-
تلسکوپ آپو William Optics Gran Turismo 71+FLAT6AIII 2 × 92,287,500 تومان
مجموع: 184,575,000 تومان
در چند سال اخیر به دلیل فعالیت مراكزی كه به طور تخصصی به ارائه ابزارها و منابع مورد نیاز رصدگران آسمان پرداخته‌اند، تنوع و فراوانی ابزارهای رصدی موجود در ایران رشد چشمگیری داشته است.
وقتی در سال 1372 پس از دو سه رصد با چشم غیر مسلح و دوربین دو چشمی به دنبال خرید تلسكوپ خود بودم تلسكوپ 6 سانتیمتری به نام "كهكشان" را، كه در مجله نجوم آگهی آن را یافتم، ابزاری فوق‌العاده می دانستم كه با آن به رویاهای خود در آسمان دست می یابم. در آن سال‌ها جستجوی تلسكوپ مناسب كه با بودجه كم یك رصدگر تازه كار جور باشد دشوار بود. اگر آگهی آن در صفحات مجله نجوم پیدا نمی‌شد کارم به پرسه زدن در بازار ختم می شد.
وقتی در سال 1378 آماری از تلسكوپ‌های موجود در ایران تهیه كردیم، شمار اپتیك‌های 5 اینچی (۱۲٫۵ سانتیمتری) و بزرگتر، كه استفاده می شدند، فقط به حدود 50 عدد در سراسر كشور می رسید. تصور كنید آمار امروز چگونه باشد؟ صدها تلسكوپ 4 تا 8 اینچی آماتوری در اختیار رصدگران ایرانی است و بیش از صد تلسكوپ 10 تا 12 اینچی و شماری نیز تلسكوپ های بزرگتر كه اغلب در رصدخانه‌ها و انجمن های نجوم استفاده می شوند.
ارائه تلسكوپ های متنوع آماتوری علاوه بر این كه سبب رشد نجوم آماتوری و علاقه به رصد آسمان شده است. انتخاب تلسكوپ مناسب را برای علاقه‌مندان تازه كار و افرادی كه نخستین تلسكوپ خود را تهیه می كنند دشوار كرده است. در این مقاله علاوه بر این كه با انواع تلسكوپ های آماتوری و متداول‌ترین تلسكوپ های موجود در ایران آشنا می شوید، از معیار های شناسایی یك تلسكوپ و روابطی ساده برای تعیین توان تلسكوپ در نشان دادن جزییات كوچك، اجرام كم نور یا اجرام گسترده، عكسبرداری و ... مطلع می شوید.
مقدار بزرگنمایی نخستین سوالی است كه علاقمندان تازه كار در بررسی یك تلسكوپ مطرح می كنند. این سوال نادرستی است. برخلاف اغلب دوربین های دو چشمی كه بزرگنمایی ثابتی دارند در تلسكوپ‌ها با تعویض چشمی بزرگنمایی را به راحتی می توانیم تغییر دهیم (چشمی عدسی است كه در محل خروج نور، یعنی كانون تلسكوپ، برای ایجاد بزرگنمایی و تصویر نهایی قرار می گیرد). به طور نظری بزرگنمایی را تا هر چقدر بخواهید می توانید افزایش دهید. پس فریب بزرگنمایی‌های چشمگیری را كه روی جعبه تلسكوپ های كوچك نوشته می شود نخورید. بزرگنمایی هر تلسكوپ دست شماست. بزرگنمایی از رابطه ساده:
فاصله كانونی تلسكوپ تقسیم بر فاصله كانونی چشمی
به دست می آید. پس هر چه فاصله كانونی چشمی كمتر باشد (یعنی از چشمی كوچك تری استفاده كنید) بزرگنمایی بیشتر می شود. اما آیا به راستی بزرگنمایی همه جا نیاز است؟ شاید در رصد گودال های ماه یا حلقه های زحل افزایش بزرگنمایی مفید باشد اما در رصدهایی مانند جستجوی یك كهكشان كم فروغ بزرگنمایی زیاد یعنی شكست! با افزایش بزرگنمایی میزان نوری كه به چشم شما می رسد كاهش می یابد، تصویر كم نور و نا‌واضح می شود (هر چند گاهی این كار سبب تاریكی بیشتر زمینه آسمان و افزایش تضاد مناسب می شود).
بیشنر بخوانید: راهنمای خرید تلسکوپ (بخش2)
هر چه قطر لوله تلسكوپ شما یا "گشودگی" آن بیشتر باشد نور بیشتری گرداوری می كنید و می توانید در بزرگنمایی‌های بیشتر تصویر را نورانی و واضح ببینید. پس مهمترین معیار یك تلسكوپ را شناختیم: گشودگی یا قطر دهانه تلسكوپ – یعنی همان قطر عدسی شیئی یا آینه اولیه تلسكوپ كه نقش گردآوری نور را دارد. به طور مثال یك تلسكوپ 10 سانتیمتری (4 اینچی) را با تلسكوپ 20 سانتیمتری (8 اینچی) مقایسه می كنیم. اگر مساحت آینه های اصلی آن دو را بر هم تقسیم كنیم می بینیم كه تلسكوپ 20 سانتیمتری 100 بار بیشتر از 10 سانتیمتری توان گردآوری نور را دارد.
توان گرداوری نور در تلسكوپ‌ها و دوچشمی‌ها نسبت به چشم انسان از رابطه ساده:
مساحت گشودگی دهانه تقسیم بر مساحت مردمک چشمی انسان
به دست می‌آید كه حداكثر گشودگی چشم انسان را می توان 7 میلیمتر در نظر گرفت. به طور مثال یك تلسكوپ 150 میلیمتری (6 اینچی) 460 برابر چشم انسان نور گرداوری می‌كند(مساحت عدسی شیئی یا آینه اصلی این تلسکوپ 460 برابر مساحت مردمک چشم انسان است). این تلسكوپ یك كهكشان كم فروغ را چهار بار روشنتر از یك تلسكوپ 3 اینچی نشان می دهد.
علاوه بر این افزایش گشودگی تلسكوپ توان ما در تفكیك را نیز بیشتر می كند. حاصل تقسیم عدد 125 بر گشودگی به میلیمتر، حداكثر زاویه تفكیك‌پذیر را به ثانیه قوس را مشخص می‌کند كه البته در عمل آشفتگی جوی مانع رسیدن به آن می‌شود. به طور مثال با یك تلسكوپ 6 اینچی (150 میلیمتر) توان تفكیك 0.8 ثانیه قوس است ، یعنی در رصد ماه گودال‌هایی تا 1.5 كیلومتر را می‌توان تفكیك كرد كه اندازه آنها نصف گودال‌هایی است كه با تلسكوپ 3 اینچی در همان بزرگنمایی و شرایط جوی تفكیك می شود.
بازگردیم به بزرگنمایی. اگر دهانه تلسكوپ را افزایش دهیم چقدر قدرت ما را در افزایش بزرگنمایی، تا پیش از آنكه تصویر نا‌واضح شود، بیشتر می كند؟ این ضریب ساده را به خاطر بسپارید: ۲۰ برابر به ازای هر سانتیمتر یا ۵۰ برابر به ازای هر اینچ از دهانه تلسـكوپ. پس حداكـثر بزرگنمایـی مـفید تلسكوپ 4 اینچی 200 برابر و برای تلسكوپ 8 اینچی 400 برابر است (بدون در نظر گرفتن آشفتگی های جوی كه تصویر را در بزرگنمایی های زیاد نا‌واضح می‌كند). بنابراین اگر روی جعبه تلسكوپ كوچكی در بازار دیدید كه با خط درشت نوشته شده "750X" یا اعدادی در این مرتبه، از خرید چنین ابزاری كه كارخانه سازنده آن به فهم شما احترام نگذاشته است پرهیز كنید! با چنین تلسكوپ های 6 یا 7 سانتیمتری كوچكی، كه در ویترین فروشگاه های لوازم تحریر یا دوربین و لوازم عكاسی می یابید، بزرگنمایی مفید، اگر اپتیك تلسكوپ سالم و دقیق باشد و اپتیك به جای عدسی واقعی از پلاستیك نباشد، حداكثر 100 تا 150 برابر است. تلسكوپ‌هایی با عدسی كوچكتر از 6 سانتیمتر، كه ممكن است در بازار بیاید، اغلب در سطح یك اسباب بازی ارزان قیمت ساخته شده اند و تهیه ابزار كوچك تر از 6 سانتیمتر توصیه نمی شود. گرچه زمانی یك تلسكوپ شكستی 6 سانتیمتری ابزار مناسب برای شروع بود، امروز اپتیك متداول برای شروع رصد آسمان در ایران تلسكوپ شكستی 8 تا 10 سانتیمتری یا بازتابی 10 تا 15 سانتیمتری (4 تا6 اینچی) است.
اندازه دهانه تلسكوپ های شكستی مرسوم است كه به سانتیمتر گفته می شود و تلسكوپ های بازتابی و كاتادیوپتریك (تركیبی) به اینچ. در نجوم آماتوری امروز ایران دسته بندی تلسكوپ های كوچك، متوسط و بزرگ آماتوری را می توان اینطور دانست: كوچكتر از 15 سانتیمتر (6 اینچ) تلسكوپ كوچك، بین 15 تا 20 سانتیمتر (6 تا 8 اینچ) تلسكوپ متوسط، بزرگتر از 20 سانتیمتر تلسكوپ بزرگ (10 اینچ و بزرگتر).
اگر گشودگی یا مقدار دهانه تلسكوپ را مهمترین معیار بدانیم، دومین معیار فاصله كانونی (f) است. در تلسكوپ های شكستی و بازتابی ساده فاصله كانونی تقریبا برابر طول لوله تلسكوپ است. فرض كنید دو تلسكوپ 15 سانتیمتری یكی با فاصله كانونی 750 میلیمتر و دیگری 1500 میلیمتر پیش روی شماست. كدام را انتخاب می كنید؟ با دانستن فاصله كانونی و تقسیم آن بر قطر دهانه، نسبت كانونی را به دست می‌آوریم.
قطر دهانه / فاصله کانونی = f
در مثال بالا تلسكوپ كوتاه كانون دارای 5/f و تلسكوپ بلند كانون دارای 10/f است. آنهایی كه با عكاسی آشنا باشند می دانند كه این f همان دیافراگم عدسی دوربین است و وقتی بدنه دوربین خود را به تلسكوپی با 5/f وصل می كنید یعنی در حال عكاسی با عدسی تله ای با فاصله كانونی آن تلسكوپ و با دیافراگم برابر نسبت كانونی تلسكوپ هستید. پس بدیهی است كه در عكاسی با تلسكوپ f كم، ورودی نور بیشتر و نور دهی كوتاهتر است. البته چون هیچ فایده ای را بی ضرر نمی یابید با كاهش f وضوح تصویر و دقت فكوس یا كانونی كردن در رصدهایی با بزرگنمایی زیاد كم می شود.
پس هرچه نسبت كانونی كمتر باشد، تلسكوپ شما در گروه اپتیك‌های "سریع" قرار می گیرد كه در عكاسی و رصد اجرام كم فروغ غیر ستاره‌ای مثل سحابی‌ها و كهكشان‌ها ایده آل است. 10/f و بیش از آن در دسته تلسكوپ های "كند" قرار می‌گیرند كه برای رصد و عكاسی نجومی از اجرام درخشان تر مناسب‌اند. (مگر آنكه در مواردی ابزار جانبی برای كاهش f به آنها افزوده شود). با تلسكوپ های سریع (اغلب 4/f تا 5/f) برای افزایش بزرگنمایی باید از چشمی با فاصله كانونی بسیار كم استفاده كرد. این تلسكوپ‌ها اگر از اپتیك بسیار دقیقی برخوردار نباشند یا آینه های‌شان هم خط نباشند در بزرگنمایی های زیاد در رصد جزئیات سیاره ای تصویر محوی دارند، در حالی كه تلسكوپ های كند برای چنین رصد های فوق‌العاده اند. پس انتخاب شما وابسته به موضوعات رصدی است كه به آنها علاقمندید. اگر قرار است بیشتر زیر آسمان شهر به رصد های ماه و سیارات و ستاره های دوتایی بپردازید f زیاد بهتر است اما اگر دلباخته رصد و عكاسی از كهكشان‌ها، سحابی‌ها و اجرام گسترده غیر ستاره ای مانند سحابی جبار و خوشه پروین هستید و ابزارتان را دست كم هر دو سه ماه یك بار به زیر آسمان تاریك می‌برید f كم را انتخاب كنید. انتخاب میان این دو تلسكوپی با نسبت كانونی 6/f تا 8/f است.
با دانستن فاصله كانونی تلسكوپ خود می توانید تخمین بزنید كه چه اجرامی در میدان دید تلسكوپ شما دیده می شود. اندازه گیری میدان تصویرتان ساده است. فرض كنیم دو تلسكوپ با فاصله كانونی 500 و 1500 میلیمتر در اختیار است. اول چشمی را انتخاب كنید. فرض كنیم چشمی 20 میلیمتر بیشترین فاصله كانونی است كه دارید (بزرگترین چشمی شما). برای شروع رصد و جستجوی جرم مورد نظر همواره از چشمی با بزرگترین فاصله كانونی استفاده كنید زیرا كمترین بزرگنمایی و بیشترین میدان دید را دارد. در نتیجه موضوع رصدی سریعتر به دام می افتد. خوب با تلسكوپ 500=f میلیمتر شروع كنیم. بزرگنمایی با چشمی 20 میلیمتر فقط 25 برابر است. وسعت میدان دید به درجه از رابطه ساده:
میدان دید ظاهری چشمی تقسیم بر بزرگنمایی
به دست می آید. میدان دید ظاهری چشمی وقتی آن را به تنهایی مقابل چشمانتان می گیرید تا نمای كوچك شده محیط اطراف را در عدسی ببینید مشخص است. روی بسیاری از چشمی ها این عدد نوشته می‌شود و اگر هم نبود اغلب چشمی های مرغوب دارای میدان دید ظاهری 50 درجه اند (چشمی های گران قیمت واید میدان دید ظاهری بیشتری دارند). پس 50/25 میدان دید 2 درجه ای را نتیجه می دهد. با چنین میدان دیدی سراسر خوشه پروین یا تمام سحابی جبار و سحابی همسایه آن M43 در تصویر دیده می شود. اما در عوض برای رصد جزییات سیاره ای به چشمی های با f بسیار كم نیاز دارید كه ممكن است كیفیت لازم را نداشته باشند. حالا نوبت به تلسكوپ دوم می رسد. با همان چشمی 20 میلیمتر میدان دید شما 2/3 یا 0.66 درجه خواهد بود و حالا بهتر است موضوعات رصدی كوچكتری را برای رصد انتخاب كنید.
منجمین آماتور با توجه به این موضوعات نتیجه گرفته اند كه تلسكوپ‌هایی با نسبت كانونی 5/f تا 8/f ابزاری همه كاره اند. تلسكوپ‌های بازتابی 5 تا 8 اینچی با چنین نسبت كانونی بهای بسیار كمتر نسبت به تلسكوپ هم تراز كاسگرین یا شكستی دارند و متداول‌ترین انتخاب منجمان آماتور‍‌اند.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید تلسکوپ (بخش3)
آشنایی با تلسکوپ در برنامه آسمان شب با حضور بابک تفرشی
1- مهمترین معیار برای انتخاب یک تلسکوپ چیست؟
مهمترین معیار، گشودگی یا قطر دهانه تلسکوپ (عدسی شیئی یا آینه اولیه) است، زیرا این عامل تعیین‌کننده میزان نور گردآوری‌شده و وضوح تصویر است.
2- چرا بزرگنمایی معیار مناسبی برای انتخاب تلسکوپ نیست؟
بزرگنمایی در تلسکوپ‌ها با تعویض چشمی قابل‌تغییر است و به‌خودی‌خود معیار کیفیت تلسکوپ نیست. افزایش بیش‌ازحد بزرگنمایی می‌تواند باعث کاهش نور و وضوح تصویر شود.
3- بزرگنمایی تلسکوپ چگونه محاسبه می‌شود؟
بزرگنمایی از رابطه فاصله کانونی تلسکوپ تقسیم بر فاصله کانونی چشمی به دست می‌آید.
4- حداکثر بزرگنمایی مفید یک تلسکوپ چقدر است؟
حداکثر بزرگنمایی مفید تقریباً 20 برابر به ازای هر سانتیمتر یا 50 برابر به ازای هر اینچ از قطر دهانه تلسکوپ است. برای مثال، یک تلسکوپ 4 اینچی حداکثر 200 برابر بزرگنمایی مفید دارد.
5- چرا نباید تلسکوپ‌هایی با بزرگنمایی‌های غیرواقعی (مثل 750 برابر) خرید؟
چنین ادعاهایی معمولاً روی تلسکوپ‌های کوچک و بی‌کیفیت درج می‌شود که اپتیک ضعیفی دارند و نمی‌توانند تصویر واضحی در بزرگنمایی‌های بالا ارائه دهند.
6- حداقل اندازه تلسکوپ مناسب برای رصد آماتوری چیست؟
تلسکوپ‌های با قطر دهانه کمتر از 6 سانتیمتر معمولاً کیفیت پایینی دارند و بیشتر به‌عنوان اسباب‌بازی محسوب می‌شوند. توصیه می‌شود تلسکوپ‌های شکستی 8 تا 10 سانتیمتری یا بازتابی 10 تا 15 سانتیمتری (4 تا 6 اینچ) برای شروع انتخاب شوند.
7- تفاوت تلسکوپ‌های شکستی، بازتابی و کاتادیوپتریک چیست؟
شکستی: از عدسی برای جمع‌آوری نور استفاده می‌کند و معمولاً به سانتیمتر اندازه‌گیری می‌شود.
بازتابی: از آینه برای جمع‌آوری نور استفاده می‌کند و اغلب به اینچ اندازه‌گیری می‌شود.
کاتادیوپتریک: ترکیبی از عدسی و آینه است و برای رصدهای متنوع مناسب است.
8- نسبت کانونی (f) چیست و چرا مهم است؟
نسبت کانونی از تقسیم فاصله کانونی تلسکوپ بر قطر دهانه به دست می‌آید. تلسکوپ‌های با f کم (سریع) برای عکاسی و رصد اجرام کم‌نور مثل سحابی‌ها و کهکشان‌ها مناسب‌اند، درحالی‌که تلسکوپ‌های با f زیاد (کند) برای رصد سیارات و اجرام درخشان بهتر هستند.
9- تلسکوپ‌های با نسبت کانونی 5/f تا 8/f برای چه منظوری مناسب‌اند؟
این تلسکوپ‌ها به دلیل تعادل بین سرعت و وضوح، همه‌کاره هستند و برای رصد انواع اجرام (سیارات، کهکشان‌ها، سحابی‌ها) مناسب‌اند.
10- چگونه میدان دید تلسکوپ را محاسبه کنیم؟
میدان دید از رابطه میدان دید ظاهری چشمی تقسیم بر بزرگنمایی به دست می‌آید. برای مثال، با چشمی با میدان دید ظاهری 50 درجه و بزرگنمایی 25 برابر، میدان دید 2 درجه خواهد بود.
11- چرا تلسکوپ‌های با f کم برای عکاسی نجومی بهتر هستند؟
تلسکوپ‌های با نسبت کانونی کم (مثل 4/f یا 5/f) نور بیشتری جمع می‌کنند و نیاز به زمان نوردهی کوتاه‌تری دارند، که برای عکاسی از اجرام کم‌نور مناسب است.
12- برای رصد در شهر یا آسمان تاریک چه نوع تلسکوپی مناسب است؟
در شهر: تلسکوپ‌های با f زیاد (کند) برای رصد ماه، سیارات و ستاره‌های دوتایی مناسب‌اند.
در آسمان تاریک: تلسکوپ‌های با f کم (سریع) برای رصد و عکاسی از کهکشان‌ها و سحابی‌ها ایده‌آل هستند.
13- چگونه تلسکوپ مناسب برای رصد اجرام خاص انتخاب کنیم؟
برای سیارات و جزئیات کوچک: تلسکوپ با f زیاد و اپتیک دقیق.
برای کهکشان‌ها و سحابی‌ها: تلسکوپ با f کم و گشودگی بزرگتر.
برای همه‌کاره: تلسکوپ با نسبت کانونی 5/f تا 8/f.
14- چرا گشودگی تلسکوپ در توان تفکیک مهم است؟
توان تفکیک با رابطه 125 تقسیم بر گشودگی (به میلیمتر) محاسبه می‌شود. گشودگی بزرگتر، توان تفکیک بهتری ارائه می‌دهد (مثلاً تلسکوپ 150 میلیمتری می‌تواند جزئیاتی تا 0.8 ثانیه قوس را تفکیک کند).
15- چگونه می‌توان فهمید یک تلسکوپ باکیفیت است؟
اپتیک آن از شیشه باکیفیت (نه پلاستیک) ساخته شده باشد.
گشودگی مناسب (حداقل 6 سانتیمتر) داشته باشد.
ادعاهای غیرواقعی مثل بزرگنمایی 750 برابر نداشته باشد.
برند معتبری داشته باشد و از فروشگاه‌های تخصصی نجوم خریداری شود.
16- چشمی با چه فاصله کانونی برای شروع رصد مناسب است؟
چشمی با فاصله کانونی زیاد (مثل 20 میلیمتر) برای شروع رصد توصیه می‌شود، زیرا میدان دید وسیع‌تری فراهم می‌کند و پیدا کردن اجرام را آسان‌تر می‌کند.
17- تلسکوپ‌های بازتابی 5 تا 8 اینچی چرا پرطرفدار هستند؟
این تلسکوپ‌ها به دلیل قیمت مناسب، نسبت کانونی متعادل (5/f تا 8/f) و کیفیت اپتیک خوب برای رصدهای متنوع مناسب‌اند و انتخابی همه‌کاره برای منجمان آماتور هستند.
18- آیا آشفتگی جوی بر کیفیت رصد تأثیر می‌گذارد؟
بله، آشفتگی‌های جوی می‌توانند وضوح تصویر را در بزرگنمایی‌های بالا کاهش دهند و مانع رسیدن به حداکثر توان تفکیک تلسکوپ شوند.
19- تلسکوپ‌های کوچک، متوسط و بزرگ چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟
کوچک: کمتر از 15 سانتیمتر (6 اینچ).
متوسط: 15 تا 20 سانتیمتر (6 تا 8 اینچ).
بزرگ: بیشتر از 20 سانتیمتر (10 اینچ و بیشتر).
20- برای خرید تلسکوپ به کجا مراجعه کنیم؟
بهتر است از مراکز تخصصی نجوم یا فروشگاه‌های معتبر مانند موسسه آسمان شب که تجهیزات نجومی باکیفیت ارائه می‌دهند خرید کنید و از خرید تلسکوپ‌های ارزان و بی‌کیفیت از فروشگاه‌های غیرتخصصی خودداری کنید.
بسیار عالی بود ممنون از اطلاعات کامل و مفیدتون