رصدخانه‌ی ساده‌ی خانگی

نویسنده: دنیس دی‌چیکو

نويسنده در اين مقاله شرح داده است كه چطور لانه‌ي سگ را در حياط خانه‌اش به رصدخانه‌اي دنج و كاربرد ي تبديل كرده است؛ كاري كه شايد شما بتوانيد با انباري چوبي و قديمي انجام دهيد.

رصدخانه‌های خانگی، همیشه یکی از بخش‌های نجوم آماتوری بوده‌اند. البته در دهه‌ی گذشته این بخش گسترش بسیاری یافته است. شاید یکی از علت‌ها به روش‌ زندگی ما برمی‌گردد. زندگی پر از تنش و فشار که در این میان اگر فرصت اندکی مهیا شود، هنگامی‌که هوا خوب باشد و از مسئولیت‌های روزمره خلاص شده باشید، رصدخانه‌های شخصی در حیاط منزلتان بسیار جذاب خواهند شد.

 آغاز ساده

مانند بسیاری دیگر از ایده‌های بی‌نظیر من، این ایده هم از جای دیگری آمده است. هنگامی‌که کتاب «عکاسی نجومی برای آماتورها» (سال 1921) را می‌خواندم، تصمیم داشتم رصدخانه‌ی بزرگ‌تری بسازم. نویسنده این کتاب، منجم آماتور انگلیسی «اچ.اچ واترز H.H. Waters»  درباره‌ی خانه‌ی تلسکوپی چوبی و ارزانش توضیح داده بود. همین توضیحات پایه‌ و اساس رصدخانه‌ی من شد که موقتاً آن را در حیاط خانه‌ام گذاشتم. پناهگاهی با سقف متحرک پروژه‌ای ساده به نظر می‌رسید و خواسته‌ی من برای ساختن واقعی آن را گسترش می‌داد.

برای ساختن این رصدخانه، سه آخر هفته و چند بعد از ظهر را صرف کردم. اما نکته‌ی جالب‌توجه این بود که چقدر این ساختمان کوچک کاربردی بود، آن‌قدر کاربردی که سال‌ها طول کشید تا رصدخانه‌ی اصلی‌ام را بسازم. من ساعت‌های بسیار شاد و خوبی را در لانه‌ی سگ سپری کردم که ساخت آن اوایل دسامبر سال 1982/1361 به پایان رسید و تا سال 1989/ 1368 از آن استفاده کردم. در این سال رصدخانه‌ی اصلی من بالاخره نخستین نور خود را دریافت کرد.

اقامتگاه دنج و گرم و نرم

با این‌که لانه‌ی سگ فقط 5/1 در 5/2 متر جا داشت،‌ من و ردیفی از کتاب‌ها، اطلس‌ها و لوازم جانبی که من برای رصد به کار می‌بردم را در خود جا می‌داد. علاوه بر این طراحی این رصدخانه به گونه‌ای بود که به اندازه‌ی کافی فضا برای کامپیوتر و مونیتورم داشت و می‌توانست نیاز افرادی که به عکاسی با CCD علاقه‌دارند را هم پاسخ‌گو باشد.

اما این را هم بگویم که این پناهگاه 5/1 متری فقط برای انواع تلسکوپ‌های جمع‌وجور کاسگرین مناسب است. این تلسکوپ‌ها را می‌توان با ستونی در انتهای کم‌پهنای رصدخانه و محور بلند ساختمان که به سمت شمال-جنوب تنظیم شده است قطبی کرد. با این تنظیمات هنگامی‌که تلسکوپ رو به آسمان قرار می‌گیرد و حرکت می‌کند، رصدگر می‌تواند نسبتاً ثابت باقی بماند (مواقعی پیش می‌آمد که چشمی تلسکوپ 11 اینچی اشمیت کاسگرین من به‌طور آزاردهنده‌ای گوشه‌ی دیوار قرار می‌گرفت و من مجبور بودم بیرون ساختمان بایستم و به دیوار تکیه بدهم تا بتوانم ازپشت تلسکوپ به آسمان نگاه کنم).

این رصدخانه‌ای که این‌جا درباره‌اش حرف می‌زنیم و تصاویرش را می‌بینید برای تلسکوپ‌های سمتی-ارتفاعی مناسب نیست چرا که برای استفاده از چنین تلسکوپ‌هایی باید به راحتی به همه‌ی گوشه‌های ساختمان دسترسی داشت. البته می‌توان برای آن‌ها از رصدخانه‌ای با پهنای 5/2 متر مربع استفاده کرد. رصدخانه‌های کوچک‌تر برای تلسکوپ‌هایی مناسبند که می‌توان آن‌ها را از دور کنترل کرد.

نصبِ شالوده‌ی رصدخانه

از ابتدای کار چندین بار بخش‌هایی از رصدخانه را دوباره ساختم. اما اگر بخواهم یک بار دیگر آن را بسازم مطمئناً چند تغییر کوچک در ساختار آن می‌دهم و نخستین قدم برای ایجاد تغییرات، پایه و شالوده‌ی رصدخانه است.

من پایه‌ی رصدخانه را با الوارهای استاندارد و کوتاه 10 × 5 سانتي‌متر گذاشتم و با ضربه‌های چکش سنگینی آن‌ها را در زمین فرو بردم. هنگامی که می‌خواستم رصدخانه را از جای خود بردارم،‌ این الوارها کاملاً از بین رفته بودند. ساختمان شما محکم‌تر و ایمن‌تر خواهد بود اگر از تیرهای چوبی استفاده کنید که با مواد نگه‌دارنده پوشیده باشند و تیرها را در حفره‌هایی فرو کنید که آن‌ها را از بِتُن پر خواهید کرد. نرده‌هایی که در ابتدا از آن‌ها استفاده کردم، الوارهای استاندارد 10 × 5 سانتي‌متر بودند اما به سرعت فاسد شدند و من آن‌ها را با الوارهای 10 × 10 سانتي‌متر پوشيده از مواد نگه‌دارنده عوض کردم.

هر شالوده‌ای که برای اتاقک‌های مخصوص باغ و باغبانی مناسب باشد به کار رصدخانه‌های کوچک هم می‌آید. اشخاصی که در فروشگاه‌های مربوط به لوازم ساختمان کار می‌کنند می‌توانند  شما را در انتخاب بهترین شالوده راهنمایی کنند (دقت کنید که هنگام گفت‌وگو با این افراد بگویید که شالوده را برای ساختن انباری می‌خواهید و نامی از رصدخانه نبرید. زیرا بیشتر مواقع مخاطب شما گیج می‌شود و نمی‌تواند به شما پیشنهاد مناسبی بدهد).

مورد دیگری که در ساختن رصدخانه تغییر می‌دادم چارچوب آن است. در روش ساخت و ساز و استاندارد باید از داربست‌های 40 سانتي‌متري در مرکز ساختمان استفاده کرد، همان روشی که من استفاده کردم. اما استفاده از داربست‌های 60 سانتي‌متري برای چنین ساختمان‌های کوچکی مناسبند و از لحاظ مالی هم اندکی به‌صرفه‌ترند. برای چارچوب سقف هم داربست‌های 60 سانتي‌متري مناسب‌اند اما برای کف رصدخانه چارچوب 40 سانتي‌متري بهتر است.

نهایتاً من برای دیواره‌های رصدخانه از تخته‌چوب‌هایی با کیفیت بیشتر استفاده می‌کردم. با روکش رنگ و پایداری مناسب تخته‌چوب‌های شکلاتی شکل برای مدت طولانی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما تجربه نشان داده است که اگر با هزینه‌ی بیشتر از تخته‌های چند لایه برای دیواره‌ها استفاده کنید، از هزینه‌ای که کرده‌اید راضی خواهید بود. مخصوصاً اگر نخواهید هر سال آن را دوباره رنگ بزنید یا بتراشید. البته تخته‌های شکلاتی‌شکل ارزان هنوز هم برای کف ساختمان یا سقف مناسبند به شرطی که سقف را با آسفالت یا ماده‌ی مناسب دیگر بپوشانید.

سقف

رصدخانه‌ی من هفت لایه‌ی 5/1 در 5/2 متری مواد ساختمانی نیاز داشت. کف و دو دیوار بلند آن فقط به یک لایه نیاز داشتند در حالی‌که برای انتهای دیوارها نیم‌ لایه از مواد را استفاده کردم. هر نیمه از سقف و دیوارهای مربوط به آن هم یک لایه مواد نیاز داشتند. هفت لایه در کل برای بخش شمالی سقف و صفحه‌ی تاشو جنوبی استفاده شد و باز هم برای ساختن قفسه در رصدخانه مواد لازم باقی ماند.  چارچوبی که برای همه‌ی بخش‌ها به کار بردم 5 × 10 سانتی‌متر بودند البته به‌جز چارچوب کف رصدخانه که 5 × 15 سانتی‌متر بود. در ورودی 1 × 5/1 متری (در بخش شمالی ساختمان) پشت رصدخانه قرار داشت.

سقف روی هشت بلبرينگ می‌چرخید که درواقع برای درِ ورودی گاراژ ساخته شده بودند. در چنین حالتی حتی هنگامی که برف می‌بارید،‌ سقف به‌آساني حرکت می‌کرد. البته در طراحی اصلی،‌ من از ريل‌هاي U-شكل که از پروژه‌ی قبلی‌ام باقی‌مانده بود استفاده کردم. چرخ‌ و ريل‌هاي درِ گاراژ جایگزین مناسبی‌اند با این حال من نتوانستم آن‌ها را در فروشگاه ابزارهای ساختمانی نزدیک به خودم پیدا کنم.

در طرحی که من در نمودار بالا پیشنهاد داده‌ام از ريل‌های نبشي آلومینیومی استفاده شده است که در دسترس‌اند. چهار ريل 5/2 متری را از چوب‌هاي نازك درِ انبار ساختم كه كار تحمل وزن حركت چرخ‌ها را بر عهده دارند. يك نبشيِ چوبي زاويه‌دار هم در بالاي چرخ‌ها قرار مي‌گيرد تا از بلند شدن سقف بر اثر بادهاي شديد جلوگيري كند.

در مواقعی که یخ و برف لایه‌های سقف را می‌پوشاند، یک گزینه‌ی مناسب این است که نوار گرم‌کننده‌ی الکتریکی را پشت میله‌های آلمینیومی قرار دهید. این نوارها را برای جلوگیری از یخ‌زدگی لوله‌های آب می‌فروشند که معمولاً در بخش‌های بیرونی ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. من عادت داشتم که با پیچ‌گوشتی تکه‌های یخ را از لابه‌لای شیارهای رصدخانه‌ام دربیاورم و بسیار جالب بود که تکه‌های یخ بسیار سفت و سخت بودند. با این‌حال اگر بخواهم دوباره چنین ساختمان کوچکی بسازم حتماً از نوار گرم‌کننده استفاده می‌کنم.

ابتدای کار بسیار نگران بودم که رصدخانه را با سقف متحرک عایق نگه‌دارم اما نگرانی‌های من بیهوده بود. فقط در هوای بارانی که به شدت باد می‌وزید مقدار اندکی باران از درزهای رصدخانه وارد شد. البته برای من که مشکلی ایجاد نکرد اما اگر شما بخواهید، می‌توانید از نوارهایی در شیارها استفاده کنید که مانع عبور آب به فضای داخل رصدخانه می‌شوند.

تغییرات نهایی

سقف رصدخانه در سمت جنوب كاملاً آزاد است تا بتوان در هنگام رصد، آن را از ديواره‌ي جنوبي جدا كرد و روي ريل تا انتهاي شمالي حركت دارد. ديواره‌ي جنوبي رصدخانه به شكل پانلي ساخته شده است كه مي‌توان آن را در هنگام رصد به سوي بيرون تا كرد تا تلسكوپ به سوي افق جنوبي ديد داشته باشد. فضاهاي بين ديواره‌ها به‌طور غيرمنتظره‌اي براي نگه‌داري از نقشه‌ها و كتابچه‌هاي رصدي مناسب از آب درآمدند. وقتي قرار است در محيطي بسيار فشرده، كاري را انجام دهيد، شگفت‌انگيز است كه چقدر خوب مي‌توان از كوچك‌ترين فضاهاي گوشه و كنار استفاده كرد. اين‌كه مي‌توانيم در حالي كه پشت چشمي نشسته‌ايم دست‌مان را دراز كنيم و هرچه لازم داريم برداريم، بسيار عالي است!

شروع کنید

ساختن رصدخانه‌ای مانند لانه‌ی سگ چقدر دشوار است؟ برای هرکس با مقداری مهارت، به نظر پروژه‌ی ساده‌ای می‌آید. من فکر می‌کنم اگر بتوانید نوار متر، اره و چکشی داشته باشید و بدانید که می‌توانید آن را بسازید پس در ساختن رصدخانه موفق خواهید شد. کتاب‌فروشی‌ها پر از کتاب‌های راهنمای نجاری و راهنما برای ساختن چنین چیزهایی است. مطمئناً من فقط  خانه‌ای ساده را به شما پیشنهاد داده‌ام، از آن نوع کارهایی که تا به حال انجام نداده‌اید.

منبع: www.skyandtelescope.com