نسل جدید دوربین های دوچشمی برای همه ی علاقه مندان

برگرفته از مقاله Binclubars for Astronomy ، Popular Astronomy Sky & Telescope-Monthly Sky Guides for June- December 2011 نوشته Ed Ting
بازنویسی از علی ابراهیمی سراجی
اولین ماراتن مسیه ایران و دوچشمی های قدیمی که در این ماراتن حضور داشتند به یاد دارید؟ شاید با مرور فیلم های آن ماراتن متوجه شوید که دوچشمی های کوچک روسی در این برنامه حضور داشتند. یکی از دوستان و عکاسان قدیمی نجوم زمانی که در نخستین ماراتن مسیه یک دوچشمی 80×20 روسی را با خود آورده بود همه از ابعاد آن تعجب کرده بودند. یادش بخیر. گویا همین دیروز بود که برای رصد یک دوچشمی 60×20 روسی به صورت امانت دستمان رسیده بود و بر بام کاروانسرای ده نمک برای تمرین سومین ماراتن مسیه ایران خود را آماده می کردیم. دوچشمی هایی که بایستی برای آن رابط L را به آهنگری سفارش می دادیم!
کوچه پس کوچه های ناصر خسرو سرشار از قدم های منجمان آماتور قدیمی است تا بلکه یک دوچشمی روسی بیابند. نهایتاً با کلی واسطه می توانستیم یک دوچشمی 120×20 یا 150×40 نظامی را به صورت امانت یک شب در یک ماراتن نجومی یا شب رصدی از شهرهای بزرگ خارج کنیم. آیا به یاد دارید که وجود یک دوچشمی سلسترون در اوایل دهه ی 80 شمسی در ایران یک رویا بود؟ از آن زمان قریب به یک دهه می گذرد و موسسه آسمان شب که از سال 1381 با هدف ارتقاء سطح دانش و ابزارآلات نجومی در بین منجمان و مردم عزیر کشورمان کار خودر ا آغاز نمود به روند ورود دوچشمی های قدیمی و دست چندم به ایران پایان داد و از سال 1384 با ورود نسل جدید دوچشمی ها که دائماً بر کیفیت و قابلیت آن افزوده می شود این امیدواری را در بین رصدگران ایرانی ایجاد نمود که بتوانند با کمترین هزینه ممکن بهترین وسیله ی رصد را برای خود تهیه کنند.

محاسن دوربينهای دو چشمی برای استفاده نجومی

بر عکس آن چه که می دانیم دوچشمی ها ابزار بسیار منابی برای رصد محسوب می شوند. شما به راحتی آنها را برداشته و شروع به ديدن می کنید. به علت کمبود رصدخانه مناسب در ایران منجمان ایرانی بایستی دائماً ابزارهای خود را حمل و نقل نمایند و چون یکی از بهترین مزایای دوچشمی ها حمل و نقل ساده تر به دلیل حجم و ابعاد کمتر آنان نسبت به تلسکوپ ها است لذا این وسیله رصدی نیز کماکان طرفداران بسیاری را در بین منجمان آماتور و حتی علاقه مندان به طبیعت در ایران دارد. شايد بزرگترين حسن دوربين های دوچشمی ميدان ديد زياد آنها باشد که باعث آسان شدن رصد می شود. اجرام زيادی هستند که در دوربين های دوچشمی بهتر از تلسکوپ ها ديده می شوند. اين به علت شفافیت فوق العاده این ابزار رصدی است.
مسئله دیگر میدان دید بسیار مناسب دوچشمی ها است. ميدان ديد تلسکوپها عموما در حد ١ تا ٢ درجه در بزرگنماييهای کم است در حالی که ميدان ديد دوربينهای دوچشمی عموماً خيلی بيشتر و در حدود چند درجه است. البته اين به اين معنی نيست که در تلسکوپ ها نمی توان ميدان ديد زياد داشت. ولی برای افزایش میدان دید در تلسکوپ ها از یک اندازه ای بیشتر معمولاً بایستی قطر دهانه ی ورودی را بیشتر کرد. و یا چشمی هایی با ميدان باز استفاده کرد که این خود مستلزم هزینه های جانبی است. بسياری از اجرام سماوی شبيه کهکشان های بزرگ به ميدان ديد باز و بزرگنمایی های کمتر نیاز دارند و لذا -برای مثال آندرومدا را بسیار واضح تر در دوچشمی خواهید دید.
همچنين دوربين های دوچشمی ابزاری چند منظوره می باشند. بدين صورت که در شب دوربينی نجومی اند و در روز دوربينی برای طبيعت. حتی دوربين های دوچشمی از اين نظر که در واقع دو دوربين هستند و راصد از هر دو چشم خود برای مشاهده استفاده می کند بر روی آن مسلط است و به راحتی قدرت تسلط و جاجایی آن را دارد. تصویر مستقیم و بدون وارونگی عادی و جانبی از یک طرف و نصب و جمع شدن سریع از دیگر مزایای دوربین دوچشمی است.

معايب استفاده از دوربينهای دوچشمی

بزرگترين عيب اين ابزار داشتن بزرگنمايی ثابت و کم برای رصد سيارات و اجرام ريز است. بزرگنمايی دوچشمی ها عموماً بين ٧ تا ١٠ برابر است که با اينکه برای رصد مناظر زمينی ايده ال است ولی برای رصد خيلی از اجرام نجومی کم و نامناسب است. البته دوچشمی هايی با بزرگنمايی بيشتر هم موجودند ولی همچنان بزرگنماييشان برای رصد سيارات کم اند.
بالاترين بزرگنمايی موجود در دوربين های دوچشمی در حال حاضر ۴٠ برابر است که البته بزرگنمايی بالايست و البته رايج نيست. در حالی که حتی کوچکترين تلسکوپ ها هم بزرگماييشان بيشتر از ۵٠ برابر است. البته افزايش بزرگنمايی در دوچشمی ها باعث کاهش شدت درخشندگی می شود مگر اينکه قطر شيئی افزايش يابد که اين خود باعث افزايش وزن به علت افزایش قطر دهانه و طول لوله و استفاده از عدسی های سنگین تر در شی ای است که استفاده از سه پايه لازم می شود.
مسئله ی دیگر ثابت بودن اندازه بزرگنمایی در دوچشمی ها بر عکس تلسکوپ ها است. تنها در صورتی این مشکل قابل حل است که دوچشمی شما مدل تلسکوپی داشته باشد و چشمی های آن قابل تغییر باشد که در این صورت باز هم هزینه های ابزار شما افزایش می یابد و چه بسا خریدن تلسکوپ با یک پایه مناسب بسیار باصرفه تر باشد.

انواع دوچشمی ها

راحت ترين راه برای فکر کردن به نحوه عمل دوچشمی ها تصور وجود دو تلسکوپ شکستی کوچک درکنار هم است.يک شيئی در جلو و يک چشمی در عقب.البته با اين تفاوت که در درون دوچشمی ها از منشور به منظور کاهش طول لوله استفاده می شود. اصولا ًدو نوع دوربين دوچشمی از ديدگاه نوع منشور وجود دارد. roof (شی ای و چشمی در یک راستا هستند) و نوع porro (شی ای و چشمی در یک راستا نیستند). در دوربينهای دوچشمی نوع roof وجود منشورهای به هم چسبیده باعث کاهش ابعاد لوله ها می شود که شیئی و چشمی در يک راستا قرار می گيرند. این در حالی است که دوچشمی های porro اندکی شفافیت بیشتری دارد و لذا در رصدهایی که در زیر آسمان شب برگزار می شود کابرد بیشتری خواهد داشت.یکی از بهترین مزایای دوچشمی های porro نسبت به roof تنظیم دقیق منشورها در صورت به هم خوردن هم خطی است. ولی در دوچشمی های roof اگر منشورها از هم خطی خارج شوند تنظیم آن بایستی با ابزارهای دقیق انجام شود.

انتخاب دوچشمی ها برای رصدهای نجوم

بر روی دوچشمی 2 عدد وجود دارد که همان طور که می دانید عدد سمت راست قطر شی ای به میلیمتر و عدد سمت چپ بزرگنمایی است مانند 70×15 که 70 میلیمتر قطر شی ای و 15 برابر میزان بزرگنمایی است. هر چه فاصله ی این دو عدد بیشتر باشد به علت خروج نور بیشتر مردمک خروجی، میزان شفافیت دوربین افزایش می یابد. با توجه به این مسئله که خروجی مردمک انسان در شب بین 6 تا 7 میلیمتر باز می شود لذا دوربینی که حاصل تقسیم عدد سمت راست بر عدد سمت چپ به این عددنزدیکتر باشد پس برای شب رصدی بسیار مناسب تر است. برای مثال در 70×15 ورودی قطر مردمک نور خروجی 7/4 است. و یا این میزان برای دوچشمی 50×7 به میزان1/7 است. متأسفانه حدی نهايی برای قطر مردمک نور خروجی از چشمی دوربين وجود دارد که همانا قطر مردمک چشم انسان است. اگر قطر نور خروجی از دوچشمی بيشتر از قطر مردمک چشم انسان باشد بخشی از نور نمی تواند وارد چشم انسان شود و بخشی از آن هدر می رود.پس یک دوچشمی 70×7 با خروجی مردمک 10 مناسب رصد نخواهد بود.

بزرگنمايی

ميزان روشنايی تصوير در دوچشمی ها مهمتر از ميزان بزرگنمايی است. بزرگنمايي های کم مثل ٧ برابر تا ١٠ برابر هم ميدان ديد بسيار زيادی را فراهم می کنند و هم می توان در اين بزرگنمايي ها به راحتی دوربين دوچشمی را با لرزش کم در دست نگه داشت. هر چه بزرگنمايی افزايش يابد ميزان درخشندگی تصوير کاهش می يابد و برای حل اين موضوع بايد قطر شيئی افزايش يابد که اين باعث سنگين شدن دوچشمی می گردد. دوچشمی های با بزرگنمايی ١٢ تا ٢۵ برابر قطر شيئی ۶٠ تا ١٠٠ ميليمتر را طلب می کنند. دوچشمی های با اين اندازه ها بزرگ و سنگين هستند و برای استفاده باید روی سه پايه نصب گردد.

پوشش اپتيکی

شيشه های استاندارد اپتيکی ۴ درصد از نور رسيده را بازتاب می کنند و ٩۶ درصد را عبور می دهند در حالی که ممکن است اين مقدار کم و قابل چشم پوشی به نظر آيد ولی توجه داشته باشيد که فقط يک سطح اپتيکی در دوچشمی ها وجود ندارد. حداقل 6 تا 7 سطح اپتيکی است که بخشی از نور از سطح آنها بازتابیده می شود و هر بار بخشی از نور هدر می رود و در نهايت حتی ممکن است نيمی از نور رسيده از اجرام آسمانی از بين برود. بنابراين استفاده از پوشش ضد بازتابش ضرورت پيدا می کند (anti reflecting coating). اندود دوچشمی از فلورید منیزیوم است و چند لایه از اندود می تواند میزان بازتابش نور ورودی را تا 5/0 درصد کاهش دهد.

قيمت دوچشمی ها

امروزه دوچشمی ها با قيمتهای بسيار متفاوتی در بازار وجود دارند .بعضی از شرکت ها با قيمت های بسيار کمی اقدام به عرضه اين ابزار اپتيکی می کنند که معمولاً محصولاتشان از کيفيت بسيار پايينی برخوردار است. کيفيت ساخت و استحکام بدنه پايين است و همچنين کيفيت تصوير نيز به شدت کم است و حتی تغيير رنگ نیز در تصاوير مشاهده می شود. بنابراين بايد در هنگام خريد دوربين دوچشمی دقت لازم را بکار برد.
کاربرد دوچشمی ها در نجوم آماتوری ایران
مدت زمانی نه چندان دور ابزارهای دوچشمی تأثیر بسیاری در پیشرفت پروژه های نجومی مانند رویت هلال در ایران ایفا کردند. نسل اول دوچشمی های موسسه طبیعت آسمان شب دوچشمی های 70×15 مدل Night Sky بود که حتی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری تعداد 50 عدد از این دوربین ها را به رسم هدیه به رصدگران مختلف ایران اهدا نمود. به یاد دارم که عکس زیبایی که از هلال بسیار مهم ذیقعده 1426 توسط آقای بوژمهرانی از پشت اولین نسل دوچشمی 100×25 مدل Night Sky تهیه شد.

نسل جدید دوربین های دوچشمی

اکنون مدل های متنوع از این دوچشمی ها وارد ایران می شود تا رصدگران ایرانی با بهترین کیفیت های ممکن به رصد و کنکاش در آسمان شب بپردازند. تفاوت این دوربین ها در چند مسئله خلاصه می شود.
1- ابعاد (افزایش قطر شیئی)
2- نوع کیفیت اندود از لحاظ رنگ و میزان تعداد لایه ها
3- کیفیت ساخت قطعات
4- اهمیت دقت تراش
این عوامل باعث کاهش یا افزایش قیمت دوچشمی ها می شود. برای مثال ارزانترین دوچشمی ها ابعاد کمی دارند مانند (50×7) بدنه ای با جنس نامرغوب دارند (بدنه از جنس پلاستیک) کیفیت اندود آنها پایین تر است و چه بسا مناسب رصد هم نباشد.
در نسل جدیدی دوربین های دوچشمی سعی می شود تا دائماً بر کیفیت اپتیکی و قابلیت بدنه افزوده شود. زمانی هم خطی دوربین های دوچشمی کار بسیار سختی بود. ولی اکنون منشورهای قابلیت تنظیم دارند. در بعشی از دوچشمی ها بدنه و بعضی دیگر نورگیر برای حذف نور های مزاحم مانند نور خورشید در هنگام رصد روز وجود دارد.

معرفی محصولات موجود در موسسه آسمان شب

با تعاریف صورت گرفته حال می توانید بهترین محصول ممکن را بر اساس میزان هزینه انتخاب کنید تا ابزار رصدی شما کارایی بسیار طولانی در رصد داشته باشد. اکنون قصد داریم تا به معرفی برخی از این محصولات بپردازیم. دوچشمی ها موسسه طبیعت آسمان شب در سه دسته کوچک، متوسط و سنگین در دسترس عموم علاقه مندان به نجوم و طبیعت است. لازم به ذکر است که تمامی دوربین های بالای 70 میلیمتر موسسه طبیعت آسمان شب مجهز به کیف حمل آلمینیومی هستند.

دوچشمی های کوچک

با توجه به این مسئله که دوچشمی های کوچک بیشتر مناسب طبیعت گردان است لذا زیر قطر 50 میلیمتر گشودگی دهانه در دسته ی دوچشمی های سبک قرار می گیرند. اکثر این دوچشمی ها کیفیت مناسبی برای طبیعت گردها و افراد علاقه مند به آسان شب که نیاز به میدان دید بسیار باز دارند توصیه می شود.

دوچشمی های متوسط

این گونه از دوچشمی ها به رصدگرانی توصیه می شود که کماکان دوست دارند تا دوربین های دوچشمی را بر روی سه پایه قرار ندهند. لازم است که رابط L برای نصب دوربین های زیر 80 میلیمتر به سه پایه لازم است.

دوچشمی های بزرگ

دوربین های بزرگ آسمان شب به شکارچیان هلال و رصدگران اعماق آسمان که علاقه مند با کار دوچشمی هستند بیشتر توصیه می شود.

محصولات آینده

موسسه آسمان شب قصد دارد تا انواع دوچشمی و تلسکوپ- دوچشمی های جدید را تا پایان سال در اختیار رصدگران علاقه مند قرار دهد.
دوچشمی با بزرگنمایی ثابت
نسل جدیدی از دوربین های آپوکروماتیک در دوربین های آینده موسسه طبیعت آسمان شب جای خواهد داشت که با قیمت مناسب در دسترس عموم علاقه مندان قرار می گیرد.

دوچشمی ها با بزرگنمایی متغیر

این نوع دوچشمی ها برای رصدگرانی که احتیاج به گرفتن بزرگنمایی از دوچشمی دارند پیشنهاد می شود. البته در این صورت دوچشمی شما مانند تلسکوپ عمل خواهد کرد و با خریداری چشمی های مختلف می توانید قابلیت های دوچشمی را افزایش دهید.

حال اگر از علاقه مندان دوچشمی هستید مطمئن باشید موسسه طبیعت آسمان شب می تواند نیاز شما را به این ابزارهای رصدی پرطرفدار فراهم سازد.