شلیاق یا چنگ رومی صورت فلکی کوچک اما شناخته‌شدهای در آسمان تابستانی نیمکره شمالی است. این صورت فلکی بین دجاجه که معمولا به‌عنوان صلیب شمالی یا ماکیان شناخته می‌شود و جاثی، قهرمان اساطیری رومی، قرار دارد.
شلیاق در شب‌های صاف و گرم تقریبا بالای آسمان حرکت می‌کند و به‌لطف ساختار لوزی‌شکل خود به‌راحتی قابل‌تشخیص است. اگرچه خیلی روشن نیست، می‌توانید آن را در آسمان شهری و زیر نور ماه ببینید. در این مقاله با صورت فلکی شلیاق و اجرام قابل‌توجه آن بیشتر آشنا می‌شویم. پس با ما همراه باشید.
این صورت فلکی به‌دلیل شباهت به ساز کوچکی که نوازندگان در یونان باستان می‌نواختند، نام‌گذاری شده است. شلیاق یکی از ۴۸ صورت فلکی است که توسط ستاره‌شناس یونانی بطلمیوس در قرن دوم فهرست شد. این صورت فلکی شامل چند ستاره دوتایی چشم‌گیر و اجرام اعماق آسمان است که به‌راحتی می‌توان آن‌ها را مکان‌یابی و مشاهده کرد.
ستاره درخشان نسر واقع، کرکس نشسته، پنجمین ستاره درخشان در آسمان شب با قدر ۰.۰۳+ و درخشان‌ترین ستاره تابستانی در نیمکره شمالی است.
این یکی از سه ستاره درخشانی است که صورتواره معروف به مثلث تابستانی را تشکیل می‌دهند. دو ستاره دیگر ردف و نسر طائر (کرکس پرنده) هستند. نسر واقع در تلسکوپ مثل الماس سفید درخشانی ظاهر می‌شود.
مثلث کوچک ستاره‌ها را که از نسر واقع به لوزی شلیاق وصل شده است، پیدا کنید. یکی از این ستاره‌ها اپسیلون-شلیاق معروف است که با نام «دودوتا» هم شناخته می‌شود. اپسیلون با چشم غیرمسلح به‌عنوان ستاره منفرد به‌نظر‌می رسد ولی با دوربین دوچشمی، به دو ستاره، اپسیلون-۱ و اپسیلون-۲ تبدیل می‌شود. با تلسکوپ قوی در شرایط دید ثابت، هر ستاره به دو ستاره دیگر تبدیل می‌شود؛ یک سیستم چهارستاره‌ای!
ستاره‌های اپسیلون-۱ قدر ظاهری ۴.۷+ و ۶.۲+ و ستاره‌های اپسیلون-۲ قدر ظاهری ۵.۱+ و ۵.۵+ دارند. پیدا کردن دودوتایی آسان است، زیرا نزدیک نسر واقع درخشان قرار دارد.
محبوب‌ترین جرم اعماق آسمان در صورت فلکی شلیاق سحابی سیاره‌ای نسبتا درخشان مسیه 57 است که با نام سحابی حلقه نیز شناخته می شود.
این سحابی با قدر ۸.۸+ در تلسکوپ مثل دونات یا حلقه دودی کوچک و شبح‌مانند ظاهر می‌شود. حلقه‌ای که امروز می‌بینیم، باقی‌مانده ستاره مرکزی آن پس از تبدیل شدن به کوتوله سفید و بیرون راندن آخرین مراحل گاز یونیزه‌شده به فضای بین ستاره‌ای است.
| بیشتر بخوانید: صورت های فلکی زمستان جبار |
بهترین راه برای دیدن M57 روش "نگاه کناری" است، زیرا خیره شدن به آن تشخیصش را دشوارتر می‌کند. کافی است خطی فرضی بین دو ستاره پایین لوزی، گاما-شلیاق و بتا-شلیاق، بکشید. سحابی حلقه تقریبا در نیمه راه بین این دو ستاره قرار دارد.
در سال ۱۷۷۹، شارل مسیه خوشه کروی مسیه ۵۶ را در صورت فلکی شلیاق کشف کرد. M56 در نیمه راه بین دو ستاره منقار (بتا-دجاجه) در صورت فلکی دجاجه و ستاره پایین سمت چپ شلیاق، سلحفات (گاما-شلیاق)، قرار دارد.
این خوشه ۳۳۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و قدر ظاهری آن ۸.۳+ است و در دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک به‌شکل ستاره‌ای پرزدار ظاهر می شود. اگر از تلسکوپی با دهانه بزرگ ۸ اینچی یا بیشتر به آن نگاه کنید، ستاره‌های مجزا را در خوشه خواهید دید.
دلتا-شلیاق ستاره دوتایی بصری متشکل از دلتا-۱ و دلتا-۲ است که در گوشه شمال شرقی لوزی شلیاق قرار دارد. این دو ستاره در خوشه باز ستاره‌ای به‌ترتیب در فاصله ۱۰۸۰ و ۸۹۹ سال نوری قرار دارند. دلتا-۲ ستاره قدر ۴ به رنگ قرمز تیره است که درخشان‌تر و نزدیک‌تر است. دلتا-۱ ستاره آبی کم‌نورتر با قدر ۵ است. ستاره‌شناسان کشف کردند که این ستاره‌ها از نظر گرانشی به یکدیگر وابسته نیستند، ولی جلوه خیره‌کننده‌ای دارند.
صورت فلکی شلیاق همچنین کانون بارش شهابی سالانه شلیاقی است که در بهار رخ می‌دهد. این بارش شهابی از حدود 27 فروردین تا 5 اردیبهشت ادامه دارد و در حدود 2 اردیبهشت به اوج خود می‌رسد.
ذره‌های غبار از دنباله‌دار تاچر (G1 C/1861) با دوره تناوب طولانی منشا بارش شلیاق است. کانون آن در نزدیکی ستاره درخشان نسر واقع است. رصدگران معمولا ۲۰ شهاب را در هر ساعت می‌بینند و گاهی گزارش‌هایی از آذرگوی‌هایی که آسمان سحرگاهی را روشن می‌کنند هم می‌رسد.
در طول تابستان می‌توانید صورت فلکی شلیاق را از عرض‌های جغرافیایی مختلف در نیمکره شمالی ببینید. از نقشه آسمان یا برنامه نجومی برای پیدا کردن موقعیت آن در آسمان شب استفاده کنید. در صورت امکان، به منطقه‌ای تاریک و دور از آلودگی نوری بروید تا بهترین شرایط را برای رصد داشته باشید.
سخن پایانی
صورت فلکی Lyra یا شِلیاق، با حضور ستاره درخشان نسر واقع و سحابی‌های جذاب اعماق آسمان مانند M57، یکی از برجسته‌ترین و دل‌نشین‌ترین صورت های فلکی تابستان است. چه به‌تازگی به دنیای ستاره‌شناسی وارد شده باشید و چه منجم باتجربه باشید، رصد شِلیاق می‌تواند تجربه‌ای هیجان‌انگیز و الهام‌بخش برای شب‌های تابستانی شما باشد.
اگر به دنبال راهی برای شروع رصد آسمان شب هستید، دنبال کردن صورت‌های فلکی تابستانی مانند شلیاق، قدمی عالی برای آشنایی با ساختار کهکشان و موقعیت اجرام آسمانی است. با ابزارهای مناسب مانند تلسکوپ یا دوربین دوچشمی و راهنمایی از منابع معتبر، می‌توانید زیبایی‌های پنهان آسمان را با چشمان خود کشف کنید.
برای آشنایی بیشتر با صورت‌های فلکی تابستانی و راهنمای رصد ستارگان، مقالات دیگر ما را نیز در وبلاگ دنبال کنید.
https://www.celestron.com/blogs/knowledgebase/summer-constellation-spotlight-lyra
