ماه درخشانترین جرم در آسمان شب ما است ولی چقدر با زمین فاصله دارد؟
فاصله ماه از زمین روی قدرت جزر و مد اقیانوسها و ايجاد خورشیدگرفتگی اثر میگذارد. به گفته ناسا، میانگین فاصله بین زمین و تنها قمر طبیعی آن حدود ۳۸۴۴۰۰ کیلومتر است.
این فاصله گاهی بیشتر یا کمتر میشود زیرا مدار ماه دور زمین کاملا دایره نیست. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.
وقتی ماه به کوتاهترین فاصله از زمین میرسد، که اين نقطه بهعنوان حضیض شناخته میشود، حدود ۳۶۳۳۰۰ کیلومتر با زمین فاصله دارد.
اگر حضیض با فاز ماه کامل همزمان شود، به آن ابرماه می‌گویند. این اصطلاح علمی نیست ولی علاقه‌مندان رصد آسمان شب وقتي كه ماه در فاصله بيش از 90 درصد حضيض باشد آن را به‌کار می‌برند.
ابرماه‌ها تقریبا ۱۷درصد بزرگ‌تر و ۳۰درصد درخشان‌تر از کم‌نورترین حالت ماه در سال به‌نظر می‌رسند. از آن‌جایی که گرانش ماه نیروی کششی روی اقیانوس‌های زمین اعمال می‌کند و باعث ایجاد جزر و مد میشود، فاصله کمتر ماه و زمین در حضیض باعث میشود جزر و مد بلندتر از حد معمول باشد.
وقتی ماه در دورترین فاصله از زمین قرار دارد، اوج، حدود ۴۰۵۵۰۰ کیلومتر از سیاره ما فاصله دارد. یکی از واضح‌ترین جلوه‌های بصری طبیعی اوج، خورشیدگرفتگی حلقوی یا «حلقه آتش» است.
یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه خورشید گرفتگی‌ها، غیرمترقبه بودن آن‌ها است. تا ۶۰۰ میلیون سال آینده، فاصله ماه با زمین حدود ۴۰۰ برابر بیشتر از فاصله خورشید تا زمین خواهد بود. از آن‌جایی که قطر خورشید تقریبا ۴۰۰ برابر قطر ماه است، قرص ماه و خورشيد در طول خورشیدگرفتگی تقریبا به‌طور کامل هم‌اندازه‌اند. این باعث میشود دقایقی در طول خورشیدگرفتگی فقط تاج خورشیدی از پشت ماه دیده میشود.
| برای اطلاع از مقاله انتشار اولین نقشه خیره‌کننده تلسکوپ فضایی اقلیدس از اعماق آسمان روی لینک کلیک کنید. |
اگر ماه نو که باعث ایجاد خورشیدگرفتگی میشود با اوج همزمان شود، فاصله بیشتر ماه از زمین به این معنی است که قرص ماه در آسمان بسیار کوچکتر به‌نظر میرسد. بنابراین، قرص خورشید کامل پوشانده نمی‌شود، بلکه حلقه‌ای از قرص خورشيد به دور ماه قابل‌مشاهده است.
عوامل مختلفی روی مدت زمان رسیدن به ماه تاثیرگذار هستند. مثلا، ماموریت‌های سرنشین‌دار بیشتر از فضاپیماهای بدون سرنشین طول می‌کشند. همچنین، توقف روی ماه یا فقط رد شدن از کنار آن نیز مهم است.
در سال ۱۹۵۹، اولین ماموریت ماه به‌نام لونا ۱ توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا پرتاب شد. این ماهواره که به‌شکل کره بود و سیستم پیش‌رانش نداشت، بعد از ۳۴ ساعت به ماه رسید و از کنار آن عبور کرد. این یکی از سریع‌ترین سفرها به ماه محسوب میشود.
در سال ۲۰۰۳، آژانس فضایی اروپا اولین فضاپیمای موفق خود را به‌نام اسمارت-۱ به فضا پرتاب کرد. اسمارت-۱ به‌جای سفر در مسیر مستقیم، دور زمین چرخید تا به قمر زمين برسد و بیش از یک سال پس از پرتاب به ماه رسید.
اسمارت-۱ به‌جای سیستم پیش‌رانش از موتور یونی در ترکیب با مانورهای کمکی گرانشی برای رسیدن به ماه استفاده کرد که باعث شد از نظر مصرف سوخت بسیار کارآمد باشد.
مدیر عملیات فضاپیمای اسمارت-۱ در بیانیه‌ای گفت: «عملیات SMART-1 کار بسیار پیچیده ولی پرباری بود. مسیر مارپیچی طولانی دور زمین برای آزمایش نیروی محرکه الکتریکی خورشیدی (رویکرد کم‌رانش)، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تشعشع‌ها، اختلالات شدید میدان‌های گرانشی سیستم زمین و ماه و سپس رسیدن به مدار ماه اجازه داد تجربه‌های ارزشمندی در زمینه تکنیک‌های ناوبری کسب کنیم.» او این یافته‌ها را «سنگ‌بنای قابل‌توجه برای آینده» خواند.
ناسا هشت ماموریت آپولو سرنشین‌دار به ماه فرستاد که شش مورد از آن‌ها با موفقیت فرود آمدند. آپولو ۸ اولین ماموریتی بود که دور جرم دیگری چرخید و فاجعه آپولو ۱۳ به‌جای فرود روی سطح ماه منجر به سفردور ماه شد. این ماموریت‌ها حدود سه روز در فضا سفر کردند.
آپولو ۸ بعد از ۶۹ ساعت و ۸ دقیقه وارد مدار ماه شد. آپولو ۱۱ که اولین انسان‌ها را روی ماه فرود آورد، ۷۵ ساعت و ۵۶ دقیقه طول کشید تا وارد مدار ماه شود. بااین‌حال، خیلی قبل‌تر از ورود به مدار، هر دو فضاپیما وارد حوزه نفوذ ماه شدند، منطقه‌ای با فاصله ۶۲۶۳۰ کیلومتر از ماه.
برای آپولو ۱۱، ورود به اين منطقه پس از ۶۱ ساعت و ۵۶ دقیقه رخ داد، در حالیکه برای آپولو ۸ فقط ۵۵ ساعت و ۴۰ دقیقه طول کشید.
سریع‌ترین سفر به ماه توسط کاوشگر افق‌هاي‌نو انجام شد و فقط ۸ ساعت و ۳۵ دقیقه طول کشید. این فضاپیما بدون اینکه سرعت خود را کاهش دهد از کنار ماه عبور کرد و به مسیر خود به‌سمت پلوتو ادامه داد.
ماه در گذشته بسیار به ما نزدیک‌تر بود. در دوران نوزادی منظومه شمسی، درست زمانی که سیاره‌ها در مراحل پایانی شکل‌گیری خود بودند، زمین كه هنوز در وضعيت پيش‌سياره قرار داشت با جسمی به‌اندازه مریخ برخورد کرد. برخورد با این جرم که با نام تیا شناخته میشود، موادی را تولید کرد که در نهایت به هم پیوستند و ماه را تشکیل دادند.
با گذشت زمان فاصله زمین و ماه بیشتر شد. در حال حاضر، ماه با سرعتی حدود ۳.۸ سانتی‌متر در سال از سیاره ما دور می شود، یعنی تقریبا با همان سرعتی که ناخن‌ها رشد می‌کنند!
