بهار در نیمکره شمالی تغییرات بسیاری از جمله هوای گرم‌تر، روزهای طولانی‌تر و شکوفه دادن گل‌ها را به همراه دارد. برای علاقه‌مندان نجوم، بهار تغییراتی را در آسمان شب نیز به ارمغان می‌آورد. با پیشروی صورت‌های فلکی معروف زمستانی، یعنی ارابه‌ران، گاو، شکارچی، سگ بزرگ و دوپیکر به‌سمت غرب، صورت‌های فلکی جدید بهار جای خود را در آسمان شب پیدا می‌کنند. بهار به عنوان "فصل کهکشان" شناخته می شود زیرا کهکشان‌ها در آسمان بهاری بسیار زیاد هستند، به خصوص آنهایی که در خوشه سنبله قرار دارند. با این حال، از آنجا که کهکشان‌ها اجرامی کم‌نورند، در آسمان تاریک بهترین مناظر را خواهید داشت.
اگر به‌تازگی کار با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی را شروع کرده‌اید، این مقاله کمک می‌کند تا با صورت‌های فلکی بهار آشنا شوید. در ادامه، جالب‌ترین اجرام قابل‌مشاهده را در نزدیکی یا درون این صورت‌های فلکی، از جمله کهکشان‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای و ستاره‌های دوتایی، معرفی می‌کنیم. پس با ما همراه باشید.
در زمان‌های قدیم، اجداد ما با نگاه کردن به آسمان متوجه شدند که با هر فصل، گروه‌های جدیدی از ستارگان در آسمان ظاهر می‌شوند. آن‌ها چرخه قابل‌پیش‌بینی صورت‌های فلکی مرئی را که هر سال تکرار می‌شد، دنبال می‌کردند.
ستاره‌نگرهای باستانی الگوهایی را در ستارگان می‌دیدند که شبیه شخصیت‌های اساطیری، حیوانات و اشیا روزمره بودند.
اگرچه حدود پانزده صورت فلکی بهاری در نیمکره شمالی دیده می‌شوند، هفت مورد برجسته‌تر هستند و بیشتر به بهار ربط داده می‌شوند. این صورت‌های فلکی عبارت‌اند از دب اکبر، عوا، سرطان، اسد، گیسو، سنبله و مار آبی.
بطلمیوس، ستاره‌شناس یونانی، دب اکبر را در قرن دوم فهرست کرد. دب اکبر یکی از شناخته‌شده‌ترین و قابل‌تشخیص‌ترین صورت‌های فلکی آسمان است. بومیان آمریکا این صورت فلکی را شکل خرس غول‌پیکری تصور می‌کردند که سه ستاره عقبی آن یک دم، سه توله یا حتی سه شکارچی را تشکیل می‌داد. دب اکبر همچنین خانه صورتواره ملاقه بزرگ است. این صورتواره از هفت ستاره درخشان‌تر تشکیل شده است که یک کاسه و دسته را تشکیل می‌دهند.
صورت فلکی عوا اولین بار توسط بطلمیوس، منجم یونانی، در قرن دوم فهرست شد. با دنبال کردن دسته خمیده صورتواره ملاقه بزرگ تا چهارمین ستاره درخشان در آسمان شب، یعنی "سماک رامح" نارنجی، به‌راحتی می‌توانید این صورت فلکی را پیدا کنید.
نیم تنه آن مثل بادبادک الماس‌شکل به‌نظر می‌رسد. تصویرهای سنتی این صورت فلکی گله‌داری را نشان می‌دهد که افسار دو سگ شکاری را در یک دست و چماق را در دست دیگر نگه داشته است. در تصاویر دیگر، عصا و داس در دست دارد.
سرطان یکی از دوازده صورت فلکی دایره‌البروج در منطقه‌البروج است. صور فلکی همسایه آن جوزا در غرب، اسد در شرق و مار آبی در جنوب هستند. اگرچه سرطان کم‌نور است، سرشار از خوشه‌های ستاره‌ای است. در اساطیر یونان، سرطان به شکل خرچنگی در دوئل با مار آبی، هیدرا، به هرکول حمله کرد. خرچنگ صورت فلکی کم‌نوری است که ستاره‌های آن به‌صورت Y وارونه ظاهر می‌شوند.
اسد یکی از شناخته‌شده‌ترین صورت‌های فلکی دایره‌البروج است. در اساطیر یونانی، نام این صورت فلکی (لئو) معمولا با شیر شرور و غیرقابل‌توقف نمیان مرتبط است.
اسد یکی از اولین صورت‌های فلکی دایره‌البروج بود که ساختاری شبیه اسم خود داشت. سر آن شبیه داس یا علامت سوال است، در حالیکه خطی از ستاره‌ها تنه را تشکیل می‌دهند.
ستاره قدر اول قلب‌الاسد با رنگ آبی متمایل به سفید، پایین صورت یا پنجه‌های جلوی شیر را نشان می‌دهد. همه چیز به تخیل شما بستگی دارد!
صورت فلکی اسد بین صورت فلکی سرطان در غرب و سنبله در شرق قرار دارد و به‌راحتی می‌توان آن را در آسمان بهار مشاهده کرد. نوزده ستاره درون این صورت فلکی به‌عنوان میزبان سیاره‌های فراخورشیدی شناخته شده‌اند.
صورت فلکی گیسو یا موهای برنیکه از نام ملکه مصر، برنیکه دوم، گرفته شده است. این صورت فلکی بین عوا در شرق و اسد در غرب قرار دارد و قطب شمال کهکشانی است.
صورت فلکی گیسو با چشم غیرمسلح از مکانی تاریک مثل تکه نوری غبارآلود به‌نظر می‌رسد. بسیاری از اجرام قابل‌توجه در اعماق فضا، از جمله چند کهکشان مسیه و یک خوشه کروی در این صورت فلکی قرار دارند. دو ستاره درون گیسو سیاره‌های فراخورشیدی دارند. با تنظیم دستی تلسکوپ و کاوش در این منطقه، قطعا با چند جرم اعماق آسمان جالب برخورد خواهید کرد.
سنبله، دختر بهار، یکی از دوازده صورت فلکی دایره‌البروج و دومین صورت فلکی بزرگ در آسمان بهار در مجاورت مار آبی است.
این صورت فلکی در جایی که دایره‌البروج با استوای سماوی برخورد می‌کند، بین اسد و میزان قرار دارد. نقاشی‌ها سنبله را با بال‌های فرشته نشان می‌دهند که در دست راست خود گندم نگه داشته است. همچنین، با الهه یونانی عدالت، دایک، مرتبط است که خیلی دور از انتظار نیست. زیرا در مجاورت صورت فلکی میزان قرار دارد که نماد ترازوی عدالت است.
سنبله به‌عنوان خطی از ستارگان به‌شکل Y شروع می‌شود و به ستاره قدر اول آبی متمایل به سفید به نام سماک اعزل می‌رسد.
خطی از سه ستاره که از سماک اعزل بیرون می‌آید نیم‌تنه را تشکیل می‌دهد، در حالیکه سه خط ستاره دیگر درست در شمال پای سنبله را تشکیل می‌دهند. این صورت فلکی سرشار از سیاره‌های فراخورشیدی شناخته‌شده و اجرام مسیه است.
هیدرا، مار آبی یا مار دریایی، بزرگ‌ترین صورت فلکی در آسمان است. سر آن در جنوب سرطان و دم آن نزدیک میزان قرار دارد.
بدن مار آبی در آسمان شمالی و جنوبی قرار دارد و در چند نقطه از استوای سماوی عبور می‌کند. اگرچه مار آبی بزرگ‌ترین صورت فلکی است، فقط یک ستاره درخشان به نام "فَرد" دارد. خوشه‌ای از پنج ستاره سر آن را تشکیل می‌دهد. بقیه ستارگان نور کمتری دارند و دیدن آن‌ها دشوارتر است.
رصدگرهای تفننی معمولا ملاقه بزرگ را با صورت فلکی اشتباه می‌گیرند، ولی در واقع صورتواره است. ستاره‌های آن شبیه ملاقه دسته‌دار هستند.
هفت ستاره‌ای که ملاقه بزرگ را تشکیل می‌دهند بخشی از صورت فلکی دب اکبر یعنی خرس بزرگ، هستند. این صورتواره دورقطبی است. یعنی به‌دلیل چرخش زمین، دور ستاره قطبی می‌چرخد.
| بیشتر بخوانید: تماشای ستاره ها راهی جادویی برای فرار از دل مشغولی های زمینی |
اگرچه ملاقه بزرگ در طول سال در بخش‌های مختلف آسمان شمالی قرار دارد، عصرهای بهار در بالاترین نقطه قرار می‌گیرد. در مقابل، در طول عصر در پاییز و زمستان به افق شمالی نزدیک‌تر است.
ملاقه بزرگ به این دلیل مهم است که کاسه آن که با ستاره‌های دبه و مراق مشخص می‌شود، به ستاره قطبی در صورت فلکی دب اصغر یا خرس کوچک اشاره می‌کند.
صورتواره مثلث بهاری از سه ستاره درخشان در سه صورت فلکی برجسته بهاری تشکیل شده است: قلب‌الاسد (در صورت فلکی اسد)، سماک رامح (در صورت فلکی عوا) و سماک اعزل (در صورت فلکی سنبله).
با قوه تخیل‌تان این ستاره‌ها را به هم وصل کنید تا مثلث بهاری را ببینید. هیچ دوربین دوچشمی یا تلسکوپی لازم نیست!
بعد از معرفی شناخته‌شده‌ترین صورت‌های فلکی و صورت‌واره‌های بهاری، اجازه دهید به چند جرم آسمانی محبوب در فصل بهار نگاه کنیم که می‌توانید توسط تلسکوپی با دهانه کوچک تا متوسط (از حدود ۶۰ میلی‌متر تا ۸ اینچ) ببینید. بهار فصل کهکشان‌ها است، و چندین کهکشان قابل توجه و همچنین خوشه‌های ستاره باز و کروی و ستاره‌های دوتایی برای رصد وجود دارد.
این ستاره که در وسط دسته ملاقه بزرگ قرار دارد، در واقع ستاره‌ای دوتایی است. اگر بینایی خوبی داشته باشید، می‌توانید هر دو ستاره را با چشم غیرمسلح در آسمان حومه شهر ببینید.
عناق ستاره قدر دوم است، در حالیکه سها ستاره قدر چهارم است. بااینحال هر دو در دوربین دوچشمی کاملا چشمگیر هستند. اگر با تلسکوپ نگاه کنید، خود عناق نیز ستاره دوتایی است که از عناق A و همراه کم‌نورتر آن عناق B تشکیل شده است. هر دو ستاره سفید هستند.
کهکشان بُده و کهکشان سیگار، به ترتیب M81 و M82، دو کهکشان معروف همسایه در دب اکبر هستند. با بیشتر تلسکوپ‌ها، می‌توانید آن‌ها را در یک میدان دید رصد کنید.
مسیه ۸۱ کهکشان مارپیچی بزرگ با دو بازوی مارپیچی مجزا در بالا و زیر هسته خود است. با قدر ظاهری ۶.۹۴، با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی در شب‌های بدون ماه از حومه شهر به‌راحتی دیده می‌شود.
مسیه ۸۲ در همان نزدیکی قرار دارد. این کهکشان ستاره‌‌فشان است که به‌دلیل تعامل با M81 شکل منحصربه‌فردی شبیه سیگار دارد.
این کهکشان با قدر ظاهری ۸.۴۱ هدف خوبی برای تماشا با دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپهای کوچک در مناطق حومه شهر در شب‌های بدون ماه است.
| بیشتر بخوانید: خوشه ستاره‌ای چیست؟ |
از مکانی با آسمان تاریک، هر دو کهکشان را می‌توانید با دوربین دوچشمی ۷۰ × ۱۵ ببینید. آن‌ها در تلسکوپهای کوچک به‌شکل ساختارهای شبح‌مانند کم‌نور ظاهر می‌شوند.
یکی از راه‌های پیدا کردن مسیه ۸۱ و مسیه ۸۲ این است که خط خیالی از ستاره فَخَذ (گاما دب اکبر) به دبه در کاسه دب اکبر بکشید و آن را به‌همان اندازه بعد از کاسه ادامه دهید.
شارل مسیه برای اولین بار خوشه کروی مسیه ۳ را در سال ۱۷۶۴ دید و آن را به فهرست معروف خود اضافه کرد. مسیه ۳ خوشه کروی درخشانd است که در صورت فلکی تازی‌ها در نزدیکی عوا قرار دارد. این خوشه در بهار جای خوبی در آسمان دارد و یکی از درخشان‌ترین و بزرگ‌ترین خوشه‌های کروی در آسمان شب است.
M3 با قدر ظاهری ۶.۲ و تقریبا نیم میلیون ستاره، سوژه‌ای محبوب برای رصدگران شهری است. این خوشه به‌شکل ستاره خال‌دارِ پرزدار در دوربین دوچشمی ظاهر می‌شود. اگر با تلسکوپ ۴ اینچی یا بزرگ‌تر به آن نگاه کنید، بخش‌هایی از خوشه به ستاره‌های منفرد تفکیک می‌شوند.
خوشه کندوی عسل یا مسیه ۴۴ یکی از معروف‌ترین خوشه‌های ستاره‌ای باز بهار است. با قدر ظاهری ۳.۷، کندوی عسل با چشم غیرمسلح به صورت تکه نور مه‌آلودی در آسمان تاریک دیده می‌شود.
این خوشه باز در دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپهای کوچک به‌بهترین شکل به‌نظر می‌رسد و سوژه‌ای ایده‌آل برای رصد از حیاط خانه است.
از بزرگنمایی کم برای قاب‌بندی خوشه استفاده کنید و به‌تدریج بزرگنمایی را افزایش دهید تا انبوهی از ستاره‌ها آشکار شوند.
جالب این است که در سال ۲۰۱۲، دانشمندان دو سیاره فراخورشیدی را کشف کردند که دور دو ستاره مجزا در خوشه کندوی عسل، pr 0201 b و pr0211 b، می‌گردیدند. آن‌ها اولین فراسیاراتی بودند که دور ستارگان خورشیدمانند در داخل خوشه ستاره‌ای در حال گردش بودند.
جبهه یا ستاره گامای اسد ستاره‌ای دوتایی در داس صورت فلکی اسد است. ویلیام هرشل ستاره شناس در سال ۱۷۸۲ آن را کشف کرد.
نام این ستاره از کلمه عربی Al Jabbah به‌معنی یال شیر گرفته شده است. جبهه یا جبهةالاسد از دو ستاره زرد و نارنجی متمایل به قرمز با قدر ۳.۵ و ۲.۲ تشکیل شده است. در شرایط دید پایدار، می‌توانید این دو ستاره را با تلسکوپی با دهانه کوچک با قدرت بزرگنمایی متوسط به بالا از هم تشخیص دهید. این ستاره دوتایی سوژه خوبی برای رصد با تلسکوپهای خانگی است.
این گروه معروف کهکشانی بهاری، سه‌قلوهای اسد، از کهکشان‌های مارپیچی M65، M66 و کهکشان همبرگر NGC3628 تشکیل شده است.
این سه‌گانه در نزدیکی پای عقب اسد قرار دارد. با قدرهای ظاهری ۱۰.۳، ۸.۹ و ۱۰.۲، هر سه کهکشان ممکن است در آسمان تاریک همزمان در میدان دید تلسکوپهای با گشودگی کوچک‌تر نیز دیده شوند.
کهکشان همبرگر تنها نیم درجه در شمال کهکشان‌های M65 و M66 قرار دارد. قرص‌های کهکشانی آن‌ها در زوایای مختلف کج شده‌اند و به هر کدام ظاهر منحصربه‌فردی بخشیده‌اند. کهکشان همبرگر تاحدودی از نیم‌رخ دیده می‌شود، ولی M65 و M66 کمی کج هستند و بازوهای مارپیچی خود را نشان می‌دهند.
کهکشان سیه‌چشم که با نام M64 نیز شناخته می‌شود در صورت فلکی گسیو قرار دارد. ستاره‌شناس انگلیسی، «ادوارد پیگوت»، این کهکشان را در مارس ۱۷۷۹ کشف کرد.
مسیه ۶۴ نوار غبار تیره تماشایی روی صفحه خود دارد که به آن ظاهری نامنظم با روشنایی و بافت ناهموار می‌دهد. این نوار تیره شبیه چشمی سیاه است.
مسیه ۶۴ با قدر ظاهری ۹.۳۶ هدف موردعلاقه رصدگران شهری است. در مناطق با آلودگی نوری کم، می‌توانید هسته درخشان آن را در تلسکوپهای با دهانه کوچک تشخیص دهید.
مسیه ۴۹ کهکشان بیضوی و سوژه‌ای محبوب برای رصد است، زیرا درخشان‌ترین کهکشان در خوشه سنبله است.
قدر ظاهری این کهکشان ۹.۴ است و با دوربین دوچشمی به‌شکل یک تکه نور پرزدار در آسمان تاریک دیده می‌شود. بیشتر تلسکوپهای خانگی به‌راحتی هسته این کهکشان را آشکار می‌کنند، ولی حتی با تلسکوپهای با دهانه بزرگ انتظار نداشته باشید که ستاره‌های آن را ببینید. ستاره‌شناسان معتقد هستند که M49 ممکن است پنج برابر بزرگ‌تر از کهکشان راه شیری ما باشد.
مسیه ۱۰۴ که به‌نام کهکشان کلاه‌مکزیکی نیز شناخته می‌شود، کهکشان مارپیچی باشکوهی در صورت فلکی سنبله است. این کهکشان هستهای روشن و برآمدگی مرکزی غیرمعمول بزرگی با خطی از گرد و غبار تاریک برجسته دارد که آن را شبیه کلاه مکزیکی می‌کند.
مسیه ۱۰۴ در نزدیکی مرز جنوبی دوشیزه قرار دارد و قدر ظاهری آن ۸.۹۸ است. این کهکشان با دوربین دوچشمی و تلسکوپ معمولی در شرایط بدون آلودگی نوری قابل‌مشاهده است. بااینحال برای دیدن برآمدگی آن به تلسکوپ با گشودگی حداقل ۸ اینچی نیاز دارید.
