مقر استوایی ابزار کمکی است که برای دنبال کردن حرکت ستارهها در آسمان شب در اثر چرخش زمین طراحی شده است. این وسیله را قادر می‌کند روی یک هدف خاص تمرکز کنید، بدون اینکه از میدان دیدتان خارج شود. اگر به‌تازگی این محصول کاربردی را خریده‌اید ولی نحوه نصب و استفاده از آن را بلد نیستید، با ما همراه باشید.
با چشم غیرمسلح به‌سختی متوجه حرکت ستارهها می‌شوید، ولی با هر نوع ابزار کمکی به‌راحتی آن را درک خواهید کرد. این حرکت در واقع مشکل بزرگی ایجاد می‌کند، زیرا برای هر رصد کوتاه‌مدت باید تلسکوپ را تنظیم کنید.
در مقابل اگر بخواهید هدفی را برای مدت طولانی مطالعه کنید یا تصویری با نوردهی طولانی بگیرید، می‌توانید از مقر استوایی استفاده کنید. بیشتر مدل‌های تجاری بر پایه مقر استوایی آلمانی هستند، یعنی یک محور بهسمت محور چرخش زمین تنظیم شده و در حالت ایده‌آل کاملا با آن تراز میشود. چرخش زمین با چرخیدن این محور با سرعتی برابر ولی در خلاف جهت جبران میشود.
با تراز کردن محور با ستاره قطبی، چرخش مقر با چرخش زمین منطبق میشود. برای بیشتر اهداف بصری، حتی تراز تقریبی و غیردقیق برای نگه داشتن هدف در میدان دید چشمی کافی است. در مقابل در رصدهای طولانی هدف به‌طور پیوسته جابه‌جا میشود و تنظیم‌های گاه‌به‌گاه برای برگرداندن آن به مرکز تصویر ضروری است. پلاریسکوپ ابزاری برای ردیابی دقیق‌تر است که معمولا روی محور مقر بهسمت شمال نصب میشود و به تراز کردن کمک می‌کند.
مقرهای ابتدایی خودکار نبودند و کاربران باید با استفاده از کنترل‌های دستی حرکت آهسته هدف را در میدان دید چشمی نگه می‌داشتند. امروزه، حتی مدل‌های مبتدی مجهز به محورهای موتوردار هستند و با کنترل‌کننده دستی GoTo کامپیوتری عرضه می‌شوند.
کنترلر GoTo به شما اجازه می‌دهد حداکثر از سه ستاره برای تراز کردن مقر استفاده کنید، البته با این فرض که قبلا کمابیش تراز شده است. پس از تراز کردن می‌توانید تلسکوپ را بهسمت طیف وسیعی از اهداف بچرخانید. اگر دیافراگم تلسکوپ‌تان به‌اندازه کافی بزرگ باشد، می‌توانید اجرام اعماق آسمان و اعضای کم‌نورتر منظومه شمسی مثل دنباله‌دارها، سیارک‌ها و حتی پلوتو را پیدا کنید و ببینید.
مقرهای کامپیوتری امکان تراز دقیق‌تر موردنیاز را برای عکاسی نجومی از اعماق آسمان فراهم می‌کنند و دسترسی به این تجربه را فراگیرتر کرده‌اند.
بخش اصلی مقر استوایی کلگی است که دو محور قابل‌چرخش دارد: میل (Declination) و بعد یا راستا (Right Ascension).
محور بعد باید با ستاره قطبی هم‌تراز شود و بخش زیادی از کلگی را تشکیل می‌دهد. در بالا زین قرار دارد که تلسکوپ به آن وصل میشود و معمولا یکی از این دو نوع است: نوار دم کبوتر ویکسن استاندارد یا لوزماندی پهن‌تر. بعضی از مقرها هر دو زین را دارند.
بدنه مقر شامل اجزای الکترونیکی است و پورت‌هایی برای اتصال کنترلر دستی Go-To، برق و هدایت خودکار برای عکاسی نجومی دارد. مقرهای استوایی آلمانی وزنه‌های تعادل دارند که به محور بعد وصل می‌شوند و وزن آن‌ها به وزن تلسکوپ و تجهیزات یا لوازم جانبی اضافی مثل دوربین‌های عکاسی بستگی دارد.
در نهایت، مقر برای ثبات به یک سهپایه محکم با پایههای قابلتنظیم متصل میشود. مقرهای استوایی بسیار متنوع هستند و طیف وسیعی از قابلیتهای حمل دارند، از سیستم‌های کوچک برای دوربین گرفته تا سیستم‌های بزرگ برای مشاهده عمیق و تصویربرداری از کیهان. بعضی از آن‌ها همزمان استوایی و سمت‌ارتفاعی هستند. با نصب تلسکوپ روی مقر می‌توانید ستارهها را در حالیکه در آسمان شب حرکت می‌کنند، دنبال کنید.
بعد از شناخت اجزای مختلف مقر، نوبت نصب آن است.
اگر اولین بار است که مقر استوایی را نصب می‌کنید، آن را در نور روز انجام دهید. ارتفاع سهپایه را طوری تنظیم کنید که با کمرتان همسطح باشد. مطمئن شوید که قسمت بالایی صاف است و پایه N بهسمت شمال قرار دارد.
میخ فلزی بالای سهپایه را وارد شکاف زیر مقر، بین دو پیچ قفل آزیموت، کنید. سپس پیچ بزرگی را که از زیر سر سهپایه آویزان است، سفت کنید تا کلگی مقر محکم شود.
وقتی مهره قفل محکم شد، پیچ ایمنی را از انتهای میله بردارید و وزنه‌های تعادل را به میانه میله بکشید. پیچهای روی وزنه‌ها را سفت کنید تا محکم شوند.
| برای اطلاع از مقاله ایستگاه فضایی بین‌المللی روی لینک کلیک کنید. |
برای این کار، تنظیمات ارتفاع باید عرض جغرافیایی محلی‌تان یکسان باشد. پیچهای جلو و عقب را آزاد کرده و کلگی را کج کنید تا نشانگر با عدد درست در مقیاس ارتفاع منطبق شود. بعد دوباره پیچ‌ها سفت کنید.
پیچ انتهایی هر کدام را ببندید تا ثابت بمانند. اگر از تلسکوپ شکستی استفاده می‌کنید، محور Dec را بچرخانید تا کابل بهسمت پایین کشیده شود. برای تلسکوپ بازتابی، کابل را در بالا و نزدیک‌ترین نقطه به چشمی ثابت کنید.
حلقه‌های نگهدارنده به صفحه‌ای وصل می‌شوند که محکم به کلگی بسته شده است.
نیمه بالایی حلقه‌ها را روی لوله بندازید و پیچهای قفل را محکم بپیچانید تا لوله تکان نخورد. ممکن است برای انجام آن به کمک نیاز داشته باشید. فراموش نکنید اگر تلسکوپ بازتابی است، چشمی بالا قرار می‌گیرد.
جوینده را به گیره مخصوص آن روی لوله تلسکوپ پیچ کنید. برای تراز کردن آن، یک چشمی با بزرگنمایی کم را در فوکوسر اصلی بگذارید و چیزی شبیه دکل در افق پیدا کنید. سپس از درون جوینده نگاه کنید و پیچهای روی براکت آن را بچرخانید تا دکل در مرکز تقاطع قرار بگیرد.
در حالیکه لوله تلسکوپ افقی و محور Dec شل است، لوله را درون حلقه‌ها جلو و عقب ببرید تا صاف شود. سپس وقتی میله وزنه تعادل افقی است، قفل را شل کرده و وزنه‌ها را تنظیم کنید. به‌طوری که وقتی تلسکوپ را رها می‌کنید ثابت بماند.
مقر استوایی برای دنبال کردن ستارهها و سایر اجرام آسمانی باید تراز قطبی باشد. یعنی محور راستا (RA) یا قطبی باید طوری قرار بگیرد که بهسمت قطب شمال سماوی باشد. قطب شمال سماوی نقطهای است که آسمان دور آن می‌چرخد. این نقطه فرضی است که در آن محور چرخش سیاره ما با کره سماوی (توپ خیالی که زمین در مرکز آن قرار دارد) برخورد می‌کند.
به‌نظر می‌رسد که آسمان می‌چرخد، ولی در واقع این زمین است که هر ۲۴ ساعت یک بار دور خود می‌چرخد. به‌این‌ترتیب، وقتی از روی زمین رصد می‌کنیم، انگار آسمان دور ما می‌چرخد. از آن‌جایی که آسمان دور قطب شمال سماوی می‌چرخد (یا این‌طور به‌نظر می‌رسد)، مقر نیز برای ردیابی حرکت ستارهها باید همراستا با این محور چرخش باشد.
وقتی می‌خواهیم محور قطبی مقر را در جهت درست قرار دهیم، در نیمکره شمالی یک یار کمکی داریم: ستاره قطبی درخشان که بسیار نزدیک به قطب سماوی قرار دارد. برای رصد ساده، نیازی نیست که تراز قطبی کاملا دقیق باشد. کافی است تنظیمات ارتفاع با عرض جغرافیایی محلی یکسان باشد و محور قطبی بهسمت شمال قرار بگیرد.
برای گرفتن عکس‌های نجومی به تنظیمات دقیق‌تر نیاز دارید و باید از پولاریسکوپ برای تراز قطبی استفاده کنید. وقتی مقر با قطب سماوی تراز شد، تلسکوپ به‌راحتی ستارهها را ردیابی می‌کند و نگه داشتن سوژه‌ها در چشمی برای مدت طولانی‌تر راحت‌تر میشود.
برای آن فقط باید RA یا محور قطبی را با کنترل حرکت آهسته تنظیم کنید. در مقرهای سمت‌ارتفاعی هر دو محور باید برای ردیابی سوژه تنظیم شوند. بااین‌حال، حتی مقر استوایی برای حرکت دادن تلسکوپ و نشانه گرفتن ستاره‌ای دیگر به تنظیم هر دو محور نیاز دارد.
برای قطبی کردن، مراحل زیر را دنبال کنید:
پیچ‌ها را شل کرده و کلگی را کج کنید تا نشانگر با عدد درست روی مقیاس منطبق شود. سپس پیچ‌ها را سفت کنید. با این کار محور RA یا قطبی مقر با محور چرخش زمین همراستا میشود.
بعضی از مقرها یک N بزرگ در بالای سهپایه دارند که نشان می‌دهد کدام طرف باید بهسمت شمال باشد. می‌توانید از قطب‌نما برای پیدا کردن شمال استفاده کنید، ولی به یاد داشته باشید که شمال مغناطیسی را نشان می‌دهد و ما شمال واقعی را می‌خواهیم که چند درجه بهسمت شرق است. روش ساده‌تر این است که ستاره قطبی را در آسمان شب پیدا کرده و محور قطبی را با آن تراز کنید.
برای بررسی تراز بودن مقر، در امتداد محور قطبی به آسمان نگاه کنید و مطمئن شوید که بهسمت ستاره قطبی است. این نوع تراز بصری برای رصد مناسب است، ولی برای دقت بیشتر باید از پولاریسکوپ نصب‌شده در محور RA استفاده کنید.
تنظیمات ارتفاع را همان‌طور که توضیح دادیم انجام دهید. برای تنظیم آزیموت، پیچهای آن را باز کنید تا بتوانید کلگی و تلسکوپ را کمی به چپ یا راست در موازات افق حرکت دهید. این کار راحت‌تر از بلند کردن سهپایه و کل مجموعه برای نشانه گرفتن تلسکوپ بهسمت شمال است.
محور میل (Dec) معادل شمال به جنوب و محور راستا (RA) معادل شرق به غرب است. یادگیری جهت‌ها کمک می‌کند نحوه حرکت محورهای مقر را بفمید. یک ستاره، سیاره یا سحابی را می‌توان با استفاده از مختصات آن در کره خیالی بزرگ در آسمان شب با زمین در مرکز آن پیدا کرد. به این کره خیالی کره سماوی می‌گویند.
پیدا کردن کهکشان از این طریق تقریبا مشابه پیدا کردن مکان‌ها روی زمین با استفاده از سیستم طول و عرض جغرافیایی است. کافی است خطوط متقاطع را روی قلمرو ستارهها تصور کنید. تنها تفاوت این است که در کره سماوی، عرض جغرافیایی به‌عنوان میل (یا به‌اختصار Dec) و طول جغرافیایی به‌عنوان راستا (یا به‌سادگی RA) شناخته میشود.
خطوط میل (عرض جغرافیایی) به موازات خط استوا از شرق به غرب هستند، در حالیکه خطوط راستا (طول جغرافیایی) از شمال به جنوب می‌روند. هر جسمی در آسمان مختصات Dec و RA دارد و با استفاده از دایره‌های تنظیم آن‌ها روی مقر استوایی می‌توانید تلسکوپ‌تان را برای پیدا کردن هر چیزی در آسمان نشانه بگیرید.
با فرض اینکه تلسکوپ را مطابق مراحل بالا تراز قطبی کرده‌اید، اولین قدم برای پیدا کردن کهکشان این است که مطمئن شوید دایره تنظیم میل سمت راست به‌درستی تنظیم شده است. برای آن به مختصات RA ستاره درخشانی مثل وگا در صورت فلکی شلیاق نیاز دارید. مختصات وگا در اطلس ستاره‌ای یا برنامه‌های سیاره‌نما در دسترس است.
قفل‌های هر دو محور RA و Dec را باز کرده و تلسکوپ را حرکت دهید تا از نظر بصری کم‌وبیش با این ستاره تراز شود. سپس از کنترل‌های حرکت آهسته و جوینده برای متمرکز شدن روی هدف استفاده کنید.
حالا به صفحه گرد تنظیم RA نگاهی بیندازید. اگر این اولین راه‌اندازی‌تان است، ممکن است دقیقا چیزی را که در اطلس پیدا کرده‌اید نشان ندهد. نگران نباشید. به‌سادگی صفحه را بچرخانید تا نشانگر مختصات درست را نشان دهد. صفحه گرد تنظیم Dec در موقعیت صحیح ثابت شده است، بنابراین هرگز تراز آن به‌هم نمی‌خورد.
حالا می‌توانید از دایره‌های تنظیم برای یافتن کهکشان موردنظرتان استفاده کنید. کافی است محورها را طوری حرکت دهید که دایره‌های تنظیم با مختصات Dec و RA کهکشان منطبق شوند. با این روش همچنین می‌توانید اجرامی را که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند پیدا کنید.
این‌جا است که متوجه مزیت مقر استوایی می‌شوید. همان‌طور که با تعجب به کهکشان خیره شده‌اید، فقط باید محور RA را با کنترل حرکت آهسته تنظیم کنید تا در حالیکه از شرق به غرب می‌رود، آن را در چشمی نگه دارید.
اگر چرخاندن گاه‌به‌گاه کنترل حرکت آهسته RA کمی خسته‌کننده است، می‌توانید موتوری به این محور وصل کنید تا ردیابی را به‌صورت خودکار انجام دهد. تا زمانی که نخواهید به چیز دیگری نگاه کنید، نیازی نیست به محور میل یا کنترل آن دست بزنید.
سپس مختصات هدف بعدی را جست‌وجو کنید و محورها را حرکت دهید تا شماره صفحه دایره‌ای تنظیمات عدد درست را نشان دهد. مقر استوایی که به‌خوبی نصب و تنظیم شده باشد، ابزاری عالی برای رصد بدون دردسر است. تنها کاری که نمی‌تواند انجام دهد ردیابی سوژه در تمام طول آسمان است.
بالاخره زمانی می‌رسد که انتهای لوله تلسکوپ به پایه‌سه پایه برخورد می‌کند، به‌ویژه اگر لوله دراز باشد. خوشبختانه راه‌حل آسانی برای این مشکل وجود دارد که به آن جابه‌جایی نصف‌النهار می‌گویند.
اگر هنگام ردیابی سوژه‌ای در آسمان شب در حال حرکت است، لوله تلسکوپ به سهپایه برخورد کرد، آن را 180 درجه در میل راستا بچرخانید. سپس محور میل را بچرخانید تا لوله تلسکوپ دوباره بهسمت سوژه باشد. از صفحه تنظیم محور میل برای بازگشت به نقطه اصلی استفاده کنید و رصد را از سر بگیرید. جابه‌جا کردن نصف‌النهار معمولا برای سوژه‌هایی موردنیاز است که در بالاترین حد خود در آسمان هستند و در نتیجه لوله تلسکوپ مستقیما بهسمت بالا است.
