تقریبا ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ ستاره در آسمان شب وجود دارد که با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده هستند. متاسفانه، آلودگی نوری تعداد ستارههای قابل‌مشاهده را به‌شدت کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی، تلسکوپ کمک می‌کند ستارههای بیشتری را ببینید.
بسیاری از این ستارهها نشانگرهای خوبی برای پیدا کردن اجرام آسمانی کم‌نور هستند. در این مقاله مبانی پرش ستاره‌ای را توضیح می‌دهیم و چند نکته و ترفند ساده برای پیدا کردن سوژه موردنظر در آسمان شب ارائه می‌کنیم. پس با ما همراه باشید.
بیشتر اجرام اعماق آسمان به‌قدری کم‌نور هستند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. هدف از پرش ستاره‌ای پیدا کردن اجرام کم‌نوری است که در نزدیکی ستارههای قابل‌تشخیص قرار دارند.
این روش برای کسانی مفید است که مقر کامپیوتری با فهرست اجرام اعماق آسمان ندارند. روش پرش ستاره‌ای شما را قادر می‌کند با پرش از یک ستاره به ستاره دیگر، به‌سرعت سوژه موردنظرتان مانند کهکشان آندرومدا یا سحابی خرچنگ، را پیدا کنید. پرش ستاره‌ای را می‌توان با تلسکوپ و حتی چشم غیرمسلح برای پیدا کردن اجرام کم‌نور به‌کار برد.
اگر به‌تازگی با این روش آشنا شده‌اید و قصد دارید آن را امتحان کنید، نکته‌های زیر را در نظر داشته باشید.
مهم‌ترین نکته این است که باید صورت‌های فلکی را بشناسید! ۸۸ صورت فلکی توسط اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) به‌رسمیت شناخته شده است. بعضی از آن‌ها مثل جبار، اسد، فرس اعظم و قوس کاملا برجسته هستند. در مقابل، بعضی از آن‌ها به‌راحتی قابل‌تشخیص نیستند و ممکن است فقط به‌عنوان مجموعه‌ای از ستارهها در آسمان به‌نظر برسند.
اگر می‌خواهید از پرش ستاره‌ای برای پیدا کردن سوژه در آسمان شب استفاده کنید، باید صورت‌های فلکی و ستارههای معروف آن‌ها را بشناسید.
صورتواره الگوی قابل‌تشخیصی از ستارهها در صورت فلکی است. بااینحال به‌خودی‌خود صورت فلکی نیست، مانند صورتواره قوری قوس، کمربند جبار، ملاقه‌ی دب اکبر، M یا W ذات‌الکرسی (بسته به جهت آن) و مثلث تابستانی. شناخت این صورتواره‌ها به‌اندازه شناخت صورت‌های فلکی مفید است، زیرا می‌توان از این ستارههای درخشان به‌عنوان نشانگر ستارههای کم‌نورتر استفاده کرد.
اگرچه شناخت صورت‌های فلکی مفید است، قطعا نمی‌توانید جای تک تک ستارهها را به خاطر بسپارید. بنابراین، بهتر است از نوعی نقشه برای پیدا کردن مسیر در آسمان شب استفاده کنید. گردونه آسمان ابزار مفیدی برای کسانی است که نمی‌خواهند از گوشی هوشمند استفاده کنند. این وسیله کمکی معمولا بر اساس ماه می‌تواند به شما بگوید که کدام صورت‌های فلکی در هر زمان خاص در آسمان هستند. برای کسانی که مشکلی با استفاده از گوشی هوشمند ندارند، اپلیکیشنی مانند stellarium با فهرستی از هزاران ستاره و همچنین مکان اجرام مختلف در اعماق آسمان ایده‌آل است.
دوربین دوچشمی معمولی ابزاری عالی برای آشنایی بیشتر با ستارههای نزدیک به سوژه موردنظر است. دوربین دوچشمی ستارههای بیشتری را در آسمان نسبت به چشم غیرمسلح نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌توانید بسیاری از ستارههای با قدر ظاهری ۵ و ۶ (یا کم‌نورتر) را ببینید که احتمالا نسبت به ستارههای درخشان در صورت فلکی به سوژه‌ای که می‌خواهید مشاهده کنید، نزدیک‌تر هستند. دوربین دوچشمی سلسترون مدل Cometron 7×50 یا هر دوربین دوچشمی 50×7 یا 50×10 برای کمک به پرش ستاره‌ای عالی هستند.
یکی دیگر از ابزارهای مفید نشانگر لیزری سبز رنگ ساده است. نشانگر لیزری تجسم و نشان دادن ستارههای آسمان را به دیگران آسان می‌کند. هیچ‌وقت لیزر را به‌سمت ماشین، هواپیما یا هر جسم متحرک دیگر نشانه نگیرید. مراقب باشید ستاره‌ای که به آن اشاره می‌کنید، در واقع چراغ‌های چشمک‌زن یک هواپیما نباشد.
ساده‌ترین جرم آسمانی که می‌توانید از طریق پرش ستاره‌ای پیدا کنید ستاره قطبی است.
محور چرخش زمین بسیار نزدیک به ستاره قطبی قرار دارد که باعث می‌شود برای ناظران نیمکره شمالی در آسمان ثابت به‌نظر برسد. این ویژگی ستاره قطبی را به ابزاری بسیار مفید برای مسیریابی تبدیل می‌کند، زیرا ارتفاع ستاره قطبی در بالای افق همیشه با عرض جغرافیایی ناظر مطابقت دارد و همیشه به‌سمت شمال است.
دو صورتواره وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها برای پیدا کردن ستاره قطبی استفاده کنید. اولی ملاقه بزرگ، صورتواره اصلی صورت فلکی دب اکبر است. ملاقه بزرگ را در آسمان شب پیدا کنید و بعد سراغ دو ستاره‌ای بروید که انتهای ملاقه را تشکیل می‌دهند. این ستارهها مراق و دبه هستند و به‌عنوان ستارههای نشانگر ستاره قطبی عمل می‌کنند.
کافی است یک خط مستقیم فرضی بین این دو ستاره بکشید و آن را ادامه دهید تا درخشان‌ترین ستاره بعدی را پیدا کنید. این ستاره قطبی خواهد بود. یکی دیگر از روش‌های شناسایی ستاره قطبی پیدا کردن صورتواره M در ذات‌الکرسی است (ممکن است بسته به جهت مثل W نیز به‌نظر برسد).
این روش زمانی به‌درد می‌خورد که ملاقه بزرگ پشت درخت‌ها پنهان شده باشد یا به‌قدری پایین باشد که در افق دیده نشود. ابتدا، ستاره ناوی را با قدر ظاهری ۲+ پیدا کنید. این ستاره در مرکز صورتواره قرار دارد. سپس از گاما-ذات الکرسی خطی فرضی بکشید تا درخشان‌ترین ستاره بعدی را پیدا کنید. این ستاره قطبی خواهد بود.
| بیشتر بخوانید: هر آنچه راجع به کهکشان راه شیری باید بدانید ۲۰۲۴ |
یکی دیگر از سوژه‌هایی که می‌توانید با چشم غیرمسلح از طریق پرش ستاره‌ای پیدا کنید، سحابی جبار در صورت فلکی جبار است.
پیدا کردن سحابی جبار نسبتا ساده است. ابتدا، صورت فلکی جبار را در آسمان شب پیدا کنید. در اوایل زمستان، این صورت فلکی معمولا درست پس از غروب خورشید در افق شرقی قابل‌مشاهده است و برجسته‌ترین و قابل‌شناسایی‌ترین صورت فلکی در آسمان شب است.
سپس، سه ستاره را که کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و کمربند جبار را تشکیل می‌دهند، پیدا کنید. آن‌ها ستارههای نطاق (ستاره شرقی)، نظام الجوزا و منطقه الجوزا (ستاره غربی) هستند. از نظام به‌سمت جنوب بروید تا ردیف دیگری از سه ستاره کم‌نور را ببینید که شمشیر شکارچی را تشکیل می‌دهند. ستاره وسط در واقع سحابی جبار است! اگر با تلسکوپ به سحابی شکارچی نگاه کنید، تصویری خیره‌کننده از ابری درخشان خواهید دید.
وقتی این چهار ستاره را پیدا کردید، دنبال ستاره سرةالفرس (آلفا-آندرومدا) بگردید. این ستاره بالایی سمت راست صورتواره است (با این فرض که اسب بزرگ را در حال طلوع در افق غربی تماشا می‌کنید).
از سرةالفرس به‌سمت ستاره دلتا-آندرومدا بروید. سپس به جنب‌المسلسله (بتا-آندرومدا)، ستاره‌ای زردرنگ که تقریبا به روشنی سرةالفرس است، بپرید. از این ستاره کمی به‌سمت غرب و جنوب بروید تا میو-آندرومدا را پیدا کنید. سپس ادامه دهید تا نو-آندرومدا را شناسایی کنید.
اگر زیر آسمان تاریک باشید، ممکن است متوجه توده‌ای کم‌رنگ شوید. این کهکشان آندرومدا است! اگر کمی آلودگی نوری وجود دارد، توصیه می‌کنیم از دوربین دوچشمی برای پیدا کردن کهکشان آندرومدا استفاده کنید.
وقتی کهکشان آندرومدا را پیدا کردید، نوبت چالش بعدی می‌رسد: پیدا کردن سحابی حلقه (مسیه ۵۷). برای دیدن این سحابی به تلسکوپی با گشودگی حداقل ۷۰ میلی‌متری، چشمی با قدرت نسبتا زیاد و آسمان تاریک نیاز دارید. همچنین توصیه می‌کنیم از جوینده استفاده کنید.
ابتدا، صورت فلکی شلیاق را پیدا کنید. صورتواره اصلی آن از پنج ستاره تشکیل شده است که درخشان‌ترین آن‌ها ستاره آبی روشن نسر واقع است. چهار ستاره دیگر زتا1-شلیاق، دلتا2-شلیاق، ، سلحفاة (گاما-شلیاق) و ستاره شلیاق هستند.
هنگامی این چهار ستاره را پیدا کردید، وقت آن است که از طریق تلسکوپ، مثلا دابسونی ۸ اینچی با چشمی ۱۳ میلی‌متری، نگاه کنید. چشمی تلسکوپ را روی ستاره شلیاق متمرکز کنید. سپس به بالا نگاه کنید و یک خط مستقیم فرضی بین شلیاق و سلحفاة بکشید. سحابی حلقه تقریبا دقیقا روی این خط قرار دارد. تلسکوپ را در امتداد این خط حرکت دهید تا تقریبا به نیمه راه بین این دو ستاره برسید. سحابی حلقه در مرکز میدان دید خواهد بود.
اگر سحابی حلقه را پیدا کردید، تبریک می‌گوییم! حالا برای شکار اجرام چالش‌برانگیزتر از طریق تلسکوپ آماده هستید. چالش بعدی پیدا کردن کهکشان‌های کم‌نورتر مثل کهکشان مثلث (مسیه ۳۳) و کهکشان گرداب (مسیه ۵۱) است. این کهکشان‌ها را نیز می‌توانید به‌راحتی از طریق پرش ستاره‌ای پیدا کنید. اگرچه روش پرش ستاره‌ای نسبتا ساده است، هرچقدر سوژه چالش‌برانگیزتر باشد، سخت‌تر می‌شود. بااینحال، کمکی که به شناخت آسمان شب و مسیریابی در آن می‌کند قابل‌انکار نیست.
