ثاقب، شخانه (Meteor) یا شهابها قرن‌ها است که رصدگران را مجذوب خود کرده‌اند. آن‌ها در واقع ستاره نیستند، بلکه رگه‌هایی از نور هستند که ناگهان در آسمان شب ظاهر می‌شوند. این رگه‌ها توسط تکه‌های ریز غبار و سنگ بین سیاره‌ای به نام شهاب‌واره ایجاد می‌شوند.
زمانی که این شهاب‌‌واره‌ها با سرعت ده‌ها هزار کیلومتر در ساعت وارد جو زمین می‌شوند، به‌دلیل اصطکاک می‌سوزند و دنباله‌ای درخشان ایجاد می‌کنند که به‌عنوان شهاب شناخته می‌شود.
بیشتر شهابها کم‌نور هستند و کمتر از یک ثانیه دوام می‌آورند، ولی بعضی از آن‌ها که به‌عنوان آذرگوی شناخته می‌شوند، می‌توانند آسمان را روشن کنند (قدر ۴-) و برای چند ثانیه باقی بمانند. بهترین شانس برای دیدن شهابها در شب‌های بدون ماه و دور از نور شهری است. کمتر کسی با دیدن این پدیده در آسمان شگفت‌زده نمی‌شود. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با بارش‌های شهابی آشنا شوید و نحوه رصد آن را یاد بگیرید.
زمین در حین حرکت مداری خود به دور خورشید، چند بار در سال با انبوهی از شهاب‌‌واره‌ها مواجه می‌شود که منجر به بارش شهابی می‌شوند. این بارش‌ها سالانه و قابل‌پیش‌بینی بوده و هرکدام از منطقه خاص و یکسانی از آسمان ساطع می‌شوند.
نام هر بارش شهابی برگرفته از آن صورت فلکی است که بیشتر به‌نظر می‌رسد شهاب‌‌واره‌ها از آن سرچشمه می‌گیرند، مثلا بارش شهابی جوزایی و بارش شهابی برساوشی. هنگام رصد بارش شهابی بهتر است از صورت فلکی همنام آن بارش شروع کنید.
بارش شهابی زمانی رخ می‌دهد که زمین از میان خرده ذرات بین‌سیاره‌ای جا مانده از دنباله‌دارها یا سیارک‌های پیشین عبور می‌کند. بعضی از بارش‌های شهابی صدها شهاب را در ساعت به نمایش می‌گذارند و بعضی دیگر کمتر تماشایی هستند.
گاهی بارش شهابی منجر به طوفان شهابی شده و هزاران شهاب در مدت زمانی کوتاه شلیک می‌شوند. طوفان شهاب‌سنگ اسدی در سال ۱۹۶۶(1344 هجری شمسی) هزاران شهاب را در عرض ۱۵ دقیقه به نمایش گذاشت که برای ناظران خوش‌شانس منظره‌ای شگفت‌انگیز بود.
توجه به نکات مفید زیر کمک می‌کند بارش شهابی را به بهترین شکل تماشا کنید:
اگرچه بیش از ۲۰ بارش شهابی ثابت در هر سال رخ می‌دهد، بعضی از آن‌ها طرف‌داران بیشتری دارند. محبوب‌ترین بارش‌های شهابی سال 1404 عبارت‌اند از:
این بارش از 27 فروردین تا 5 اردیبهشت 1404 رخ می‌دهد و در شب 2 اردیبهشت و صبح 2 اردیبهشت به اوج می‌رسد. این بارش شهابی با قدرت متوسط ۱۰ تا ۲۰ شهاب پرنور و سریع در ساعت و گاهی هم آذرگوی دارد.
بیشتر بخوانید: زباله فضایی چیست؟
ماه در شب اوج در هلال کاهشی است و کمترین تداخل را دارد. این به رصدگران اجازه می‌دهد شهاب‌های کم‌نورتر را ببینند. کانون بارش بین صورت فلکی جاثی و شلیاق قرار دارد. منشا بارش شهابی شلیاقی دنباله‌دار C\1861 G1 (تاچر) است.
اتا دلوی بارش شهابی قدرتمندی است که از نیمکره جنوبی بهتر دیده می‌شود. فعالیت آن از 30 فروردین تا 7 خرداد 1404 خواهد بود و در 16 اردیبهشت و صبح 17 اردیبهشت به اوج می‌رسد. در نیمکره شمالی، به‌طور متوسط ۱۰ تا ۳۰ شهاب در ساعت دیده می‌شود، ولی رصدگران نیمکره جنوبی می‌توانند انتظار ۵۰ تا ۶۰ شهاب در ساعت را داشته باشند.
دنبال رد دود بگردید، ولی انتظار آذرگوی‌های زیادی را نداشته باشید. کانون این بارش در صورت‌واره Y شکل در صورت فلکی دلو قرار دارد و همنام یکی از ستاره‌های آن است. منشا بارش شهابی اتا دلوی دنباله‌دار 1P/Halley، دنباله‌دار هالی است. متاسفانه کوژماه افزایشی در شب اوج، آسمان را روشن خواهد کرد.
دلتا دلوی بارش شهابی متوسطی است که از 21 تیر تا 1 شهریور 1404 ادامه دارد و در شب 6 مرداد و صبح 7 مرداد با ۱۵ تا ۲۰ شهاب در ساعت به اوج می‌رسد.
در شب اوج، ماه هلال افزایشی خواهد بود و همه چیز برای تماشای بارش پس از غروب زودهنگام ایده‌آل است. ستاره‌شناسان احتمال می‌دهند منشا این بارش شهابی دنباله‌دار 96P/Machholz باشد.
بارش شهابی برساوشی احتمالا شناخته‌شده‌ترین بارش شهابی است که هیچ‌وقت نا امیدتان نمی‌کند. این بارش با نمایش ۵۰ تا ۷۵ شهاب در ساعت همیشه تماشاگران زیادی دارد. فعالیت آن از 26 تیر ماه تا 2 شهریور ماه 1404 خواهد بود و در شب 21 مرداد و صبح 22 مرداد به اوج می‌رسد.
کانون بارش در صورت فلکی برساوش قرار دارد و کوژماه کاهشی باعث می‌شود آسمان تا حدی روشن باشد و شهاب‌های کم‌نورتر دیده نشوند.
دنباله‌دار 109P (سوئیفت-تاتل) منشا بارش شهابی برساووشی شناخته می‌شود.
بارش شهابی اژدهایی بین 14 و 18 مهرماه 1404 فعال خواهد بود و در 15 مهر ماه به اوج می‌رسد. این بارش شهابی غیرعادی است، زیرا بهترین زمان مشاهده آن برخلاف بارش‌های دیگر در اوایل شب است و نه بعد از نیمه‌شب.
اگرچه بارش شهابی اژدهایی کوچک است و تقریبا ده شهاب در ساعت دارد، می‌تواند طوفان شهابی شدیدی ایجاد کند. در سال‌های ۱۹۳۳ و ۱۹۴۶ ناظران خوش‌شانس طوفان شهابی بیش از ۵۰۰۰ شهاب در ساعت دیدند.
بارش شهابی اژدهایی امسال در روز ماه کامل به اوج خواهد رسید و نور ماه همه شهابها را به‌جز درخشان‌ترین‌ها پنهان خواهد کرد. کانون بارش نزدیک صورت فلکی اژدها و منشا آن دنباله‌دار 21P/Giacobini-Zinner است.
جباری بارش شهابی متوسط اما زیبا از 10 مهر ماه تا 16 آبان ماه 1404 است. اوج آن در شب 29 و صبح 30 مهر ماه خواهد بود و در ساعت ۲۰ تا ۲۵ شهاب دارد.
ماه نو باعث می‌شود در اوج بارش شهابی آسمانی تاریک داشته باشید. کانون بارش شهابی جباری در صورت فلکی جبار قرار دارد. شهاب‌های آن می‌توانند تقریبا در هر نقطه از آسمان ظاهر شوند و بقایای غباری دنباله‌دار هالی هستند.
بیشتر بخوانید: صورت های فلکی زمستان جبار
بارش شهابی ثوری ضعیف است و حدود ۵ تا ۱۰ شهاب در ساعت دارد، اما می‌تواند آذرگوی‌هایی تماشایی ایجاد کند. این بارش بین اوایل آبان و اوایل آذر رخ می‌دهد و غیرعادی است، زیرا شامل دو جریان جداگانه دارد: ثوری شمالی و ثوری جنوبی.
ثوری شمالی از باقیمانده‌های سیارک 2004 TG10 تشکیل شده، در حالیکه ثوری جنوبی حاصل بقایای دنباله‌دار 2P Encke است. ثوری شمالی در 21 آبان ماه 1404 و ثوری جنوبی حدود یک هفته زودتر در 14 آبان ماه 1404 به اوج می‌رسد.
ماه در 21 آبان در تربیع آخر خواهد بود و آسمان به‌اندازه‌ای روشن خواهد بود که همه شهابها به‌جز درخشان‌ترین‌ها ناپیدا می‌شوند. ماه در 14 آبان کامل خواهد بود و نور آن در طول شب آسمان را کاملا روشن خواهد کرد. شهابها از صورت فلکی ثور بیرون می‌آیند، اما می‌توانند در هر نقطه از آسمان ظاهر شوند.
بارش شهابی اسدی بارشی متوسط است که بین 15 آبان ماه تا 9 آذر ماه فعال است و در اوج خود می‌تواند تا ۱۵ شهاب در ساعت داشته باشد. ویژگی منحصربه‌فرد این بارش اوج طوفانی آن است که تقریبا هر ۳۳ سال یک بار رخ می‌دهد. در طول این دوره، هزاران هزار شهاب در آسمان دیده می‌شوند.
معروف‌ترین فوران‌های این بارش طوفان‌های بزرگ شهابی در سال‌های ۱۸۳۳ و ۱۹۶۶ بود. آخرین طوفان در سال 1378 شمسی رخ داد، بنابراین امسال قرار نیست طوفان دیگری رخ دهد. از آن‌جایی که زمین مستقیماٌ به‌سمت میدان ذرات به جا مانده دنباله‌دار تمپل-تاتل می‌رود، شهاب‌های اسدی بسیار سریع‌تر از طوفان‌های دیگر حرکت می‌کنند (72 کیلومتر در ثانیه).
اوج بارش شهابی اسدی در صبح روز 27 آبان ماه 1404 خواهد بود و هلال کاهشی ماه در بیشتر ساعات شب تداخلی نخواهد داشت. رو به صورت فلکی اسد بایستید و دنبال کانون بارش بگردید، اگرچه شهاب‌های اسدی می‌توانند در هر نقطه از آسمان ظاهر شوند.
این بارش شهابی بین 16 و 26 آذر ماه فعال است و در شب 22 و صبح 23 آذر ماه 1404 به اوج خود می‌رسد. بارش شهابی جوزایی در هر ساعت حدود ۵۰ تا ۱۰۰ شهاب دارد اما می‌تواند تا ۱۵۰ شهاب در ساعت داشته باشد (به‌طور متوسط حدود ۲ تا ۳ شهاب در دقیقه)، به‌ویژه وقتی در آسمان تاریک آن را رصد کنید.
بیستر بخوانید: ۲۰ باور نادرست درباره فضا
ماه هلال کاهشی خواهد بود و نور آن در ساعات اولیه صبح قبل از طلوع فجر تداخل خواهد داشت. به صورت فلکی جوزا، دوپیکر، نگاه کنید. کانون بارش جایی در نزدیکی پولوکس و کاستور قرار دارد. فایتون ۳۲۰۰ که آن را دنباله‌دار صخره‌ای نیز می‌نامند منشا بارش شهابی جوزایی است.
این بارش شهابی بین 11 و 15 دی ماه 1404 قابل‌مشاهده است و در شب 13 دی و صبح 14 دی به اوج می‌رسد. بارش شهابی ربعی معمولا در ساعت ۴۰ تا ۱۰۰ شهاب دارد.
امسال، ماه هلال افزایشی خواهد داشت و زود غروب می‌کند. نام این بارش برگرفته از صورت فلکی ربع است، این صورت فلکی امروزه دیگر مورد استفاده نیست. منشا این بارش شهابی سیارک مجاور-زمین به نام 2003 EH1 است.
سخن پایانی
بهترین راه برای تماشای بارش شهابی این است که به منطقه‌ای تاریک و دور از آلودگی نوری شهری بروید، دراز بکشید و منتظر فوران رگه‌های نور باشید.
صبر شما نتیجه خواهد داد و خواهید دید که ستاره‌های آسمان فرو می‌افتند. اگر خوش‌شانس باشید، حتی ممکن است آذرگویی روشن و رنگارنگ را ببینید که جو را می‌شکافد و درخشندگی زیادی دارد. از نمایش لذت ببرید!
1. بارش شهابی چیست و چگونه رخ می‌دهد؟
بارش شهابی زمانی رخ می‌دهد که زمین در مدار خود از میان ذرات به جا مانده از دنباله‌دارها یا سیارک‌ها عبور می‌کند. این ذرات در جو می‌سوزند و به صورت شهاب دیده می‌شوند.
2. بهترین زمان رصد بارش شهابی چه ساعتی از شب است؟
به‌طور معمول بعد از نیمه‌شب تا قبل از سپیده‌دم، زمانی است که بیشترین شهابها در آسمان ظاهر می‌شوند.
3. آیا برای دیدن شهابها به تلسکوپ نیاز دارم؟
خیر. بهترین ابزار برای رصد بارش شهابی چشم غیرمسلح است. تلسکوپ میدان دید کوچکی دارد و مناسب نیست.
4. بهترین مکان برای رصد بارش شهابی کجاست؟
مکانی تاریک، دور از آلودگی نوری شهری، با افق باز بهترین گزینه برای رصد بارش‌های شهابی است.
5. آیا نور ماه روی دیدن شهابها تاثیر دارد؟
بله. ماه روشن می‌تواند شهاب‌های کم‌نور را پنهان کند. بهتر است شب‌هایی را انتخاب کنید که ماه غروب کرده یا در فاز هلال باشد.
6. آیا همه شهابها از یک نقطه ظاهر می‌شوند؟
کانون بارش مشخص است، اما شهابها می‌توانند در هر جای آسمان ظاهر شوند. به‌همین دلیل باید میدان دید گسترده‌ای داشته باشید.
7. چطور چشمم را برای دید بهتر تطبیق دهم؟
حداقل ۲۰ دقیقه در تاریکی بمانید و از نور تلفن همراه یا چراغ قوه دوری کنید تا چشم شما به تاریکی عادت کند.
8. آیا بارش شهابی در هر فصل دیده می‌شود؟
بله، در تمام طول سال بارش‌های شهابی مختلفی رخ می‌دهند. برخی از معروف‌ترین آن‌ها در تابستان و زمستان هستند.
9. آیا می‌توان شهاب‌سنگ‌ها را روی زمین پیدا کرد؟
بله، گاهی شهابها به زمین می‌رسند و به شهاب‌سنگ تبدیل می‌شوند که در بیابان‌ها یا فروشگاه‌های خاص یافت می‌شوند.
10. چگونه می‌توانم از بارش شهابی عکاسی کنم؟
از دوربین DSLR با لنز زاویه باز و سه‌پایه استفاده کنید. شاتر را روی زمان طولانی (مثلاً ۲۰ ثانیه یا بیشتر) تنظیم کنید و به آسمان تاریک نشانه بگیرید.
می‌توانید مقاله فوق را از منبع نیز مطالع کنید: منبع
