شاید این جمله به گوشتان خورده باشد که ۵۰۰ سال پیش، مردم فکر می‌کردند که زمین تخت است. این به‌هیچ‌وجه درست نیست. ستاره‌شناسان هزاران سال است که می‌دانند زمین کروی است و روش‌های آزمایش‌شده مختلفی برای اثبات آن وجود دارد.
اولین اشاره شناخته‌شده به زمین گرد در متون مذهبی هند باستان است. در ریگ‌ودا که بین ۱۵۰۰ تا ۱۰۰۰ قبل از میلاد سروده شده است، این جمله به‌چشم می‌خورد: «در میانه کیهان، زمین کروی قرار گرفته است.»
اگرچه شواهد زیادی مبنی بر دانش بسیار پیشرفته هند باستان در زمینه نجوم وجود دارد، متاسفانه سوابق کمی از روش‌های آن‌ها باقی مانده است. در این مقاله ۵ روش ساده را توضیح می‌دهیم که با کمک آن‌ها می‌توان کروی بودن زمین را اثبات کرد. با ما همراه باشید.
اولین شواهد مکتوب مبنی بر اینکه زمین کروی است توسط «امپدوکلس» و «آناکساگوراس» در حدود ۴۳۰ قبل از میلاد ارائه شد. آن‌ها متوجه شدند که سایه زمین در طول ماه‌گرفتگی گرد به‌نظر می‌رسد. در خسوف بعدی، حتما به منحنی بودن سایه زمین دقت کنید.
در سال ۳۵۰ قبل از میلاد، ارسطو شواهد بیشتری را اضافه کرد. او اشاره کرد که وقتی یک کشتی فراتر از افق حرکت می‌کند، دکل‌ها پس از ناپدید شدن بدنه همچنان قابل‌مشاهده هستند. این همان چیزی است که اگر روی لبه منحنی حرکت کند، انتظار می‌رود. اگر زمین صاف باشد، این اتفاق نمی‌افتد. اگر نزدیک بندر هستید، می‌توانید همین کار را با کشتی‌های مدرن انجام دهید. اگرچه به‌جای بادبان‌ها باید به عرشه‌های بالایی نگاه کنید.
در آن زمان، همه می‌دانستند که صورت‌های فلکی مختلف در مکان‌های مختلفی ظاهر می‌شوند. مثلا ستاره شمالی در قاهره در مقایسه با آتن به افق نزدیک‌تر است. بااین‌حال، ارسطو اولین کسی بود که پیشنهاد کرد چون مصر جنوبی‌تر است، اگر جهان یک کره باشد، از زاویه بسته‌تری به ستاره شمالی نگاه می‌کند. دفعه بعد که تعطیلات را در نیمکره شمالی می‌گذرانید، دنبال ستاره شمالی بگردید و موقعیت آن را با محل زندگی‌تان مقایسه کنید.
یونانی‌ها همچنین متوجه شدند که کروی بودن زمین باعث می‌شود طول سایه‌ها متفاوت باشد. چند دانشمند از این واقعیت برای اندازه‌گیری محیط زمین استفاده کردند، ولی اولین مورد ثبت‌شده متعلق به «اراتوستن» در حدود ۲۴۰ قبل از میلاد است.
او از مسافران شنیده بود که در شهر سین، شهر امروزی اسوان در جنوب مصر، چاهی وجود دارد که موقع ظهر در روز معینی از سال، خورشید آب را کاملا روشن می‌کند اما دیوارهای چاه را نه. این نشان می‌داد که خورشید مستقیما بالای سر است.
| بیشتر بخوانید: نجوم برای افراد مبتدی |
اراتوستن در کتابخانه اسکندریه در مصر که صدها کیلومتر در شمال اسوان قرار داشت، شروع به کار کرد. در آن روز خاص، میله‌ای را در زمین فرو کرد و با استفاده از طول سایه آن، زاویه خورشید را ۷.۲ درجه، در حدود یک‌پنجاهم دایره کامل به‌دست آورد.
این بدان معنی بود که فاصله بین دو شهر یک‌پنجاهم محیط زمین بود. خوشبختانه، فاصله بین دو شهر قبلا اندازه‌گیری شده بود. بنابراین، اراتوستن می دانست که آن‌ها ۵۰۰۰ استادیا از هم فاصله دارند. طول دقیق یک استادیا در دنیای باستان متفاوت بود. در نتیجه، اندازه‌گیری اراتوستن بین ۳۸ هزار و ۴۶ هزار کیلومتر بود که خیلی با محیط اندازه‌گیری‌شده کنونی ۴۰۰۰۸ کیلومتری متفاوت نیست.
در طول قرن‌های بعد، آگاهی از کروی بودن زمین در میان ستاره‌شناسان اروپا، هند و جهان عرب گسترش یافت. بااین‌حال اولین مدرک مستقیم مبنی بر اینکه زمین مسطح نیست بلکه کروی است، در سال ۱۵۱۹ بود. زمانی که سفر کاوشگری ماژلان-الکانو برای اولین بار جهان را دور زد. برای تکرار این آزمایش باید بسیار ثروتمند و یک ملوان متخصص باشید. بنابراین بهتر است روش‌های دیگر را امتحان کنید.
