چه چیزی را میتوان با استفاده از تلسکوپ دید؟ آیا واقعیت با عکسهای نجومی زیبایی که میبینیم مطابقت دارد؟ بیشتر تصاویر پر زرق و برق اجرام نجومی که بهصورت آنلاین و چاپی مشاهده میکنید با چیزی که از طریق تلسکوپ دیده می‌شود، مطابقت ندارند.
تفاوت بین ظاهر بصری پدیده‌های آسمانی و عکسهای نجومی، حتی هنگام استفاده از تلسکوپ‌های با گشودگی نسبتا بزرگ، یکی از بزرگ‌ترین تجربه‌های یادگیری برای افراد مبتدی است.
در این مقاله، به شما نشان خواهیم داد که اجرام در اعماق فضا وقتی از طریق تلسکوپ رصد می‌شوند واقعا چه شکلی هستند. در ادامه مجموعه‌ای از مناظر آسمان شب را بررسی می‌کنیم تا وقتی برای اولین بار به آن‌ها نگاه میکنید، بدانید چه انتظاری باید داشته باشید. پس همراهمان بمانید.
نمای نور مهآلود کهکشان ما در آسمان تاریک یکی از عمیقترین و الهامبخشترین مناظر برای افراد مبتدی است، بهویژه در ماههای تابستان در انگلستان که بخشی از هسته کهکشان راه شیری بالای افق جنوبی قرار دارد. بااین‌حال کهکشان راه شیری یکی از مناظر نجومی است که تصاویر پردازش‌شده آن با چیزی که از طریق تلسکوپ دیده می‌شود، بسیار متفاوت است.
عکسهای نجومی از آسمان شب که حاوی کهکشان راه شیری هستند، معمولا آن را بهصورت نواری از نور درخشان و تقریبا خیره‌کننده نشان می‌دهند که در سراسر آسمان کشیده شده است. گاهی رنگ‌های برجسته در جایی که سحابی‌های درخشانِ ستاره‌ساز قرار دارند نیز به‌چشم می‌خورد.
بااین‌حال برای چشم غیرمسلح زیر آسمان حومه شهر، حتی دیدن نور ملایم کهکشان راه شیری می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. زیرا مقدار کمی آلودگیِ نوریِ پس‌زمینه، برای پنهان کردن درخشش ضعیف آن کافی است.
در شب‌هایی که هوا صاف و شفافیت جو عالی است، قطعا می‌توانید تکه‌های درخشان‌تر میدان‌های ستاره‌ای کهکشان راه شیری مانند آن‌هایی را که در صورت فلکی ماکیان یا سپر هستند، از حومه شهر ببینید.
در این شرایط، میدان‌های ستاره‌ای بهشکل نوارهای مارپیچ پراکنده‌ای از نور در آسمان حومه شهر ظاهر می‌شوند و به‌قدری مبهم هستند که گاهی ممکن است با تکه‌های ابر نازک اشتباه گرفته شوند.
برای دیدن کهکشان راه شیری بهشکل نوار واضح نور در سراسر آسمان، به مکان تاریک‌تری نیاز دارید. نوار کهکشان زیر سیاه‌ترین آسمان‌های شب همچنان بهصورت درخششی خاکستری بهنظر میرسد. ولی ساختار میدان‌های ستاره‌ای متعدد آن مشخص‌تر است و خطوط غبار تاریک زیادی که از میان آن‌ها عبور می‌کنند، قابلمشاهده هستند.
با وجود این باز هم انتظار نداشته باشید که توده دانه دانه نور غنی از رنگ و کنتراست را که معمولا در عکس‌ها دیده می‌شود، ببینید.
| بیشتر بخوانید: هر آنچه راجع به کهکشان راه شیری باید بدانید ۲۰۲۴ |
ماه به‌اندازه اجرام کم‌نور در اعماق آسمان ناامیدکننده نیست، حتی اگر با تلسکوپی معمولی آن را تماشا کنید. بااین‌حال تصاویر نجومی ماه معمولا سطحی از جزئیات را نشان می‌دهند که برای چشم قابلمشاهده نیست.
عکسهای مبتدی از ماه معمولا با استفاده از دوربین‌هایی با نرخ فریم بالا گرفته می‌شوند. این دوربین‌ها به‌طور خاص برای غلبه بر یکی از چالش‌های اصلی رصد بصری ماه، یعنی مواج بودن جو، استفاده می‌شوند. این دوربین‌ها هزاران فریم را ثبت می‌کنند که تجزیه و تحلیل می‌شوند تا واضح‌ترین داده‌ها استخراج شوند.
چشم‌های ما این قابلیت را ندارند. بنابراین ماه در چشمی تلسکوپ کمی لرزان دیده می‌شود، زیرا نور آن منحرف می‌شود. جزئیات دقیق‌تر فقط در لحظات بسیار کوتاه قابلمشاهده می‌شوند.
همچنین، داده‌های دوربین معمولا به‌شدت پردازش می‌شوند. این یعنی منظره دهانه‌ها و کوه‌ها در چشمی معمولا ملایم‌تر و ظریف‌تر از چیزی است که عکس‌ها نشان می‌دهند.
از طریق تلسکوپی کوچک با بزرگنمایی کم می‌توانید کل یا حداقل بیشتر قرص ماه را در چشمی ببینید. با بزرگنمایی بیشتر، می‌توانید نمای نزدیک‌تری از عوارضی مانند دهانه‌ها، کوه‌ها و رودها را رصد کنید.
فراموش نکنید افزایش بزرگنمایی تلسکوپ، نمای کلی را ضعیف‌تر می‌کند و اگر شرایط دیدن نامناسب باشد، ممکن است نتوانید جزئیات بیشتری را ببینید. زیرا جو متلاطم تصویر را تار می‌کند.
اولین باری که سیاره‌ای درخشان را در آسمان تاریک شب با تلسکوپ میبینید، مثلا مریخ، مشتری، زحل یا حتی زهره، تجربه فراموشنشدنی خواهد بود.
اگرچه هر چهار سیاره‌ای که نام بردیم در چشمی تلسکوپی با گشودگی حدود ۱۵۰ میلی‌متر جذاب بهنظر می‌رسند، قطر زاویه‌ای آن‌ها، یعنی اندازه‌ای که در تلسکوپ دیده می‌شوند، نسبتا کوچک خواهد بود. مجددا مثل رصد ماه، استفاده از چشمی بسیار قوی لزوما دید بهتری از جزئیات سیاره فراهم نمی‌کند.
بزرگنمایی متوسط، به‌جای استفاده از کوتاه‌ترین فاصله کانونی چشمیِ در دسترس، معمولا در بیشتر مواقع بهترین گزینه است.
تلسکوپی با گشودگی ۱۵۰ میلی‌متری نوارهای اصلی استوایی، نمای کلی از جزئیات جوی ظریف‌تر و همچنین لکه قرمز بزرگ مشتری را نشان می‌دهد. با همین تلسکوپ میتوان حلقه‌های زحل و احتمالا نمایی کلی از نوارهای نرم زحل را دید.
در مقابله، مریخ قرص اُخرایی کوچکی خواهد بود. بااین‌حال رصد دقیق عوارض برجسته‌تر، تیره‌تر و به اصطلاح آلبدو را نشان می‌دهد. مثلا سیرتیس ماژور معروف که بهصورت لکه مثلثی قهوه‌ای تیره دیده می‌شود و یا احتمالا یکی از کلاهک‌های قطبی.
خوشه‌های ستاره‌ای بی‌شماری در آسمان شب پراکنده شده‌اند که تماشای آن‌ها از چشمی تلسکوپ بسیار لذت‌بخش است.
تماشای خوشه‌های ستاره‌ای باز خیره‌کننده مثل پروین از طریق تلسکوپی کوچک زیر آسمان تاریک نفس‌تان را بند می‌آورد. حتی زیر آسمان حومه شهر، خوشه پروین بهشکل توده‌ای از نقاط نورانی درخشان آبی مایل به سفید در چشمی با قدرت کم ظاهر می‌شود.
نکته‌ای که باید هنگام مشاهده خوشه‌های باز یا انتخاب خوشه برای رصد به خاطر داشته باشید این است که تک‌تک اعضای آن‌ها تحت‌تاثیر آلودگی نوری قرار می‌گیرند. جایی که آلودگی نوری زیاد باشد، اعضای کم‌نورتر دیده نمی‌شوند و این جذابیت کلی خوشه را کاهش می‌دهد.
علاوه‌بر خوشه‌های ستاره‌ای باز، خوشه‌های کروی نیز در آسمان شب پراکنده شده‌اند. آن‌ها گروه‌های کروی پر از ستاره هستند که دور قرص کهکشان ما می‌چرخند.
پیدا کردن خوشه‌های کم‌نورتر با تلسکوپ‌های کوچک گاهی دشوار است و بسیاری از آن‌ها مثل لکه تیره‌ای از نور خاکستری بهنظر می‌رسند. بااین‌حال، با تلسکوپ‌های با گشودگی متوسط تا بزرگ، میبینید که این لکه در واقع توده‌ای دانه دانه از ستاره‌های بی‌شمار است.
مسیه ۱۳ در جاثی، مسیه ۹۲ و مسیه ۵ از خوشه‌های کروی هستند که تماشای آن‌ها با تلسکوپ کوچک خالی از لطف نیست.
کهکشان‌ها احتمالا چالش‌برانگیزترین سوژه برای رصد برای افراد مبتدی با تلسکوپ کوچک هستند. اگرچه عکسهای بی‌شماری از آن‌ها وجود دارد، در واقعیت بیشتر این تجمع‌های ستاره‌ای عظیم در تلسکوپ مثل لکه‌های ضعیف یا لکه‌های نور خاکستری بهنظر می‌رسند. آن‌ها با مارپیچ‌های درخشانی که بر اساس تصاویر گرفته‌شده توسط تلسکوپ فضایی هابل تصور میکنید، بسیار فاصله دارند.
بااین‌حال، کهکشان‌های درخشان‌تری وجود دارند که جزئیات جالبی را در چشمی تلسکوپ کوچک نشان می‌دهند. مثلا کهکشان آندرومدا، M31، شبیه بیضی مَحوی از نور است که خطوط گرد و غبار تاریک از بین آن عبور می‌کند. همچنین، دو قمر کهکشانی اصلی آن یعنی M110 و M32 قابل‌تشخیص هستند.
در دب اکبر، جفت کهکشانی کهکشان بُدِه و کهکشان سیگار با اشکال متضاد بیضی گرد و بیضی باریک بسیار جذاب است. اگر تلسکوپ بزرگ دارید، کهکشان مارپیچ مسیه ۵۱ یا گرداب در صورت فلکی تازی‌ها سوژه جالبی برای رصد در آسمان تاریک خواهد بود.
سحابی‌ها یکی دیگر از پدیده‌های جذاب برای رصد در آسمان شب هستند.
تصویر سحابی جبار یا M42 نمونه‌ای از نمای این پدیده تماشایی، ابری درخشان از گاز شامل خوشه ستاره‌ای در حال تولد، و سحابی‌های مشابه دیگر در عکاسی نجومی با نوردهی طولانی است.
نوارهای وسیع هیدروژن که قسمت روشن سحابی نشری را تشکیل می‌دهند با سایه‌های روشن صورتی و قرمز می‌درخشند. در مقابل، مناطق تیره‌تر ابرهای غبار ظریفی با اشکال رشته‌ای در حال چرخش دارند.
اگرچه این نوع عکس‌ها از سحابی‌های ستاره‌ساز متداول هستند، با دوربین‌هایی گرفته می‌شوند که بسیار بیشتر از چشمان ما قادر به تشخیص و جمع‌آوری نور آسمانی هستند. بنابراین، نمای این اجرام در تلسکوپ‌های با گشودگی کوچک تا متوسط به‌طور قابل‌توجهی متفاوت است.
در بعضی از معروف‌ترین سحابی‌های درخشان آسمان شمالی مانند سحابی جبار و سحابی مرداب، از مکانی با آسمان نسبتا تاریک می‌توانید درخشش ملایم سحابی را پیرامون خوشه ستاره‌ای آن تشخیص دهید.
در سحابی جبار حتی ممکن است بعضی از ساختارهای روشن‌تر پیرامون خوشه ذوزنقه را با تلسکوپی کوچک ببینید، ولی رنگ‌های خیره‌کننده‌ای وجود نخواهد داشت.
اگر از تلسکوپ با گشودگی بزرگ‌تر و فیلترهای ضد آلودگی نور یا افزایش‌دهنده کنتراست استفاده کنید، روشنایی و جزئیات بهتر می‌شود.
در بزرگ‌ترین تلسکوپ‌ها، سحابی جبار و سحابی مرداب نمای خیره‌کننده‌ای دارند و جزئیات بیشتری از سحابی‌های انتشاری کم‌نورتر قابلمشاهده است. بااین‌حال باز هم رنگ‌های قرمز و صورتی عکسهای نجومی وجود نخواهد داشت و حداکثر ممکن است هاله‌ای از سبز نعنایی را تشخیص دهید.
اسکلت‌های گازی و درخشانی که توسط ستاره‌های خورشیدمانند به فضا پرتاب می‌شوند به سحابی‌های سیاره‌ای معروف هستند. اگر تازه شروع به کاوش در اعماق آسمان کرده‌اید، رصد آن‌ها تجربه جالبی خواهد بود. در تصاویر با نوردهی طولانی رصدخانه‌های پیشرفته و عکاسان نجومی حرفه‌ای، این سحابی‌ها مثل رنگ پخش‌شده در سیاهی فضا بهنظر می‌رسند. ولی در چشمی تلسکوپ ظاهری کاملا شبح‌‌گونه دارند.
اگر سحابی دمبل (مسیه ۲۷) و سحابی حلقه (مسیه ۵۷) را با دوربین دوچشمی رصد کنید، اولی مانند لکه‌ای ضعیف از نور و دومی مانند نقطه‌ای پراکنده و خاکستری در برابر ستاره‌های پس‌زمینه دیده می‌شود.
تلسکوپ کوچک ساختار حلقه‌ای سحابی حلقه و همچنین شکل مبهم سحابی دمبل را که معمولا به هسته سیب تشبیه می‌شود، با وضوح بیشتری نشان می‌دهد. با تلسکوپ گشودگی بزرگ، مسیه ۵۷ به شکل حلقه دودی خیره‌کننده‌ای دیده می‌شود، در حالیکه مسیه ۲۷ بافت‌های واضح در ساختار تک‌رنگ خود به نمایش می‌گذارد.
