شب‌ها به‌طور محسوسی طولانی‌تر شده‌اند و پاییز در نیمکره شمالی در اوج خود قرار دارد. این زمان مناسبی است تا به صورت فلکی اسب بالدار (فرس اعظم، اسب بزرگ یا پگاسوس) توجه کنیم. بیایید تاریخچه، الگوهای ستاره‌ای و اجرام آسمانی برجسته درون یا اطراف مرزهای این صورت فلکی را بررسی کنیم.
اسب بالدار هفتمین صورت فلکی بزرگ از میان ۸۸ صورت فلکی است و با صورت‌های فلکی آندرومدا، دجاجه و حوت هم‌مرز است. ستاره‌شناس یونانی، بطلمیوس، اسب بالدار را در قرن دوم میلادی فهرست‌بندی کرد.
چندین افسانه درباره منشا اسب بالدار وجود دارد. بر اساس اساطیر کلاسیک یونان، پگاسوس زمانی متولد شد که برساوش، قهرمان افسانه‌ای، سر مدوسا، گورگونی با موهای مارهای سمی را قطع کرد.
پرسئوس از سر زشت مدوسا برای تبدیل هیولای دریایی قیطس به سنگ استفاده کرد، قبل از اینکه این هیولا بتواند شاهزاده زیبای آندرومدا را که به صخره‌ای زنجیر شده بود، ببلعد. هنگامی که خون مدوسا به درون آب دریا چکید و با کف دریا مخلوط شد، پگاسوس به‌صورت اسب بالدار سفید و زیبایی با یال طلایی ظاهر شد که می‌توانست به سرعت و با ظرافت پرواز کند.
مربع بزرگ اسب بالدار صورتواره‌ای چشمگیر است که در شب‌های ماه‌های مهر و آبان در آسمان به‌راحتی قابل تشخیص است و برای رصدگران آسمان آشناست. این مربع بدنه اسب بالدار را تشکیل می‌دهد و شامل چهار ستاره با روشنایی متوسط است: سُره‌الفرس (آلفا آندرومدا)، جَنب‌الفرس (گاما اسب بالدار)، مَرکب (آلفا اسب بالدار) و مَنکِب‌الفرس (بتا اسب بالدار). آلفا آندرومدا، که به نام سُره‌الفرس شناخته می‌شود، سیستم ستاره‌ای دوتایی نزدیک است. اگرچه این ستاره به‌طور رسمی یکی از ستاره‌های پرنورتر صورت فلکی آندرومدا با قدر ۲.۰۶ است، اما گوشه شمال شرقی مربع فرس اعظم را مشخص می‌کند. نام سُره‌الفرس از یک عبارت عربی به معنای "ناف اسب" گرفته شده است، اما امروزه معمولاً به آن "شانه اسب" می‌گویند.
علاوه بر چهار ستاره مربع بزرگ، ستاره دیگری در صورت فلکی اسب بالدار وجود دارد که قابل توجه است. اَنَف‌الفرس (اپسیلون اسب بالدار)، ستاره ابرغول نارنجی با قدر ظاهری ۲.۳۹، درخشان‌ترین ستاره در اسب بالدار است. در زبان عربی، اِنف به معنای "بینی" یا "پوزه" اسب بالدار افسانه‌ای است. این ستاره در فاصله حدود ۶۷۰ سال نوری از زمین قرار دارد و درخشندگی کلی آن معادل ۶۷۰۰ خورشید است.
مسیه ۱۵ (M15) خوشه کروی معروفی در صورت فلکی اسب بالدار است. ژان-دومینیک مارالدی این خوشه را در سال ۱۷۴۶ کشف کرد و شارل مسیه آن را در سال ۱۷۶۴ در فهرست خود ثبت کرد. با قدر ظاهری ۶.۲، M15 در دوربین‌های دوچشمی یا تلسکوپ‌های کوچک به‌صورت ستاره‌ای محو دیده می‌شود.
در تلسکوپ‌های با دهانه بزرگ‌تر، به‌ویژه هنگامی که از آسمان‌های تاریک رصد شود، این خوشه با مرکزی درخشان و بازوهایی از ستارگان که از هسته آن بیرون می‌تابند، زنده به نظر می‌رسد. M15 در فاصله حدود ۳۳,۶۰۰ سال نوری از زمین قرار دارد و یکی از متراکم‌ترین خوشه‌های کروی کهکشان راه شیری است. جالب اینجاست که M15 اولین خوشه کروی است که در آن سحابی سیاره‌نما به نام پیس ۱ (Pease 1) در سال ۱۹۲۸ شناسایی شد.
پنج‌قلوی استفان (Stephan's Quintet)
گروهی معروف از پنج کهکشان کم‌نور است که تعاملات گرانشی بین آن‌ها دیده می‌شود. این گروه در صورت فلکی فرس اعظم قرار دارد و در سال ۱۸۷۷ توسط ستاره‌شناس فرانسوی، ادوارد استفان، در رصدخانه مارسی کشف شد. پنج‌قلوی استفان در فاصله حدود ۲۹۰ میلیون سال نوری از زمین قرار دارد و در بیشتر تلسکوپ‌های آماتوری از آسمان‌های شهری قابل مشاهده نیست. برای رصد این گروه کهکشانی، به تلسکوپی با دهانه ۱۱ اینچ یا بزرگ‌تر و آسمان بسیار تاریک نیاز است تا اعضای آن تفکیک شوند.
کهکشان مارپیچی بدون میله زیبایی است که حدود ۴۹ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد. این کهکشان توسط سر ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۴ کشف شد. برخی از ستاره‌شناسان به NGC 7331 لقب "دوقلوی کهکشان راه شیری" داده‌اند، زیرا اندازه و ساختاری مشابه کهکشان ما دارد. در اطراف این کهکشان، چهار کهکشان کوچک‌تر به نام "کک‌ها" (fleas) قرار دارند که بسیار دورتر هستند.
این گروه از کهکشان‌ها به نام "گروه دیر لیک" (Deer Lick Group) نیز شناخته می‌شوند. قدر ظاهری NGC 7331 برابر با ۱۰.۴ است که با بیشتر تلسکوپ‌ها از مکانی با آسمان تاریک قابل رصد است. جالب اینجاست که این کهکشان یکی از ۱۸ کهکشان کلیدی بود که برای کالیبره‌کردن مقیاس فاصله کهکشانی انتخاب شدند و با استفاده از تلسکوپ فضایی هابل، فاصله دقیق آن از طریق رصد متغیرهای قیفاووسی به دست آمد.
| بیشتر بخوانید: راهنمای شرکت در ماراتن مسیه |
که به نام کهکشان سوپرمن نیز شناخته می‌شود، کهکشان مارپیچی میل‌داری است که حدود ۱۰۵ میلیون سال نوری از زمین فاصله دارد. این کهکشان توسط ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۴ کشف شد و دارای ساختار میله‌ای برجسته با بازوهای مارپیچی است که در جهت‌های مخالف قرار گرفته‌اند و شکلی شبیه به حرف "S" ایجاد می‌کنند. این کهکشان نزدیک به استوای سماوی قرار دارد و در زمان‌های خاصی از سال از هر دو نیمکره زمین قابل رصد است. قدر ظاهری کهکشان پروانه ۱۱.۶ است و با تلسکوپی با دهانه حداقل ۶ اینچ یا بزرگ‌تر در آسمان‌های تاریک قابل رصد است.
صورت فلکی اسب بزرگ ویژگی‌های قابل توجهی دارد و به خاطر کهکشان‌ها و اجرام آسمانی متعددش شناخته شده است. در سال ۱۹۹۵، ستاره‌شناسان فراسیاره‌ای را کشف کردند که به دور یکی از ستاره‌های این صورت فلکی به نام ۵۱ فرس اعظم می‌چرخد. بعدها، سیارات فراخورشیدی دیگری نیز در اطراف دو ستاره دیگر در این صورت فلکی کشف شدند. یکی از این ستاره‌ها، HR 8799، در مرکز سامانه‌ای با حداقل چهار سیاره بزرگ قرار دارد!
پاییز فصل گذار است و فاقد ستاره‌های درخشان و صورت‌های فلکی متمایز زمستان، بهار و تابستان است. دلیل این موضوع این است که در پاییز، ما به خارج از صفحه کهکشان خود و به دور از بسیاری از اجرام کهکشان راه شیری نگاه می‌کنیم. با این حال، اجرام آسمانی جذاب در اسب بالدار، هدف‌های عالی برای رصد در شرایط مناسب هستند. از آسمان پاییزی در کنار خانواده و دوستانتان لذت ببرید قبل از اینکه سرمای زمستان فرا برسد
