دجاجه یکی از صورت‌های فلکی فصلی شناخته‌شده در نیمکره شمالی است که در طول تابستان و پاییز قابل مشاهده است. به لطف الگوی متمایز شش ستاره اصلی آن که صورتواره صلیب شمالی را تشکیل می‌دهند، به‌راحتی میتوانید صورت فلکی دجاجه را تشخیص دهید. این صورت‌فلکی به نام ماکیان و صلیب شمالی هم خوانده می‌شود.
بطلمیوس، ستاره‌شناس یونانی قرن دوم، اولین کسی بود که دجاجه را به فهرست ۴۸ صورت فلکی خود اضافه کرد.
دجاجه شانزدهمین صورت فلکی بزرگ آسمان است که حتی در آسمان شهری چشمگیر است. اگر به‌اندازه کافی خوش‌شانس باشید که آن را از مکانی با آسمان تاریک ببینید، انگار قویی بر فراز رودخانه‌ای از ستاره‌ها، کهکشان راه شیری شمالی، پرواز می‌کند.
درخشان‌ترین ستاره دجاجه، ردف است که انتهای دم قو را تشکیل می‌دهد. ردف همراه نسر طائر در صورت فلکی عقاب و نسر واقع در شلیاق، صورتواره معروفی را تشکیل داده است که به‌عنوان مثلث تابستانی شناخته می‌شود.
دجاجه به چند صورت فلکی مهم دیگر از جمله قیفاووس، اژدها، چلپاسه، شلیاق، اسب بزرگ، پیکان و روباهک نزدیک است.
صورت فلکی دجاجه خانه بسیاری از اجرام آسمانی جالب، از جمله ستاره‌های دوتایی، سحابی‌های نشری و سیاره‌ای و بقایای ابرنواخترها است. در این مقاله نگاهی به بعضی از محبوب‌ترین این اجرام می‌اندازیم. پس همراهمان بمانید.
بیشتر بخوانید: صورت فلکی قوس نقشه ای از آسمان تابستان
چند ستاره در صورت فلکی دجاجه سوژه‌های عالی برای رصد هستند. از جمله:
ردف (Deneb) درخشان‌ترین ستاره دجاجه است که با قدر ۱.۲۵+ می‌درخشد. این ابرغول آبی نوزدهمین ستاره درخشان در آسمان و یکی از رئوس صورتواره مثلث تابستانی است.
درخشندگی رِدف ۲۰۰ هزار برابر خورشید است که آن را به یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های ثبت‌شده تبدیل می‌کند. جالب این است که ردف ۱۸ هزار سال پیش، ستاره قطبی بود، زیرا در فاصله ۷ درجه از قطب شمال سماوی دیده می‌شد.
صدر (Sadr) یا گاما-دجاجه دومین ستاره درخشان دجاجه است که با قدر ۲.۲+ می‌درخشد. این ستاره هدف آسانی برای رصدگران است، زیرا در تقاطع قلب صلیب شمالی قرار دارد و توسط مناطق روشن کهکشان راه شیری احاطه شده است.
در سر دجاجه، ستاره دوتایی زیبایی به نام بتا-دجاجه یا منقار (Albireo) قرار دارد که همیشه هدف محبوبی در رصدهای تابستانی است.
بعضی از رصدگران کالیفرنیای جنوبی آن را ستاره دوتایی UCLA می‌نامند، زیرا ستاره‌های زرد و آبی کنار هم یادآور رنگ‌های دانشگاه کالیفرنیا هستند.
تلسکوپی کوچک یا دوربین دوچشمی قدرتمندی، این جفت ستاره رنگارنگ را از هم تفکیک می‌کند. منقار زمانی سامانه ستاره‌ای دوتایی واقعی در نظر گرفته می‌شد، ولی هیچ‌وقت شواهدی مبنی بر حرکت مداری بین این دو ستاره وجود نداشته است.
اخترشناسان در حال حاضر اعتقاد دارند که دو ستاره تشکیل‌دهنده منقار سامانه دوتایی ظاهری هستند.
۶۱-دجاجه که به‌عنوان ستاره پرنده نیز شناخته می‌شود، ستاره دوتایی کم‌نوری با ستاره‌های کوتوله نارنجی با قدر ۵.۲۱+ و ۶.۰+ است.
در سال ۱۸۳۸، «فردریش بسل» از روش اختلاف منظر مثلثاتی برای محاسبه فاصله ۶۱-دجاجه از زمین استفاده کرد که یکی از اولین اندازه‌گیری‌ها بود. در تصاویری که طی چند سال گرفته شده است، ۶۱- دجاجه موقعیت خود را در آسمان نسبت به ستاره های دوری که در نزدیکی آن حضور دارند تغییر می‌دهد.
بیشتر بخوانید: راهنمای رصد دنباله دارها در آسمان شب | رصد مرموزترین اجرام
صورت فلکی دجاجه اجرام اعماق آسمان جالبی را در خود جا داده است.
M29 خوشه‌ای باز در جنوب ستاره صدر با قدر ظاهری ۷.۱+ است. «شارل مسیه» این خوشه را در سال ۱۷۶۴ کشف کرد و آن را به‌عنوان گروهی متشکل از ۷ یا ۸ ستاره بسیار کوچک توصیف کرد.
M29 برای دیدن با چشم غیرمسلح خیلی کم‌نور است، اما با دوربین دوچشمی یا تلسکوپ به‌راحتی دیده می‌شود. M29 حدود ۶ هزار سال نوری از ما فاصله دارد.
M39 خوشه باز بزرگی با قدر ۵.۵+ است. این خوشه با چشم غیرمسلح از مکانی با آسمان تاریک دیده می‌شود، اما دوربین دوچشمی یا تلسکوپ جزئیات آن را نشان می‌دهد.
M39 حدود ۹ درجه شمال شرقی ستاره ردف است و فقط حدود ۸۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد. شارل مسیه این خوشه را در سال ۱۷۶۴ به فهرست خود اضافه کرد اما اخترشناس فرانسوی «گیوم لو جنتیل» به‌عنوان کاشف آن شناخته می‌شود.
NGC 6960 و NGC 6995 اجزای سحابی پرده و بخشی از حلقه دجاجه، پوسته عظیمی از گاز یونیزه‌شده و غبار باقی‌مانده از انفجار ابرنواختری بیش از ۱۰ هزار سال پیش، هستند.
دو ساختار درخشان آن پرده غربی و شرقی هستند. پرده غربی شبیه جاروی جادوگر و پرده شرقی شبیه طناب درهم‌تنیده است.
میتوانید سحابی پرده را با دوربین دوچشمی در آسمان تاریک مشاهده کنید. از یک تلسکوپ با بزرگنمایی کم برای بررسی ساختار طناب‌مانند آن استفاده کنید. فیلتر اکسیژن III آسمان را تاریک می‌کند، کنتراست را افزایش می‌دهد، به نمایان شدن ساختار درهم‌تنیده سحابی کمک می‌کند و دیدن آن را آسان‌تر می‌کند.
در کنار درخشان ترین ستاره دجاجه، ردف، سحابی معروف آمریکای شمالی (NGC 7000) قرار دارد. این سحابی تابشی شبیه قاره آمریکای شمالی همراه با جمله خلیج مکزیک و آمریکای مرکزی است. ساختار بزرگ آن ۳ درجه از شمال به جنوب و ۲.۳ درجه از شرق به غرب کشیده شده است که بیش از چهار برابر اندازه ماه کامل است!
سحابی آمریکای شمالی که توسط ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۶ کشف شد، با چشم غیر مسلح فقط در آسمان تاریک و شفاف به‌صورت لکه ای مه‌آلود در شرق ردف قابل مشاهده است.
از دوربین دوچشمی برای تعیین موقعیت این قاره آسمانی شگفت‌انگیز استفاده کنید. سحابی پلیکان (IC 5070) را در سمت راست سحابی آمریکای شمالی خواهید دید که به همان ابر بین ستاره‌ای هیدروژن یونیزه‌شده تعلق دارد. هر دو سحابی در تصاویر اعماق آسمان چشمگیر هستند.
سحابی پیله (IC 5146) جرمی زیبا به رنگ قرمز و آبی است که تقریبا ۴۰۰۰ سال نوری از ما فاصله دارد. با قدر ۷.۲+، به‌راحتی میتوانید آن را با تلسکوپ خانگی ببینید. در اعماق این سحابی خوشه ای از ستاره‌های کوچک را خواهید دید که مثل گل فشرده به نظر می‌رسند.
در مرکز پیله ستاره‌ای مرکزی وجود دارد که حدود ۱۰۰ هزار سال پیش تشکیل شده است و باعث درخشندگی این سحابی می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۵ صورت فلکی که باید بشناسید و نحوه پیدا کردن آن‌ها را بدانید
NGC 6888 سحابی تابشی قابل‌توجهی با ظاهری شبیه هلال است. درخشان‌ترین قسمت قوس آن در انتهای شمالی‌اش چشمگیر است، در حالیکه ضلع شرقی انحنای تندی به‌سمت انتهای جنوبی دارد.
سحابی هلال با قدر ۷.۴+ جرم جالبی است. بسیاری از ستارگان راه شیری از درون آن می‌درخشند که در تصاویر نجومی میتوانید آن‌ها را ببینید. ستاره‌شناسان معتقد هستند که ستاره مرکزی آن به اسم WR 136، ممکن است چند میلیون سال دیگر به ابر نو اختر تبدیل شود.
NGC 7027 سحابی سیاره‌ای کوچک اما جذاب به نام سحابی "حشره مرصع" است. ستاره‌شناسان عقیده دارند که این سحابی جوان و متراکم در مراحل اولیه توسعه خود است.
حشره جواهر تقریبا ۳۰۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و سن آن حدود ۶۰۰ سال تخمین زده می‌شود. این سحابی یکی از درخشان‌ترین سحابی‌های سیاره‌ای است که به صورت بصری مشاهده شده است. NGC 7027 در تلسکوپ شش اینچی به‌شکل ستاره آبی درخشانی ظاهر می‌شود. توصیه می‌کنیم از بزرگنمایی بالا استفاده کنید.
NGC 6826 سحابی سیاره‌ای معروفی است که معمولا به آن سیاره چشمک‌زن می‌گویند، زیرا به‌نظر می‌رسد چشمک می‌زند.
اگر مستقیما به ستاره مرکزی آن خیره شوید، درخشندگی‌اش بر چشم‌تان غلبه می‌کند و باعث محو شدن آن می‌شود. وقتی از گوشه چشم نگاه کنید، به‌طور مرموزی دوباره ظاهر می‌شود. کاربرد متناوب دو روش رصد باعث اثر چشمک زدن می‌شود. امتحان کنید و خودتان ببینید!
بیشتر بخوانید: زیباترین صورت های فلکی تابستان: شلیاق
صورت فلکی دجاجه جایگاه منبع پرتو ایکس قدرتمندی به نام Cygnus X-1 است. به‌نظر می‌رسد ستاره‌ای مرئی منبع اشعه ایکس را در مدار همراهی می‌کند. دانشمندان اعتقاد دارند که این منبع ممکن است سیاهچاله‌ای باشد که از ستاره مرئی ماده می‌دزدد.
تابستان یکی از بهترین اوقات برای رصد کهکشان راه شیری است. خوشبختانه، صورت فلکی دجاجه با ستاره‌های متعدد در این فصل ظاهر می‌شود.
از صورتواره مثلث تابستانی برای پیدا کردن دجاجه استفاده کنید. میتوانید ساعت‌ها در آن کاوش کنید و از یک هدف آسمانی جالب به هدف بعدی بپرید. برای بهترین تجربه مشاهده به مکانی با آسمان تاریک بروید. موفق باشید!
1. چرا به صورت فلکی دجاجه، صلیب شمالی هم گفته می‌شود؟
✅ به‌دلیل چیدمان شش ستاره اصلی آن که شکلی شبیه صلیب در آسمان شب ایجاد می‌کند، به آن صورتواره «صلیب شمالی» نیز می‌گویند.
2. درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی دجاجه چیست؟
✅ رِدف (Deneb) درخشان‌ترین ستاره دجاجه است و یکی از سه ضلع مثلث تابستانی محسوب می‌شود.
3. صورت فلکی دجاجه در چه فصلی دیده می‌شود؟
✅ دجاجه بیشتر در تابستان و پاییز از نیمکره شمالی قابل مشاهده است، به‌ویژه در مناطق با آسمان تاریک.
4. آیا دجاجه اجرام اعماق آسمان هم دارد؟
✅ بله، صورت فلکی دجاجه خانه اجرام زیادی مثل سحابی آمریکای شمالی، سحابی پیله، سحابی هلال، سحابی پرده و خوشه‌های M29 و M39 است.
5. منقار یا Albireo چه ویژگی خاصی دارد؟
✅ منقار یک جفت ستاره زیبا با رنگ‌های زرد و آبی است که با تلسکوپ کوچک می‌توان آن‌ها را از هم تفکیک کرد.
6. آیا دجاجه سیاهچاله دارد؟
✅ بله، در این صورت فلکی منبع پرتو ایکس Cygnus X-1 قرار دارد که احتمالا شامل یک سیاهچاله است.
7. سحابی آمریکای شمالی در کدام بخش دجاجه قرار دارد؟
✅ این سحابی نزدیک ستاره درخشان ردف قرار دارد و شکلی شبیه قاره آمریکای شمالی دارد.
8. سحابی چشمک‌زن چگونه دیده می‌شود؟
✅ وقتی مستقیم به آن نگاه می‌کنید، محو می‌شود، ولی اگر از گوشه چشم نگاه کنید دوباره ظاهر می‌شود؛ به همین دلیل به آن "چشمک‌زن" می‌گویند.
9. ستاره ۶۱-دجاجه چه اهمیتی دارد؟
✅ این ستاره یکی از نخستین اجرامی بود که فاصله آن با روش اختلاف منظر محاسبه شد و به «ستاره پرنده» معروف است.
10. بهترین ابزار برای رصد اجرام دجاجه چیست؟
✅ برای اجرام پرنور مثل Albireo یا M39 دوربین دوچشمی کافی است، اما برای سحابی‌هایی مانند سحابی پرده یا پیله، تلسکوپ و فیلتر مناسب مانند OIII توصیه می‌شود.
همچنین میتوانید مقاله فوق را از منبع مطالعه کنید: منبع
