مریخ با ظاهر متفاوت، آتشین و سرخ رنگ خود در آسمان شب چهارمین سیاره از خورشید است. این سیاره کوچک و اسرارآمیز قرن‌ها بشر را جذب خود کرده است.
برخلاف زهره و سیاره‌های بیرونی پوشیده از ابر، جزئیات سطح مریخ هنگام رصد با تلسکوپ نمایان هستند. اخترشناسان قرن نوزدهم متوجه شدند که سطح این سیاره با خطوط متقاطع شبیه کانال‌های آبیاری و کلاهک‌های یخی قطبی فصلی پوشیده شده است. این ویژگی باعث گمانه‌زنی‌ها درباره وجود حیات هوشمند در این سیاره شد.
برای اخترشناس آماتور، دیدن مریخ در آسمان و رصد آن از طریق تلسکوپ به‌اندازه جمع‌آوری داده‌ها از فضاپیماهای حرفه‌ای و مریخ‌نوردها هیجان‌انگیز است. بهتر از همه، می‌توانید این کار را از حیاط خلوت خانه‌تان انجام دهید!
در این مقاله توضیح می‌دهیم که چرا مریخ سوژه جالبی برای رصد است. همچنین حقایق جالب درباره مریخ، تجهیزات لازم، روش‌هایی برای عکاسی از این سیاره، ویژگی‌های سطحی که باید به آن‌ها توجه کنید و توضیحات دیگر را ارائه می‌کنیم. پس با ما همراه باشید.
مریخ یکی از جالب‌ترین سیاره‌های منظومه شمسی است که ویژگی‌های منحصربهفردی دارد. از جمله:
زمین و مریخ دور خورشید در مدارهای بیضی‌شکل حرکت می‌کنند. مدار هیچ کدام از دو سیاره دایره کامل نیست. بنابراین، فاصله بین آن‌ها بسیار متغیر است.
مقابله مریخ زمانی اتفاق می‌افتد که زمین در مدار خود بین خورشید و مریخ قرار می‌گیرد. در این حالت، خورشید و مریخ در دو طرف زمین ظاهر می‌شوند. بنابراین از دیدگاه ما، مریخ با پایین رفتن خورشید در غرب، از شرق طلوع می‌کند و تمام شب قابل‌مشاهده است.
مقابله مریخ تقریبا هر ۲۶ ماه یک‌بار اتفاق می‌افتد. مقابله بعدی مریخ ۳۰ بهمن ۱۴۰۵ خواهد بود. در این تاریخ، مریخ در صورت فلکی اسد ظاهر می‌شود و قرص قرمز آن در آسمان شب بزرگ‌تر و درخشان‌تر به نظر می‌رسد. قطر ظاهری آن حدود ۱۴.۵ ثانیه قوسی خواهد بود که با قدر ۱.۴- می‌درخشد.
مقابله نزدیک مریخ هر ۱۵ تا ۱۷ سال اتفاق می‌افتد، یعنی زمانی که زمین از بین مریخ و خورشید، در حوالی حضیض مریخ (نزدیک‌ترین نقطه آن به خورشید) عبور می‌کند.
در سال ۱۳۸۲، زمین و مریخ با فاصله کمتر از ۵۷ میلیون کیلومتر، در نزدیک‌ترین فاصله از یکدیگر در ۶۰ هزار سال گذشته قرار داشتند. مریخ با قطر ظاهری ۲۵ ثانیه قوسی و قدر روشنایی ۲.۸- به‌طرز چشمگیری بزرگ به‌نظر می‌رسید.
در مقابله‌های دیگر، مریخ می‌تواند صد میلیون کیلومتر از زمین فاصله داشته باشد. مدار مریخ دائماً به دور شدن از مدار زمین ادامه می‌دهد. اندازه مریخ در طول مقابله‌های آینده تا سال 1405 کوچک‌تر به نظر می‌رسد، سپس مدار آن دوباره به مدار زمین نزدیک می‌شود.
فرض کنید از مقابله سال گذشته مریخ را دنبال کرده‌اید. در این صورت، احتمالا می‌دانید که مریخ هنوز در آسمان شب قابل‌مشاهده است و در حال حاضر در صورت فلکی سرطان قرار دارد ولی به‌سمت جوزا حرکت می‌کند. نقشه‌های آسمان در مجله‌ها، کتاب‌ها یا وب‌سایت‌های نجوم، راهنمای بصری مناسبی هستند که کمک می‌کنند مریخ را در آسمان پیدا کنید.
مدرن‌ترین و آموزنده‌ترین ابزارهای امروزی در برنامه‌های نجومی مانند اپلیکیشن موبایل SkyPortal سلسترون یا Stellarium در دسترس هستند. به‌سادگی این برنامه رایگان را از اپ استور اپل یا گوگل پلی دانلود کنید تا به اطلاعات مفید آن دسترسی داشته باشید.
اپلیکیشن SkyPortal توضیحات صوتی و نوشتاری درباره زهره ارائه می‌دهد. همچنین، مختصات آسمانی، نقشه آسمان در لحظه، زمان طلوع و غروب و پارامترهای فیزیکی و مداری را در اختیارتان می‌گذارد.
با استفاده از تجهیزات زیر، تجربه بی‌نظیری از رصد مریخ خواهید داشت.
| بیشتر بخوانید: راهنمای پرش ستاره‌ای برای مبتدی‌ها |
هر تلسکوپ کوچکی با گشودگی ۶۰ تا ۹۰ میلی‌متر می‌تواند بعضی از رگه‌های سطح مریخ را حدود یک ماه قبل، در حین و پس از مقابله نشان دهد. اگرچه اندازه تصویر کوچک و وضوح آن تاحدودی محدود خواهد بود.
تلسکوپ‌هایی مثل اشمیت کاسگرین و ماکستوف کاسگرین (هفت اینچ به بالا) به‌دلیل توانایی بیشتر جمع‌آوری نور، فاصله کانونی بیشتر و توانایی در بزرگنمایی‌های بالاتر (۱۵۰ برابر یا بیشتر) در شب، بهترین گزینه برای رصد سیاره‌ها هستند.
وضوح تابعی از گشودگی است. بنابراین برای مشاهده ویژگی‌های برجسته سطح مریخ باید از تلسکوپ بزرگ‌تر استفاده کنید. هرچه آینه یا عدسی تلسکوپ بزرگ‌تر باشد، نور بیشتری را جمع‌آوری می‌کند اما تلسکوپ سنگین‌تر خواهد بود. باید در نظر بگیرید که چقدر وزن را می‌توانید تحمل کنید و آیا بودجه کافی دارید یا نه.
فیلترهای رنگی ابزاری عالی برای بهبود ویژگی‌های ظریف سطح مریخ و جو آن هستند که رصد را لذت‌بخش‌تر می‌کنند.
می‌توانید فیلترها را جداگانه یا روی هم استفاده کنید تا از مزایای چند فیلتر به‌طور همزمان بهره‌مند شوید. توجه داشته باشید که وقتی فیلترها را روی هم قرار می‌دهید، نور کاهش می‌یابد. بنابراین این کار فقط با تلسکوپ‌هایی با گشودگی حداقل ۸ اینچی توصیه می‌شود.
محبوب‌ترین فیلترهای رنگی برای افزایش جزئیات مریخ عبارت‌اند از:
دوربین‌های گوشی‌های هوشمند هر روز بهتر می‌شوند. می‌توانید گوشی را مستقیما روی چشمی تلسکوپ نگه دارید تا از بزرگنمایی تلسکوپ برای ثبت جزئیات بیشتر استفاده کنید، اما فقط زمانی که مریخ در موقعیت مطلوبی قرار دارد.
از ویژگی زوم دیجیتال گوشی هوشمند برای افزایش اندازه سیاره به دلخواه خود استفاده کنید. قراردادن هدف در وسط ممکن است دشوار باشد ولی با استفاده از رابط گوشی هوشمند، تمرکز روی مریخ سریع و آسان خواهد بود.
دوربین‌های DSLR یکی دیگر از ابزارهای محبوب برای عکسبرداری از مریخ هستند. برای این کار به آداپتور T و حلقه T مخصوص دوربین نیاز دارید.
دوربین‌های تصویربرداری نجومی نیز ابزاری عالی برای ثبت تصاویر با وضوح بالا و جزئیات فوق‌العاده هستند. دوربین جای چشمی تلسکوپ را می‌گیرد و از طریق کابل USB به کامپیوتر یا لپ‌تاپ متصل می‌شود.
نرم‌افزار هر فریم از فیلمبرداری زنده را تجزیه و تحلیل می‌کند و تصاویری را که به‌دلیل تلاطم جوی تار هستند، دور می‌اندازد. سپس، شفاف‌ترین فریم‌های ویدیو را روی هم می‌چیند و کاملا تراز می‌کند تا تصویری روشن، دقیق و رنگارنگ ایجاد کند.
مریخ معمولا تغییرات ظریفی را از مقابله به مقابله بعدی نشان می‌دهد اما هر چند وقت یک‌بار، تغییر قابل‌توجهی در آن رخ می‌دهد.
در سال 1397 ، طوفان گرد و غبار عظیمی سیاره مریخ را فرا گرفت و جزئیات قابل‌مشاهده را محدود کرد. این طوفان باعث شد مریخ‌نورد فرصت ناسا به‌دلیل کمبود نور خورشید برای صفحه‌های خورشیدی، فعالیت خود را متوقف کند. شدت طوفان به‌حدی بود که منجر به اتمام ماموریت شد.
در حال حاضر، سطح مریخ بسیار واضح‌تر است ولی چه عوارضی را باید جستجو کنیم؟
مریخ طیف کاملی از فازها را نشان نمی‌دهد و تقریبا همیشه در فاز کوژ ظاهر می‌شود که منجر به فاز کامل در مقابله می‌شود.
مریخ مثل زمین کلاهک‌های یخی در قطب‌های خود دارد که بسته به فصل بزرگ یا کوچک می‌شوند. آن‌ها بسیار کوچک‌تر و نازک‌تر از کلاهک‌های یخی زمین هستند و از دی‌اکسید کربن منجمد (یخ خشک) و یخ آب که زیر آن قرار دارد، تشکیل شده‌اند.
لکه‌های سطحی تیره غیرمعمول مریخ به‌نام دریاها یا دریاچه‌ها نام‌گذاری شده‌اند. به‌نظر می‌رسید آن‌ها با گذشت زمان تغییر شکل می‌دهند، ولی بعدا مشخص شد که در واقع تغییر نکرده‌اند. بلکه به‌طور دوره‌ای با گرد و غبار و شن پوشیده شده‌اند.
دنبال دریاهای آتشفشانی باستانی بزرگ مانند سیرت بزرگ، دریای تیرنی و دریای سیمریوم بگردید. همچنین مناطق صافی وجود دارد که زمانی قاره تصور می‌شدند. حوضه برخوردی هامونه هلاس و سرزمین عربی را پیدا کنید.
کوه المپوس بزرگ‌ترین آتشفشان منظومه شمسی و تقریبا اندازه ایالت آریزونا است. اگرچه بعید است که آن را در تلسکوپ ببینید، شاید بتوانید ابرهای بلندی را که مکان آن را پوشانده‌اند، مشاهده کنید. مارینا یکی از بزرگ‌ترین دره‌های منظومه شمسی است که در مریخ قرار دارد و از طریق تلسکوپ بهشکل لکه‌ای تیره روی سطح سیاره به‌نظر می‌رسد.
| بیشتر بخوانید: ۱۵ سوژه فوق‌العاده برای عکاسی نجومی در زمستان |
طوفان‌های گرد و غبار می‌توانند بیشتر سیاره را بپوشانند، جزئیات سطح آن را پنهان کنند و چند هفته طول بکشند.
اگر می‌خواهید خودتان را به چالش بکشید، قمرهای مریخ را رصد کنید. برای دیدن فوبوس و دیموس به تلسکوپ بزرگ با گشودگی ۱۱ اینچی یا بیشتر، شرایط دید عالی، صبر و شانس دارید.
در سال 1404، مریخ در بیشتر سال قابل‌مشاهده خواهد بود. در این مدت، مریخ در درخشان‌ترین و برجسته‌ترین حالت خود در آسمان شب خواهد بود. علاوه‌بر این، مریخ در طول سال با اجرام آسمانی دیگر تعامل خواهد داشت که قابل‌توجه هستند. از جمله:
توجه به نکته‌های زیر تجربه رصد مریخ را لذت‌بخش‌تر می‌کند.
از شب‌هایی که جو متلاطم است، زمانی که مریخ مثل لکه قرمزی در حال رقصیدن در چشمی تلسکوپ ظاهر می‌شود، اجتناب کنید. با بزرگنمایی کم شروع کنید و در صورت ثابت ماندن تصویر، بزرگنمایی را افزایش دهید. در مقابله مریخ در سال 1382، بعضی از واضح‌ترین و دقیق‌ترین مناظر مریخ در اوایل صبح قبل از سپیده‌دم در حالیکه جو آرام و فوق‌العاده ثابت بود، مشاهده شد.
تلسکوپ را حدود یک ساعت قبل از رصد بیرون بیاورید تا به دمای محیط برسد. برای جلوگیری از تحریف تصویر، تلسکوپ باید با دمای هوای بیرون به تعادل گرمایی برسد. خنک شدن تلسکوپ‌هایی با آینه‌ها و عدسی‌های بزرگ ممکن است بیشتر طول بکشد.
اگر تلسکوپ نیوتنی یا اشمیت کاسگرین دارید، مطمئن شوید که اپتیک تلسکوپ هم‌خط شده است. وقتی صحبت از تشخیص جزئیات سیاره‌ای به‌میان می‌آید، هم‌خط سازی تفاوت زیادی ایجاد می‌کند.
اگر اپتیک کمی از هم‌خطی خارج شده باشد، فرصت دیدن واضح‌ترین جزئیات را از دست خواهید داد. عادت کنید که بعد از خنک شدن تلسکوپ، هم‌خط بودن آن را بررسی کنید. بیشتر تلسکوپ‌های شکستی معمولا نیازی به هم‌خط سازی ندارند.
مریخ هر ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه یک بار دور محور خود می‌چرخد. به‌همین دلیل اگر آن را با تلسکوپ در زمانی یکسان برای چند هفته رصد کنید، می‌توانید مناطق مختلف آن را ببینید. در ماه‌های منتهی به مقابله و پس از آن زمان بیشتری را به رصد اختصاص دهید.
امیدواریم این راهنما به شما در آشنایی بهتر با مریخ کمک کرده باشد. وقتی نزدیک‌ترین سیاره همسایه را مشاهده می‌کنید، روزی را تصور کنید که سرانجام انسان‌ها پا روی سطح آن خواهند گذاشت. در حال حاضر، مریخ‌نوردهای هوشمند فعال و غیرفعال روی سطح مریخ هستند، مدارگردهای متعددی دور آن می‌گردند و ماموریت‌های دیگری در حال برنامه‌ریزی هستند.
شاید سفینه فضایی اسپیس ایکس و ماموریت‌های اکتشافی انسانی آتی ناسا درک ما را از سیاره سرخ عمیق‌تر کنند و به این سوال قدیمی پاسخ دهد که «آیا چیزی در این سیاره پنهان شده است؟»
