین تلسکوپ کوچکم ارائه دهم، باید بگویم که این تلسکوپ یک تلسکوپ منکسرکننده(refractor) 100 میلی‌متری 6/ f آکروماتیک است. بیایید ببینیم معنای این گفته‌ها چیست.
اگر بدانیم که هیچگونه تفاوت اساسی‌ای میان تلسکوپ‌ها و عدسی‌های دوربین‌های عکاسی وجود ندارد، درک معنای این اصطلاحات ساده‌تر خواهد شد. زمانی که مشغول عکاسی مستقیم تلسکوپی (پرایم فوکوس prime-focus astrophotography) می‌شوید (به صفحه 48 مراجعه کنید)، از تلسکوپ خود به عنوان عدسی دوربین عکاسی استفاده می‌کنید. از سویی دیگر می‌توانید مبدل‌هایی خریداری کنید که عدسی‌های دوربین‌های عکاسی را به تلسکوپ‌های ستاره‌شناسی تبدیل می‌کنند. عددی که بعد از /f می‌آید به عنوان نسبت کانونی(focal ratio) خوانده می‌شود؛ دقیقا همان مقداری که عکاسان به عنوان «ضریب f» می‌خوانند. نسبت کانونی به صورت فاصله کانونی عدسی تقسیم بر قطر دهانه تعریف می‌شود. فاصله کانونی تلسکوپ 100 میلی‌متری 6/ f من برابر mm 600 = 6×100 است. یک عکاس این عدسی را به عنوان یک عدسی زاویه بسته 6/ f 600 میلی‌متری می‌خواند، زیرا برای عکاسی در طی روز فاصله کانونی عدسی از قطر دهانه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
در زمان عکاسی، فاصله کانونی عدسی تعیین می‌کند که هر سوژه خاص به چه اندازه‌ای در تصویر دیده خواهد شد. فاصله کانونی کوتاه، نماهای باز را ایجاد خواهد کرد؛ فاصله کانونی بلند گرفتن تصاویر نزدیک (کلوزآپ) را ممکن می‌سازد. نسبت کانونی تعیین می‌کند که زمان نوردهی باید چقدر باشد.
اگر نسبت کانونی را به دو برابر افزایش دهید، باید زمان نوردهی را چهاربرابر کنید تا بتوانید تصویری با همان روشنی دریافت کنید. به همین خاطر، عدسی‌های تلسکوپ‌ها و دوربین‌هایی که نسبت‌های کانونی کمی دارند، به نام سریع خوانده می‌شوند و عدسی‌های دارای نسبت‌های کانونی زیاد به نام آرام خوانده می‌شوند.
نسبت کانونی برای رصد چشمی اهمیت کمتری دارد، زیرا عاملی دیگر نیز در بهبود دید اثرگذار است: چشمی(eyepiece). اگر در دوران عکاسی آنالوگ بزرگ شده باشید، احتمالا می‌دانید که دوربین‌های عکاسی تصاویر بسیار کوچکی ایجاد می‌کنند. نگاتیوها و اسلایدهای عکاسی باید بزرگ شوند تا بتوانید جزئیات را در آنها ببینید. به همان صورت، تلسکوپ نیز تصویری بسیار کوچک در لوله چشمی ایجاد می‌کند و چشمی عملا تنها ذره‌بینی است که به شما اجازه می‌دهد چشمان‌تان را به اندازه کافی به عکس نزدیک کنید تا بتوانید بهتر آن را ببینید. هر چه فاصله کانونی چشمی کمتر باشد، شما می‌توانید به تصویر نزدیک‌تر شوید و تصویر بزرگ‌تر خواهد شد و در نتیجه جزئیات موجود بهتر دیده خواهند شد.
نمایی که در یک تلسکوپ 12/ f 100 میلی‌متری دارای چشمی با فاصله کانونی 20 میلی‌متری دیده شود، مشابه تصویری است که در یک تلسکوپ 6/ f 100 میلی‌متری (با کیفیت اپتیکی مشابه) دارای عدسی چشمی با فاصله کانونی 10 میلی‌متری دیده می‌شود. می‌توانید بزرگنمایی کمتر (ویژگی تلسکوپ‌هایی با نسبت‌های کانونی کم) را با استفاده از یک عدسی چشمی دارای فاصله کانونی کمتر کاملا جبران کنید.
با این‌همه، برعکس این موضوع صادق نیست. اگر عکسی قدی از کسی بیندازید، می‌توانید سر او را کراپ و بزرگ کنید، اما اگر عکس کلوزآپ از سر او بیندازید، نمی‌توانید آن را به نمای زاویه‌باز قدی از او تبدیل کنید. به شکل مشابهی، نمی‌توانید یک نمای زاویه‌باز واقعی از یک تلسکوپ 12/ f بدست بیاورید؛ هرچند که با استفاده از یک چشمی 2 اینچی به جای چشمی‌های 4/11 اینچی متداول، می‌توانید اندکی به این هدف نزدیک شوید (تصویر پایین).
تلسکوپ تصویری درونی ایجاد می‌کند که توسط چشمی بزرگنمایی می‌شود. اندازه تصویر توسط عرض لوله چشمی محدود می‌شود. جهت افزایش اندازه تصویر یا باید از یک چشمی با لوله بزرگ‌تر استفاده کنید (2 اینچ به جای 4/11 متداول) یا با استفاده از یک عدسی با فاصله کانونی کمتر آن را جبران کنید.
بنابراین برای رصد چشمی، تلسکوپ 6/ f100 میلی‌متری همان عملکرد تلسکوپ 12/ f100 میلی‌متری را دارد، اما عکس این موضوع صادق نیست. بعلاوه 6/ f احتمالا سبک‌تر است، زیرا در بیشتر تلسکوپ‌ها فاصله کانونی به صورت حدودی معادل طول لوله است. پس اصلا چرا باید تلسکوپ‌های 12/ f ساخته شوند؟
مقرهای دابسونی ارزان قیمت، ساده و کارآمد هستند و بسیاری از ستاره‌شناسان استفاده از تلسکوپ دابسونی 6 تا 10 اینچی را به تازه‌کارانی که بودجه محدودی دارند، توصیه می‌کنند. تلسکوپ دابسونی همچنین می‌توانند مجهز به کنترلگر الکترونیکی PushTo (معنای تحت‌اللفظی: فشار بده به سوی) شوند که به شما می‌گوید جهت مشاهده هدف مورد نظر خود باید تلسکوپ را به کدام سو حرکت دهید.
مشخص شد که رسیدن به کیفیت دیداری بالاتر در آینه‌ها و عدسی های سریع دشوارتر از عدسی‌ها و آینه‌های آرام است. دلیل این موضوع تاحدی به موانع ساختاری عملی باز می‌گردد که البته می‌توان در ازای هزینه بیشتر بر آنها غلبه کرد. اما برخی از مشکلات عدسی‌های سریع اساسی و غیرقابل حل هستند.
«منکسرکننده آکروماتیک» که در آخرین بخش توصیف تلسکوپ آمده بود به چه معناست؟ یک منکسرکننده نورها را با کمک یک عدسی بزرگ در جلوی خود جمع‌آوری می‌کند، درحالی که یک بازتابنده(reflector) نورها را با کمک آینه‌ای بزرگ در پشت خود جمع‌آوری می‌کند. طرح‌های ترکیبی شامل بازتابنده و منکسرکننده نیز موجودند که در آنها هم از عدسی و هم از آینه استفاده می‌شود،که محبوب‌ترین‌های آنها شامل اشمیت-کاسگرین(Schmidt-Cassegrain) و ماکزوتوف-کاسگرین(Maksutov-Cassegrain) هستند. برتری‌ها و کاستی‌های هرکدام از این طرح‌ها به صورت خلاصه در تصویری در صفحه‌های قبل آورده شده‌اند.
مقر استوایی نوعی مقر سمت‌ـ‌ارتفاعی است که به یک سو چرخیده است؛ به صورتی که یکی از محورهای آن موازی محور گردش زمین شده است. مقر استوایی آلمانی متفاوت به نظر می‌رسد، اما به روشی مشابه با مقر چنگال استوایی می‌چرخد که در این تصویر نشان داده شده است.
منکسرکنندگان اولیه مورد استفاده گالیله و هم‌عصرانش تنها یک عدسی در جلو داشتند. آنها حاشیه‌ها یا فَریزهایی رنگارنگ در اطراف همگی اجرام نشان می‌دادند، زیرا شیشه رنگ‌های مختلف طیف نور مرئی را به مقادیر متفاوتی دچار انکسار می‌کند. ایجاد این رنگ‌ها که به نام رنگ‌های کاذب(false colors) خوانده می‌شود، ویژگی تمامی منکسرکنندگان است، اما شدت آنها در طی قرن هجدهم میلادی و بدنبال استفاده از دوعدسی از جنس دو نوع شیشه مختلف، به میزان زیادی کاهش یافت. این منکسرکنندگان آکروماتیک تا قرن بیستم میلادی رایج بودند. در آن زمان بود که منکسرکنندگان آپوکروماتیک دارای سه عدسی و شیشه‌های نامعمول، رنگ‌های کاذب را بیشتر کاهش دادند. آپوکروماتیک‌ها بهترین عملکرد به ازای هر واحد قطر دهانه را دارند و بعلاوه برای عکاسی نجومی هم ایده‌آل هستند. جای شگفتی نیست که آنها گران‌ترین قیمت به ازای هر واحد قطر دهانه را دارند.
منکسرکنندگان دارای قطر دهانه‌های واقعا بزرگ ـ‌حتی انواع آکروماتیک آنهاـ به شکل سرسام‌آوری گران هستند. ستاره‌شناسان آماتور دوست دارند در زمینه برتری منکسرکنندگان یا بازتابنده‌ها بر یکدیگر بحث کنند، این بحث در حقیقت مقایسه مزیت‌های نسبی تلسکوپ های بزرگ و کوچک محسوب می‌شود. در عمل منکسرکنندگان تنها در انواع کوچک‌تر تلسکوپ ها بکار گرفته می‌شوند، در حالی که بازتابنده‌ها عملا تنها انتخاب موجود برای قطر دهانه‌های واقعا بزرگ محسوب می‌شوند (به همین خاطر است که تقریبا تمامی تلسکوپ های مورد استفاده ستاره‌شناسان حرفه‌ای از نوع بازتابنده هستند). تنها رقابت واقعی میان این دو در زمینه تلسکوپ های 4 تا 6 اینچی رخ می‌دهد.
تلسکوپ های ترکیبی از جمله اشمیتـکاسگرین (SCT) و تلسکوپ ماکزوتوف (ماک) برای ستاره‌شناسان آماتور جذابیت دارند که دلیل اصلی آن هم کوچکی و سبکی آنهاست. یک بازتابنده نیوتونی 8 اینچی 10/ f در حقیقت هیولایی غول‌پیکر با لوله‌ای به درازای بیش از 6 فوت (یک‌متر و هشتاد سانتی‌متر) است. اما عدسی‌های یک تلسکوپ اشمیتـکاسگرین 8 اینچ 10/f، در لوله‌ای کوتاه‌تر از 2 فوت (60 سانتی‌متر) جای می‌گیرند. بعلاوه این تلسکوپ‌ها به سادگی قابل جابجایی هستند که باعث می‌شود فشار کمتری روی مقرهای(mount) آنها وارد شود ـ‌مبحثی که در فصل بعدی به آن خواهیم پرداخت.
حرف زدن درباره تلسکوپ های چشمی جالب و خوشایند است. اما آن قطعات فلزی یا چوبی که از لوله تلسکوپ حمایت می‌کنند ـ‌مقرـ به اندازه لوله تلسکوپ مهم هستند. درحقیقت عکاسان نجومی گاهی اوقات هزینه‌ای به مراتب بیشتر از آنچه برای تلسکوپ پرداخته‌اند، برای مقرها می‌پردازند.
اولین وظیفه مقر جلوگیری از لرزش تلسکوپ است که کاری دشوار محسوب می‌شود. در توان‌های بالاتر، هر گونه لرزش یا تکان بقدری بزرگنمایی می‌شود که کل تصویر غیرقابل مشاهده می‌گردد.
مقر همچنین باید به تلسکوپ اجازه حرکت نرم و روان را بدهد. اجرام آسمانی به صورت ثابت یک‌جا منتظر نمی‌مانند تا شما به آنها نگاه کنید. البته به بیانی دقیق‌تر آنها ثابت سرجای خود ی باقی می‌مانند، اما درحال حرکت به نظر می‌رسند، زیرا زمین زیرپای ما درحال چرخش به دور خود است. در بزرگنمایی ×200، حدود یک دقیقه طول می‌کشد که یک جرم آسمانی از یک گوشه چشمی به گوشه دیگر برود. برای آنکه یک جرم خاص را در مرکز تصویر نگه دارید، باید به صورت پیوسته تلسکوپ را با حرکات کوچک تکان دهید.
ساده‌ترین انواع مقرها، مقرهای دابسونی(Dobsonian mount) هستند که تصویر آنها در صفحات قبلی نشان داده شد. مقرهای دابسونی صرفا دو وظیفه عنوان شده را به انجام می‌رسانند (ثابت نگه داشتن لوله تلسکوپ و ایجاد امکان حرکت نرم و راحت آن) و البته این وظایف را به صورت بی‌نقصی به انجام می‌رسانند و هزینه و وزن اندکی دارند. به همین خاطر استفاده از آنها برای بازتابنده‌های بزرگ بسیار متداول است، زیرا آنها را به هیچ شکل دیگری نمی‌توان علم کرد.
بسیاری از مقرها، موتورهای محرکه‌ای دارند که به صورت خودکار اجرام آسمانی را دنبال می‌کنند. این موضوع برای عکاسی نجومی ضرورت دارد و مشاهده سیارات با بزرگنمایی‌های بزرگ را بسیار ساده می‌سازد. اما اجرام اعماق آسمان در بزرگنمایی‌های متوسط (که معمولا برای مشاهده آنها بکار گرفت می‌شوند) برای مدت زمان‌های طولانی‌تری در مرکز دید باقی می‌مانند، بنابراین یک موتور محرکه برای رصد اجرام اعماق آسمان ضرورت کمتری دارد.
بعلاوه بسیاری از مقرها مجهز به کامپیوترهایی هستند که از توانایی مکان‌یابی اجرام آسمانی برخوردارند و تلسکوپ شما را به سوی این اجرام نشانه می‌روند ـ‌و پس از مکان‌یابی، به ردیابی آنها ادامه می‌دهند.
این مقرهای تلسکوپ کنترلگر Go To (معنای تحت‌اللفظی: برو به سوی) نام دارند و از محبوبیت زیادی برخوردارند، زیرا مکان‌یابی اجرام کم‌رنگ به صورت دستی، نیازمند مهارت و تمرین زیاد است (اما برای برخی از افراد این موضوع بخشی از لذت ستاره‌شناسی محسوب می‌شود). پنج یا ده سال پیش، تنها کنترلگرهای Go To بسیار گرانقیمت کارآیی خوبی داشتند، اما اکنون کنترلگرهای Go To بسیار باکیفیتی با قیمت‌های قابل قبول در دسترس قرار دارند.
مقرهای دابسونی می‌توانند به عنوان یک افزونه دلخواه شخصی، مجهز به کنترلگرهای Go To شوند، اما اکنون مقرهای دابسونی‌ای به تولید انبوه رسیده‌اند که از قابلیت Push To (معنای تحت‌اللفظی: فشار بده به سوی) برخوردارند. این کنترلگرها فاقد موتور هستند، اما یک دستگاه الکترونیکی به شما می‌گوید که باید تلسکوپ را به کدام سو حرکت دهید تا جرم مورد نظرتان را ببینید.
به صورت سنتی، ستاره‌شناسان جدی همیشه از مقرهای استوایی(equatorial) استفاده می‌کنند که دارای محوری موازی با محور گردش زمین هستند. این مقرها تنها انواعی هستند که قادرند بدون داشتن کامپیوتر و به صورت خودکار اجرام آسمانی را دنبال کنند. اما مقرهای دابسونی و سمت‌ـ‌ارتفاعی(altazimuth mounts) که توسط کامپیوتر کنترل شده و از قابلیت ردیابی برخوردارند، پس از عرضه به بازار محبوبیت خارق‌العاده‌ای برای رصد چشمی یافتند.
همانگونه که می‌توانید در تصاویر صفحات قبلی ببینید، مقرهای سمت‌ـ‌ارتفاعی ساده و باثبات هستند، در حالی که مقرهای استوایی ذاتا فاقد تعادل‌اند (به جز روی قطب‌های کره زمین که در آنجا وضعیت هر دو سیستم مشابه یکدیگر است). به همین خاطر است که تمامی تلسکوپ‌های بزرگ حرفه‌ای که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند مقرهای سمت‌ـ‌ارتفاعی دارند.
اما مقرهای استوایی همچنان بهترین انتخاب برای عکاسان نجومی تازه‌کار و جدی محسوب می‌شود. دلیل این موضوع این است که اجرام آسمانی در حین عبور از میان آسمان می‌چرخند (یا اینگونه به نظر می‌رسد). حرفه‌ای‌ها (و برخی از آماتورها) از چرخش‌زدا (derotators) ویژه‌ای جهت از میان بردن این اثر استفاده می‌کنند. اما مقرهای استوایی به صورت خودکار دوربین عکاسی را در همان جهت سوژه عکاسی نگه می‌دارند.
بسیار خب، حالا که بیشتر با اصطلاحات مورد استفاده جهت توصیف تلسکوپ‌ها آشنا شدید. درعمل چگونه دست به انتخاب یکی از آنها خواهید زد؟ مطالعه درباره تلسکوپ‌ها خیلی خوب است، اما به هیچ عنوان جایگزینی برای بررسی نزدیک آنها نمی‌شود. این موضوع درباره دوربین‌های دوچشمی و چشمی‌ها بیشتر صدق می‌کند، زیرا نظرات شخصی در مورد آنها اهمیت زیادی دارند. اگر یک فروشنده خوش‌نام در منطقه شما زندگی می‌کند، خوب است که سری به او بزنید تا بتوانید از نزدیک انواع مختلف تجهیزات ستاره‌شناسی را بررسی کنید.
بعلاوه با انجمن نجوم منطقه خود نیز تماس بگیرید. فهرستی نسبتا جامع از آنها را در سایت SkyandTelescope.com/Clubs خواهید یافت و یک جستجو در اینترنت نیز می‌تواند اطلاعات بیشتری در اختیارتان قرار دهد. بیشتر انجمن‌ها جلسات عمومی برگزار می‌کند که در طول این جلسات اعضای آنها با اشتیاق فراوان پُز اسباب‌بازی‌های خود را به شما خواهند داد.
مجله اسکای اند تلسکوپ(Sky & Telescope) بسیاری از مدل‌ها و ساختارهای شخصی شده تلسکوپ‌ها را مورد بررسی قرار داده است. می‌توانید به ازای هزینه‌ای اندکی گزارشات فردی را از سایت آن دانلود کنید: SkyandTelescope.com/sttr
اینترنت هم سرشار از نقد‌های تلسکوپ ها است ـ‌برخی از آنها از بالاترین کیفیت ممکن برخوردارند و برخی نیز بسیار بی‌ارزشند. احتمالا با اندکی تمرین می‌توانید روش جدا کردن مطالب به درد بخور از مطالب بی‌محتوا را بیاموزید. یکی از «پاتوق‌های جالب» ستاره‌شناسی اینترنتی این روزها سایت کلاودی نایتز (www.cloudynights.com) است. انجمن تازه‌کاران کلاودی نایتز به صورت ویژه مفید است؛ شعار آنها این است: «چیزی به عنوان سوال احمقانه وجود خارجی ندارد.»
هر کاری که انجام می‌دهید فقط یادتان باشد که خوش بگذارانید! خرید تلسکوپ نیازمند صرف زمان و پول است. اما فرصتی خوب برای اکتشاف جهان شلوغ و شگفت‌انگیز تجهیزات ستاره‌شناسی نیز محسوب می‌شود.
