در این مقاله روشی ساده برای هم‌خط کردن تلسکوپ می‌آموزید که دیگر نیازی به استفاده از لیزر یا ابزارهای دیگر نخواهید داشت
نویسنده: گری سرانیک
اگر می‌خواهید از همه‌ی توانایی و کارایی نوری تلسکوپ بازتابی‌تان استفاده کنید باید آن را به دقت هم‌خط کنید. برای این کار معمولاً به ابزارهایی مانند هم‌خط کننده یا نور لیزر نیاز داریم. باوجود مفید بودن آن‌ها بیشتر این ابزارها کاستی‌هایی دارند. مثلاً هنگام استفاده از بیشتر این ابزارها و در برخی روش‌ها باید مرکز آینه‌ی اصلی به‌طور دقیق علامت گذاشته شده باشد. البته این مورد فقط در تلسکوپ‌های نیوتنی انجام می‌شود و نیازی به انجام آن در تلسکوپ‌های اشمیت‌کاسگرین و ماکستوف‌کاسگرین نیست.
خوشبختانه روش ساده‌ای برای رسیدن به هم‌خطی نوری وجود دارد که به هیچ ابزاری نیاز ندارد. آنچه نیاز دارید ستاره‌ای آزمایشی و آسمانی تاریک و شفاف است که دقت کار را بالا می‌برد. پس برای شروع ستاره‌ای از قدر دو را در مرکز میدان دید تلسکوپ قرار می‌دهیم. برای رصدگران نیم‌کره‌ی شمالی که از تلسکوپ‌های دابسونی استفاده می‌کنند، ستاره‌ی قطبی درخشندگی مناسبی دارد. اگر تلسکوپ شما ردیاب داشته باشد ستاره‌های دیگری را هم می‌توانید انتخاب کنید.
مرحله‌ی بعد انتخاب چشمی است که بزرگ‌نمایی مورد نیاز را فراهم کند. بزرگ‌نمایی ایده‌آل 25 برابر به ازای هر اینچ (5/2 سانتی‌متر) قطر دهانه‌ی تلسکوپ است. بر این اساس شما باید برای تلسکوپی 8 اینچی از بزرگ‌نمایی 200 برابر استفاده کنید. روشی ساده برای به‌دست آوردن بزرگ‌نمایی x 25 استفاده از چشمی است که فاصلهی کانونی آن با نسبت کانونی تلسکوپ شما یکسان باشد. مثلاً اگر نسبت کانونی تلسکوپ شما 6 است از چشمی با فاصلهی کانونی 6 میلی‌متر استفاده کنید. یا اگر نسبت کانونی آن 10 است چشمی با فاصلهی کانونی 10 میلی‌متر را انتخاب کنید.
در آغاز تلسکوپ را آن‌قدر از حالت فوکوس خارج کنید تا ستاره به شکل قرصی نورانی با دایره‌ای تاریک نزدیک به مرکز آن به نظر برسد (دایره‌ی سیاه در واقع سایه‌ی آینه‌ی ثانویه‌ی تلسکوپ است که روی تصویر اصلی افتاده است). اگر تلسکوپ شما هم‌خط نباشد دایره‌ی تاریک در مرکز قرص نورانی قرار نمی‌گیرد. در این حالت مرکز میدان دید آینه‌ی اصلی، جایی که مطلوب‌ترین تصویر باید دریافت شود، در مرکز میدان دید چشمی تلسکوپ نخواهد بود. هدف ما در هم‌خط کردن تلسکوپ انتقال این ناحیه به مرکز میدان دید چشمی است.
دوباره ستاره را نشانه بروید و تصویر خارج از فوکوس ستاره را به کناره‌ی میدان دید حرکت دهید. این کار را آن‌قدر انجام دهید تا دایره‌ی تاریک در مرکز قرص نورانی ستاره یا در نزدیک‌ترین مکان به مرکز آن قرار بگیرد. سپس با استفاده از پیچ‌های تنظیم ریز تلسکوپ، تصویر خارج از فوکوس را به مرکز میدان دید چشمی انتقال دهید.
اگر با تلسکوپ بازتابی نیوتونی کار می‌کنید می‌توانید از شخص دیگری برای این کار کمک بگیرید. هنگامی‌که در چشمی تلسکوپ نگاه می‌کنید می‌توانید دستورات لازم را به او بدهید تا او تنظیمات هم‌خطی را در آینه‌ی اصلی انجام دهد. اگر تلسکوپ اشمیت‌کاسگرین را هم‌خط می‌کنید شاید بتوانید خودتان تنظیمات لازم را در آینه‌ی ثانویه انجام دهید. اما در نظر بگیرید که انجام همه‌ی مراحل باید به آهستگی صورت گیرد.
هنگامی‌که تصویر خارج از فوکوس ستاره به مرکز میدان دید چشمی انتقال یافت، آن را تا اندازه‌ای فوکوس کنید که تصویر ستاره جمع شود و کوچک‌تر از دایره‌ای نورانی گردد. این مرحله‌ی حساسی در تنظیم هم‌خطی است. دوباره مراحل پیش را تکرار کنید و مجدداً به آهستگی و با دقت تصویر را فوکوس کنید. بعد از یکی دو بار تکرار تصویری خواهید داشت که فقط اندکی خارج از فوکوس است و دقیقاً همین‌جا است که دقت و درستی این روش را می‌بینید.
سرانجام هنگامی‌که فکر می‌کنید همه مراحل را انجام داده‌اید تصویر را در مرکز میدان دید قرار دهید، دوباره آن را از حالت فوکوس خارج کنید و درحالی‌که به دقت به دایره‌ی تاریک در مرکز تصویر توجه می‌کنید مجدداً به آهستگی تصویر را فوکوس کنید. اگر تلسکوپ شما به درستی هم‌خط شده باشد حلقه‌ی درخشان تصویر پیرامون مرکز تاریک به آرامی از بین می‌رود.
این روش به خوبی پاسخ‌گو است ولی دو شرط دارد. نخست این‌که اگر تلسکوپ نیوتنی را هم‌خط می‌کنید باید مطمئن شوید که آینه‌ی ثانویه‌ی تلسکوپ دقیقاً در جای درست خود قرار دارد. دوم این‌که دقت هم‌خطی به شرایط دید جوّی بستگی دارد. به هرحال با این کار عملکرد مطلوب دامنه‌ی دید را افزایش می‌دهید.
این روش برای تلسکوپی که هم‌خط شده است اما اندکی این هم‌خطی ایراد دارد هم پاسخ‌گو است. اما بیشتر مواقع همین روش در کل برای هم‌خطی کافی است. آن را امتحان کنید، پشیمان نمی‌شوید.
