قاره جنوبگان (Antarctica) هفتمین و خلوت‌ترین قاره زمین است. اغلب جنوبگان با "قطب جنوب" اشتباه گرفته می‌شود. البته قطب جنوب در قاره جنوبگان قرار دارد، حتی درست‌تر است که بگوییم قطب‌های جنوب در قاره جنوبگان قرار دارند. قطب جنوب اشاره به نقطه خاصی دارد که دارای ویژگی جغرافیایی یا مغناطیسی خاصی است. اما جنوبگان به تمام پهنه وسیعی اشاره می‌کند که میلیونها کیلومتر مربع مساحت دارد. جنوبگان یکی از هفت قاره کره زمین است.
در این مقاله پنجاه حقیقت جالب را درباره این سرزمین یخ‌زده بیان می‌کنیم. پس با ما همراه باشید.
جنوبگان یکی از هفت قاره جهان و پنجمین قاره از نظر اندازه است. جنوبگان بزرگ‌تر از کل اروپا و تقریبا دو برابر استرالیا است.
به‌طور متوسط، جنوبگان بادخیزترین قاره است. از آن‌جایی که سطح صاف زیادی دارد، سرعت بادهای آن تا ۳۲۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد. در قاره‌های دیگر، بادها فقط هنگام طوفان، گردباد و تندباد به این سرعت می‌رسند.
جنوبگان خشک‌ترین قاره روی کره زمین است و به‌طور رسمی به‌عنوان بیابان طبقه‌بندی می‌شود. دمای سرد و بادهای شدید باعث رطوبت بسیار کم می‌شود که تشکیل ابرها را دشوار می‌کند. در امتداد خط ساحلی (به‌ویژه در شبه‌جزیره جنوبگان) امکان بارش باران وجود دارد، ولی نادر است.
جنوبگان با وجود اینکه بیابان است، ۷۰درصد از آب شیرین زمین را در خود جا داده است. با این‌حال بیشتر آن به‌شکل توده های یخ است و جریان‌های روان زیادی وجود ندارد.
قطب جنوب جغرافیایی (محل تقاطع سطح زمین با محور چرخش زمین ) و قطب جنوب مغناطیسی (جایی که جهت میدان مغناطیسی زمین به‌صورت عمودی به‌سمت بالا است) هر دو در جنوبگان قرار دارند. با این‌حال همیشه اینطور نبوده است. میلیونها سال پیش، جنوبگان به خط استوا نزدیک‌تر بود، ولی حرکت تکتونیکی باعث شد به پایین سیاره برود.
اگر در قطب جنوب مغناطیسی بایستید، همه جا برای شما شمال است. قطب مغناطیسی جنوب در حال حاضر تقریبا ۳۰۰۰ کیلومتر از قطب جنوب جغرافیایی فاصله دارد و با سرعتی حدود ۵ کیلومتر در سال حرکت می‌کند.
جنوبگان به‌صورت نامتقارن پیرامون قطب جنوب قرار دارد. این یعنی قطب جنوب از هر طرف در فاصله یکسانی از خط ساحلی قرار ندارد. دورافتاده‌ترین مکان در جنوبگان (دورترین مکان از تمام خطوط ساحلی) قطب جنوب غیرقابل‌دسترسی نام دارد که در حدود ۹۰۰ کیلومتری قطب جنوب جغرافیایی قرار گرفته است.
بیش از ۹۸درصد از قاره جنوبگان پوشیده از یخ است. در نتیجه، بزرگ‌ترین صفحه یخی جهان محسوب می‌شود و گرینلند بعد از آن در رتبه دوم قرار دارد. تخمین زده می‌شود که جنوبگان حدود ۹۰ درصد از یخ‌های زمین را در خود جا داده است و اگر همه آن‌ها ذوب شوند، سطح آب دریاها حدود ۶۰ متر افزایش می‌یابد.
خشک‌ترین مکان‌های روی زمین دره‌های خشک جنوبگان هستند. هوا در این مناطق بایر و غبارآلود به‌قدری خشک و سرد است که حتی برف هم نمی‌بارد.
در مارس ۲۰۰۰، بزرگ‌ترین کوه یخی که تا به حال اندازه‌گیری شده است، از یخ‌تاق راس جنوبگان جدا شد. این کوه یخی که B-15 نام داشت، حدود ۲۷۰ کیلومتر طول و ۳۷ کیلومتر عرض داشت و بزرگ‌تر از چند کشور جزیره‌ای جهان بود. ۱۸ سال پس از اینکه در اقیانوس اطلس شروع به حرکت کرد، به‌تدریج شکست و فقط چهار کوه یخ کوچک از غول اولیه باقی ماند.
کوه اربوس یکی از معدود آتشفشان‌های همیشه فعال روی زمین است. این آتشفشان به‌صورت مداوم گاز آزاد می‌کند و چند دوره فوران در طول سال‌ها داشته که منجر به جاری شدن گدازه از دامنه‌های آن و پرتاب شدن سنگ‌های مذاب شده است. تنها دریاچه‌های گدازه‌ای با عمر طولانی زمین در این نقطه قرار دارند و دومین کوه مرتفع جنوبگان است.
بلندترین کوه جنوبگان، کوه وینسون، ۴۹۸۷ متر ارتفاع دارد که فقط کمی بیشتر از نصف ارتفاع قله اورست است. اولین بار در سال ۱۹۶۶ گروهی به رهبری «نیکلاس کلینچ» آمریکایی به قله وینسون رسید و این کوه را به افتخار «کارل وینسون»، نماینده کنگره ایالات متحده که به‌شدت حامی سفرهای اکتشافی جنوبگان بود، نام‌گذاری کرد.
رشته‌کوه گامبورتسف (که به آن‌ها کوه‌های ارواح نیز گفته می‌شود) به طول ۱۲۰۰ کیلومتر در سراسر قاره جنوبگان کشیده شده است و ارتفاع آن به بیش از ۳۰۰۰ متر می‌رسد. بااینحال نمی‌توانید آن را ببینید، زیرا ضخامت یخ در آن مناطق بیش از ۴۰۰۰ متر است. این رشته‌کوه به‌طور کامل توسط برف و یخ مدفون شده است.
طول کوهستان سراسری جنوبگان (TAM) بیش از ۳۵۰۰ کیلومتر است و یکی از طولانی‌ترین رشته‌کوه‌های روی کره زمین محسوب می‌شود. این رشته‌کوه‌ها از دریای ودل به دریای راس (Ross) کشیده شده‌اند و جنوبگان را به شرق و غرب تقسیم می‌کنند. قله‌های آن‌ها معمولا بدون یخ هستند و بیشتر دره‌های خشک جنوبگان را در خود جا داده‌اند.
چند سامانه کافت در شرق و غرب جنوبگان وجود دارد. کافت جنوبگان غربی منطقه وسیعی را در بر می‌گیرد (حدود ۳۰۰۰ کیلومتر طول و ۷۰۰ کیلومتر عرض) و شکاف فریگنو در آن قرار دارد. این دره عمیق ۱.۶ کیلومتری تقریبا به عمق گرند کنیون است. دانشمندان معتقدند دره فریگنو باعث می‌شود این قسمت از جنوبگان با سرعتی بیشتر از حد موردانتظار یخ از دست بدهد.
بیش از ۲۰۰ دریاچه زیر صفحه یخی قاره جنوبگان کشف شده است. گرمایی که از داخل زمین می‌آید و عایقی از لایه‌های ضخیم یخ که در بالا قرار دارد، این دریاچه‌ها را مایع نگه می‌دارد. وستوک بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جنوبگان است که زیر حدود ۴ کیلومتر یخ مدفون است. این دریاچه زیریخچالی محسوب می‌شود، یعنی به جای سنگ یا زمین، یخ‌های یخچالی طبیعی آن را احاطه کرده است.
بخشی از یخچال دورافتاده تیلور در شرق جنوبگان که به آبشار خون معروف است برای بیش از ۱۰۰ سال معما بود. در سال ۲۰۱۷، دانشمندان کشف کردند که آب آن (که از دریاچه‌ای زیریخچالی سرچشمه می‌گیرد) سرشار از نمک و آهن اکسیدشده است. وقتی این آب با هوا تماس پیدا می‌کند، آهن زنگ می‌زند و رنگ قرمز شگفت‌انگیزی پیدا می‌کند.
آبگیر دون خوان در دامنه کوهستان سراسری جنوبگان شورترین آب روی زمین است. غلظت نمک آن ۴۰درصد است. برای مقایسه، دریای مرده ۳۰ درصد و آب دریای معمولی ۳.۵ درصد نمک دارد.
نمک آن در واقع کلرید کلسیم است که نقطه انجماد آب را حتی بیشتر از کلرید سدیم (که به‌عنوان نمک خوراکی استفاده می‌کنید) کاهش می‌دهد. این ویژگی و شوری زیاد دریاچه باعث می‌شود که در دمای سرد جنوبگان مایع باقی بماند.
جریان پیراقطبی جنوبگان بزرگ‌ترین جریان بادمحور جهان است. این جریان در جهت عقربه‌های ساعت پیرامون جنوبگان (از غرب به شرق) می‌چرخد و با مسدود کردن ورود آب گرم‌تر از اقیانوس‌های معتدل‌تر، به سرد نگه داشتن این قاره کمک می‌کند. این جریان از نظر مواد مغذی بسیار غنی است و به‌همین در نزدیکی جنوبگان جانوران دریایی زیادی وجود دارد.
قطعا شهاب‌سنگ‌های تیره در زمینه برف و یخ سفید بکر جنوبگان برجسته‌تر دیده می‌شوند. علاوه‌بر این، جو سرد و خشک نیز به حفظ آن‌ها در برابر فرایندهای معمول هوازدگی کمک می‌کند.
| بیشتر بخوانید: قطب جنوب اطلاعاتی که باید در باره آن بدانید |
خرس‌های قطبی فقط در شمالگان زندگی می‌کنند.
بسیاری از کاوشگران اولیه جنوبگان از سگ‌های سورتمه برای سفرهای خود استفاده می‌کردند. در سال ۱۹۹۴، ورود هر نوع سگ به این قاره ممنوع شد. دلیل ممنوعیت این بود که ممکن است بیماری‌هایی از آن‌ها به جمعیت فوک‌ها سرایت کند. همچنین در صورت فرار ممکن است حیات وحش را مختل کنند.
اگرچه هیچ خرس قطبی یا سگ سورتمه‌ای در جنوبگان نیست، یکی از بهترین مکان‌ها در جهان برای دیدن پنگوئن‌ها است. در واقع پنگوئن حیوان ملی جنوبگان است.
از ۱۷ گونه مختلف پنگوئن روی زمین، ۸ گونه در جنوبگان ساکن هستند. پنگوئن‌های امپراتور و پنگوئن‌های آدلی را فقط در این قاره می‌توان یافت، در حالیکه گونه‌های ریش‌خطی، ماکارونی، جنتو، صخره‌پر، ماژلان و پادشاه در نواحی فراجنوبگان نیز زندگی می‌کنند.
هشت گونه نهنگ وجود دارد که معمولا در آب‌های جنوبگان دیده می‌شوند. گونه‌های صاف جنوبی، سئی، گوژپشت، فین، نیزه‌ای جنوبگانی، عنبر، قاتل و آبی عظیم‌الجثه بخشی از هر سال را در نزدیکی جنوبگان می‌گذرانند.
آب‌های جنوبگان محل زندگی ۶ گونه مختلف فک است. فک‌های راس، ودل، خرچنگ‌خوار، پلنگی، خزپوش و فیلی در این قاره زندگی می‌کنند.
اگر از مار می‌ترسید، خیال‌تان در جنوبگان راحت باشد. خزندگان برای کمک به تنظیم دمای بدن خود به منابع گرمای خارجی اتکا دارند، چیزی که در آبوهوای سرد این قاره بسیار کم است! مارها در فصل‌های سرد جاهای دیگر به خواب زمستانی می‌روند. اما در جنوبگان زمین همیشه یخ‌زده است و نمی‌توانند زنده بمانند.
گونه اصلی ماهیان جنوبگان، یخ‌ماهی‌ها، پروتئین طبیعی تولید می‌کنند که به‌عنوان ضدیخ برای خون آن‌ها عمل می‌کند. در نتیجه می‌توانند در دمای بسیار پایین زنده بمانند. این ویژگی برای کل اکوسیستم جنوبگان مهم است، زیرا آن‌ها منبع غذایی کلیدی برای بسیاری از نهنگ‌های قطبی، فوک‌ها و پرندگان هستند.
وقتی به حیوانات ساکن جنوبگان فکر می‌کنیم، بلافاصله پنگوئن‌ها به ذهن‌مان خطور می‌کنند. بااینحال فراوان‌ترین حیوان خشکی در این قاره کرم لوله‌ای کوچک است. این موجودات در بزرگ‌ترین حالت خود فقط چند میلی‌متر طول دارند و از چند استراتژی کارآمد برای زنده ماندن در آبوهوای بسیار دشوار استفاده می‌کنند.
تقریبا تمام جنوبگان در جنوب مدار جنوبگان قرار دارد. این یعنی در طول تابستان، خورشید زیر افق نمی‌رود. مهم نیست کجای قاره باشید، روزهای طولانی و مطبوعی خواهید داشت!
به همان دلیلی که گفته شد، در ماه‌های زمستان هر جای جنوبگان که باشید خورشید را نخواهید دید. علت آن ابری بودن هوا نیست، بلکه به این دلیل است که خورشید هرگز از افق بالا نمی‌آید.
شفق قطبی شمالی معروف‌تر است ولی بیشتر به این دلیل که از جاهای بیشتری قابل‌مشاهده است. شفق قطبی جنوبی معمولا فقط از جنوبگان و چند جزیره‌ای که در اقیانوس جنوبی قرار دارند، دیده می‌شود. فقط در صورتی که فعالیت خورشیدی قوی باشد، می‌توانید آن را از استرالیا، نیوزلند و آمریکای جنوبی ببینید.
این گرد و غبار الماس واقعی نیست، بلکه کریستال‌های یخی کوچک و کشیده‌ای است که زیر نور خورشید می‌درخشند. دما باید بسیار پایین باشد تا نزدیک زمین (یعنی جنوبگان و قطب شمال) دیده شوند و دلیل پدیدار شدن هاله نور و خورشید کاذب هستند.
آیا آنقدر شجاع هستید که در آب‌های جنوبگان شیرجه بزنید؟ بسیاری از مسافران جنوبگان (و شمالگان) تجربه این سرمای شدید را ضروری می‌دانند. به‌معنای واقعی کلمه داخل آب شیرجه می‌زنید و سپس بلافاصله بیرون می‌آیید و وارد چیز یا جایی گرم می‌شوید.
قاره جنوبگان از زمانی که برای اولین بار کشف شد، جذابیت زیادی برای ماجراجویان داشته است. اسکات، شکلتون و آموندسن از مشهورترین کاشفان هستند. هر سال، ماجراجویان و ورزشکاران زیادی مایل هستند توانایی خود را در برابر دشوارترین جای زمین بسنجند، البته با کمک فناوری‌های مدرن.
اگرچه کاپیتان جیمز کوک در سال ۱۷۷۳ (1151 هجری شمسی) از مدار قطب جنوب عبور کرد و به ۸۰ کیلومتری جنوبگان رسید، خشکی را ندید. این افتخار نصیب خدمه دو کشتی روسی وستوک و میرنی به فرماندهی کاپیتان «فابین گوتلیب فن بلینگسهاوزن» در سال ۱۸۲۰(1198 هجری شمسی) شد. کار آن‌ها به‌عنوان کشف رسمی جنوبگان ثبت شده است.
دو سکونتگاه به نام‌های اسپرانزا (آرژانتین) و ویلا لاس استرلاس (شیلی) در اطراف دو ایستگاه تحقیقاتی دائمی در این قاره ساخته شده‌اند. هیچ‌کس کل سال را در آن‌ها نمی‌ماند و هرکدام جمعیت در حال چرخش کمتر از ۱۰۰ نفر دارند.
چیز زیادی برای خرید در جنوبگان وجود ندارد! فقط یک دستگاه خودپرداز در پایگاه مک‌موردو (بزرگ‌ترین ایستگاه تحقیقاتی در جنوبگان) نصب شده است که در طول ماه‌های تابستان تا ۱۰۰۰ نفر را می‌پذیرد.
حتی در سخت‌ترین آبوهوای جهان، هنوز جایی برای دین وجود دارد. هشت کلیسا اطراف ایستگاه‌های تحقیقاتی مختلف جنوبگان ساخته شده‌اند که همگی کلیساهای مسیحی و نیمی کاتولیک هستند.
محققان در طول سال می‌آیند و می‌روند، یعنی جنوبگان هیچ وقت خالی از سکنه نیست. بااینحال هیچ ساکن دائمی وجود ندارد. تعداد محققان در این منطقه در طول زمستان حدود ۱۰۰۰ نفر است و در طول ماه‌های تابستان به ۴۰۰۰ نفر هم می‌رسد.
آب‌و هوای‌بد، زیرساخت‌های محدود و نبود آفتاب رفتن به جنوبگان را در زمستان غیرممکن می‌کند. در عوض، دانشمندان در جنوبگان زمستان‌گذرانی می‌کنند و نمی‌توانند چند ماه آن را ترک کنند.
در سال ۱۹۹۱ (1369 هجری شمسی)، انجمن بین‌المللی مجریان تور قطب جنوب (IAATO) برای محافظت و حفظ قطب جنوبگان تاسیس شد. این انجمن از سفرهای دوست‌دار محیط زیست و غیرعلمی به این قاره نیز حمایت می‌کند. بیشتر شرکت‌هایی که تورهای قطب جنوب را اجرا می‌کنند، عضو IAATO هستند و کاملا به قوانین مربوط به امنیت زیستی، برنامه‌های کنترل‌شده و حداکثر تعداد مسافران در هر تور پایبند هستند.
از آن‌جایی که در جنوبگان جمعیت یا دولت دائمی وجود ندارد، نیازی به منطقه زمانی رسمی نیست. در عوض، دانشمندان و سایر افراد در پایگاه‌های علمی از منطقه زمانی کشوری که پایگاه به آن تعلق دارد استفاده می‌کنند.
اولین ماراتن جنوبگان در سال ۱۹۹۵ (1373 هجری شمسی) برگزار شد و از آن زمان در فوریه یا مارس هر سال اجرا می‌شود. این ماراتن از ایستگاه بلینگ هاوزن در جزیره کینگ جورج شروع می‌شود و مسیر ۴۲ کیلومتری آن به پایگاه‌های آرتیگاس، فرای و گریت وال می‌رسد.
در بیشتر ۱۰۰ میلیون سال گذشته، آبوهوای قطب جنوب واقعا مطبوع بود! سوابق فسیلی نشان می‌دهد که این قاره زمانی حیات گیاهی و جانوری فراوانی داشته و تنها در حدود ۳۰ میلیون سال گذشته با برف و یخ پوشیده شده است.
دمای منفی ۹۳.۲ درجه سانتیگراد را تصور کنید! این پایین‌ترین دما توسط ماهواره‌ای که فلات جنوبگان شرقی را رصد می‌کرد در ۱۰ آگوست ۲۰۱۰ ثبت شد. کمترین دمای ثبت‌شده با دماسنج منفی ۸۹.۲ درجه سانتیگراد در ایستگاه وستوک بود.
از دهه ۱۹۹۰، چند یخ‌تاق جنوبگان (ورقه‌های یخی شناور متصل به خشکی) به‌جای عقب‌نشینی آهسته معمولی، به‌طور ناگهانی فرو ریخته‌اند. خاص‌ترین آن‌ها یخ‌تاق "لارسن بی" بود که پس از بیش از ۱۰ هزار سال، در دوره زمانی حدود یک ماهه در سال ۲۰۰۲ فرو ریخت.
تخمین زده می‌شود که ۸۷ درصد از یخچال‌های طبیعی اطراف شبه‌جزیره قطب جنوب در حال عقب‌نشینی بوده و بسیاری از آن‌ها در حال نازک شدن هستند. این خبر خوبی نیست و تا حدی نتیجه فروریختن یخ‌تاق‌ها است.
کل منطقه زیر ۶۰ درجه جنوبی بر اساس معاهده جنوبگان به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده علمی تعیین شده است. این معاهده در سال ۱۹۶۱ بین ۱۲ کشور بود، ولی در حال حاضر بیش از ۵۰ کشور آن را امضا کرده‌اند. این معاهده از فعالیت نظامی جلوگیری می‌کند، ادعاهای حاکمیتی را به‌رسمیت نمی‌شناسد و همکاری علمی را تشویق می‌کند.
طبیعت بکر جنوبگان و موقعیت منحصربه‌فرد آن در سیاره زمین دانشمندان را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند. نجوم، علوم جوی، زیست‌شناسی، جغرافیا، علوم محیطی، زمین‌شناسی، یخبندان، زیست‌شناسی دریایی، اقیانوس‌شناسی و آزمایش‌های ژئوفیزیک در جنوبگان انجام شده‌اند تا به‌طور خاص محیط آن را مطالعه کنند یا صرفا برای اینکه بهترین شرایط را برای تحقیق فراهم می‌کند.
جای تعجب نیست که جنوبگان خانه بیش از ۷۰ ایستگاه تحقیقاتی است. به‌هر‌حال دانشمندان به پایگاهی نیاز دارند که از طریق آن آزمایش‌های خود را انجام دهند. این ایستگاه‌ها توسط بیش از ۲۵ کشور در سراسر جهان اداره می‌شوند.
https://www.secretatlas.com/explorers-club/antarctica/50-interesting-facts-2/
