جدی اگرچه درخشان‌ترین ستاره در آسمان شب نیست، یکی از معروف‌ترین اجرام آسمانی است. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا ستاره قطبی یا ستاره شمالی را بهتر بشناسید.
یکی از مهمترین ویژگیهای ستاره قطبی موقعیت مکانی آن است. این ستاره در آسمان شمالی قرار دارد و تقریبا دقیقا با محور زمین همخوانی دارد.
اگر در قطب شمال باشید، جُدَی مستقیما بالای سرتان قرار دارد. اگر چند ساعت به آن نگاه کنید، به‌نظر می‌رسد که در جای خود ثابت است و کل آسمان دور آن میچرخد. در واقع، ستاره قطبی فقط کمتر از یک درجه با قطب شمال سماوی واقعی فاصله دارد.
هرچقدر به سمت عرض‌های جغرافیایی جنوبی‌تر بروید، ستاره قطبی در نقطه پایین‌تری در آسمان ظاهر می‌شود. وقتی به ایران برسید، دیگر لازم نیست برای دیدن آن گردنتان را خم کنید. اگر از خط استوا عبور کنید، جُدَی در زیر افق ناپدید می‌شود.
| بیشتر بخوانید: ماده تاریک چیست؟ |
بااینحال، موقعیت آن نسبت به محور چرخش زمین ثابت باقی می‌ماند و ستاره قطبی همچنان در تمام طول شب در یک نقطه ثابت است، در حالیکه به‌نظر می‌رسد بقیه آسمان دور آن میچرخد.
بنابراین، ستاره شمالیِ ثابت، در آسمانی که همیشه در حال حرکت است قابل اعتماد است. هیچ جرم نجومی دیگری همیشه موقعیت ظاهری ثابتی ندارد. این حقیقت قرن‌ها به مسافران کمک کرده است.
اگر ستاره قطبی را در شمال پیدا کنید، فورا هر چهار جهت جغرافیایی را متوجه می‌شوید. با اندازه‌گیری زاویه بین این ستاره و افق، به‌راحتی می‌توانید عرض جغرافیایی موقعیت مکانی‌تان را نیز به‌دست آورید.
بااینحال، ستاره شمالی از نظر بصری خیلی چشمگیر نیست. شاید شما هم به‌اشتباه تصور می‌کنید که ستاره شمالی درخشان‌ترین ستاره است، ولی این‌طور نیست. درخشان‌ترین ستاره شباهنگ است و ستاره قطبی در رتبه پنجاه قرار دارد.
پیدا کردن جُدَی بدون کمک نوری آسان است. ولی اگر موقعیت مکانی منحصربه‌فرد آن نبود، قطعا به سرنوشت بسیاری از ستاره‌های دیگر با روشنایی مشابه دچار می‌شد. یعنی تا حد زیادی نادیده گرفته شده، در صورت فلکی خود مدفون می‌شد و فقط گاهی به‌عنوان راهنما برای پیدا کردن اجرام آسمان جالب‌تر به یاد می‌آمد.
ستاره قطبی به‌دلیل فاصله زیادی که از زمین دارد؛ برای ما کم‌نور به‌نظر می‌رسد. در واقعیت، این ستاره غول بزرگ زرد است که به ابرغول قرمز تبدیل خواهد شد.
جُدَی بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین عضو منظومه ستارهای سه‌تایی شامل ستاره‌های رشته اصلی رده F به نام‌های جُدَی Ab و جُدَی B است. جُدَی A همچنین ستاره متغیر دلتا قیفاووسی است که درخشندگی آن هر چند روز یک‌بار کمتر از یک دهم قدر ظاهری نوسان دارد.
ستاره قطبی در اساطیر باستان خیلی برجسته نیست و معمولا وقتی صحبت از موقعیت مکانی است، به آن اشاره شده است.
در اساطیر اسکاندیناوی، ستاره قطبی انتهای سنبله‌ای است که آسمان دور آن میچرخد و در اساطیر مغولی، میخی است که جهان را کنار هم نگه می‌دارد. بااینحال، در مجموع به‌نظر می‌رسد که علاقه بشر به جُدَی به‌خاطر به‌دردبخور بودن آن است. ملوانان و کاشفان قرن‌ها از آن برای دریانوردی استفاده می‌کردند.
بااینحال اگر در تاریخ به‌عقب برگردیم، ستاره قطبی همیشه موقعیت مکانی منحصربه‌فرد خود را نداشت. زمانی که مصریان باستان ۴۶۰۰ سال پیش در حال ساختن هرم بزرگ خئوپس بودند، ستاره ثعبان در صورت فلکی اژدها نزدیک‌ترین ستاره به قطب بود.
فرایند حرکت تقدیمی باعث می‌شود محور زمین به‌آرامی تغییر جهت دهد. به‌همین دلیل، زمین گاهی ستاره قطبی دارد و گاهی ندارد. تقریبا ۱۲۰۰۰ سال دیگر، نسر واقع ستاره قطبی ما خواهد شد.
یکی از سادهترین راههای پیدا کردن جُدَی این است که چند ساعت آسمان شب را که بر فراز سرتان میچرخد تماشا کنید. ستاره قطبی تنها ستارهای است که (تقریبا) حرکت نمیکند. این روش برای رصد سریع خیلی کارآمد نیست. روش سریع‌تر برای پیدا کردن ستاره قطبی استفاده از دو ستاره در دب اکبر به نام‌های دبه و مراق به‌عنوان نشان‌گر است.
این دو ستاره انتهای سمت راست کاسه یا قسمت آب‌گردان دب اکبر را تشکیل می‌دهند. اگر خطی خیالی از این دو ستاره بکشید، مستقیما به‌سمت ستاره قطبی اشاره می‌کند. این روش همیشه جواب می‌دهد، حتی اگر دب اکبر وارونه باشد.
