آغاز نجوم با نخستین تلسکوپ

 

آغاز نجوم با نخستین تلسکوپ

منبع: مجلهٔ Astronomy

مترجم: اویس محمودی

در این مقاله انواع ابزارهای نجومی مانند تلسکوپ و دوربین دوچشمی را معرفی می‌کنیم و به پرسش‌های رایجی که دربارهٔ آن‌ها مطرح می‌شوند، پاسخ می‌دهیم. توصیف چشمی‌ها و ابزارهای جانبی و آنچه که در ابتدای راه نجوم آماتوری باید در پی‌اش باشید را هم خواهید یافت.

 

خرید نخستین تلسکوپ به‌ویژه اگر دربارۀ آن و مشخصاتش اطلاعات کمی داشته باشید، گام بزرگی است. بنابراین برای آنکه بدانید یک تلسکوپ مرغوب چه ویژگی‌هایی دارد، در اینجا به ۱۱ پرسش بسیار مهم درباره آن پاسخ می‌دهیم.

۱. تلسکوپ‌ها چگونه اشیاء را بزرگ می‌کنند؟

هدف تلسکوپ گردآوری نور است تا بتوانید اجرام بسیار کم‌نور و غیرقابل رؤیت با چشم غیرمسلح را ببینید. به بیان دقیق‌تر و آن‌طور که اخترشناس ایتالیایی، گالیلئو گالیله‌ای، گفته، تلسکوپ‌ها عالم ناپیدا را عیان می‌کنند.

۲. آیا تلسکوپ من کامل است؟ یا برای آنکه بتوانم از آن استفاده کنم به ابزارهای دیگری هم نیاز دارم؟

 

بیشتر تلسکوپ‌های سلسترون کامل‌اند. کافی است بسته‌بندی آن‌ها را باز کنید و طبق دستورالعمل سرهم کنید. روی بسته‌بندی برخی مدل‌ها نوشته شده: “فقط لوله اپتیکی” (Optical-tube assembly only!). این به آن معناست که فقط لولۀ اپتیکی در بسته‌بندی وجود دارد و هیچ سه‌پایه یا ابزار جانبی‌ای در بسته‌بندی وجود ندارد.

۳. من رصد آسمان را دوست دارم. از کجا باید شروع کنم؟

هر چقدر می‌توانید دربارۀ تلسکوپ مطالعه کنید و بیاموزید: چه مدل‌هایی در بازار وجود دارند؟ بهترین ابزارهای جانبی کدامند؟ و از با تلسکوپ چه چیزهایی می‌توان دید؟ اگر تلسکوپی توجه‌تان را جلب کرد، با مراجعه به وب‌سایت‌هایی مثل www.telescope.ir و www.celestron.com می‌توانید اطلاعات‌تان را دربارۀ آن کامل کنید و حتی مقاله‌های مرور ابزار را هم بخوانید. درخواهید یافت که چه چیزهایی برای رصدگران ماهر در هنگام کار با تلسکوپ اهمیت دارد. همچنین نکاتی دربارۀ کیفیت مکانیکی تلسکوپ، کاربرد آسان و دیگر ویژگی‌های تلسکوپ خواهید آموخت.

۴. آیا پیش از تلسکوپ باید دوچشمی بخرم؟

خیر! چشم‌اندازی که از درون دوچشمی دیده می‌شود، به‌ویژه در حومه شهرها، احتمالاً با آن چیزی که توقع دارید ببینید، متفاوت است. با این حال این ابزار در مکان‌های رصدی تاریک بسیار ارزشمند است. خوشه‌های ستاره‌ای از درون دوچشمی به‌اندازۀ راه‌شیری، رد شهاب‌ها و ماه شگفت‌انگیز است.

۵. چرا اشیاء درون تلسکوپ من وارونه‌اند؟

به‌سبب نوع مکانیسم متمرکز شدن نور تصویری که وارد چشمی می‌شود وارونه است. شما می‌توانید با ابزار جانبی‌ای به‌نام «تصحیح‌کنندۀ تصویر» (image erector) تصویر را بچرخانید. اما با این کار اندکی از نور آن را از دست خواهید داد. و برای اجرام کم‌نور آسمان، همواره به بیشترین مقدار نور ممکن نیاز دارید. به‌علاوه، در فضا هیچ جهت بالا و پایینی وجود ندارد و برای بیشتر اجرام حتی نمی‌دانید که وارونه شده‌اند.

۶. آیا می‌توانم با تلسکوپ چشم‌اندازهای زمینی را ببینم؟

البته که می‌توانید! بسیاری از رصدگران آسمان شب (اغلب آن‌هایی که تلسکوپ کوچکی دارند) در روز از تلسکوپ‌شان برای تماشای پرندگان یا تماشای طبیعت استفاده می‌کنند. در این نوع کاربردها استفاده از تصحیح‌کنندۀ تصویر می‌تواند بسیار مفید باشد.

۷. آیا راهی وجود دارد که بتوانم تلسکوپی را امتحان کنم؟

بله. یک گروه نجومی را بیابید و در یکی از گردهمایی‌های آن‌ها، که اغلب به‌صورت ماهانه برگزار می‌شوند، شرکت کنید. در آنجا افراد علاقه‌مند دیگری را خواهید یافت که مشتاق‌اند اطلاعات‌شان را با شما درمیان بگذارند. در یکی از برنامه‌های رصد همگانی آن‌ها می‌توانید در مدت زمان اندکی با انواع مختلفی از تلسکوپ‌ها رصد کنید و پرسش‌های خود را از آن‌ها بپرسید.

۸. گذشته از اپتیک‌های باکیفیت، مهم‌ترین چیز در ساختار تلسکوپ چیست؟

مقر؛ چیزی که لولۀ تلسکوپ روی آن قرار می‌گیرد. حتی اگر بهترین اپتیک دنیا را بخرید، اگر آن را روی مقر بی‌کیفیتی قرار دهید، به نتیجۀ راضی‌کننده‌ای نخواهید رسید. درست است که با هیچ تلسکوپی نمی‌توان در هنگام وزیدن بادهای شدید کار کرد. اما مقرهای ضعیف حتی لرزش ناشی از نسیم‌های ملایم را هم به لولۀ اپتیکی تلسکوپ منتقل می‌کنند. بنابراین از مرغوبیت مقری که تلسکوپ‌تان را روی آن قرار داده‌اید، مطمئن شوید.

۹. آیا تلسکوپ go-to بهتر از تلسکوپ بدون go-to است؟

بله. تلسکوپ go-to موتور یا موتورهایی دارد که با کامپیوتر درونی تلسکوپ کنترل می‌شوند. پس از برپا کردن تلسکوپ، می‌توانید به‌راحتی جرم آسمانی مورد نظرتان را انتخاب کنید. تلسکوپ به‌سوی آن می‌گردد و پس از یافتن آن، جرم را در آسمان دنبال می‌کند. به این ترتیب می‌توانید به مقدار زیادی در زمان خود صرفه‌جویی کنید. حتی رصدگران باتجربه هم تلسکوپ‌های go-to را ترجیح می‌دهند. زیرا زمان بیشتری را می‌توانند به تماشای آسمان اختصاص دهند.

 

۱۰. آیا برای استفاده از تلسکوپ در بیرون از خانه به برق نیاز دارم؟

فقط درصورتی که تلسکوپ برای کار به نیروی محرکۀ موتوری نیاز داشته باشد. در بیشتر موارد تلسکوپ با جریان مستقیم کار می‌کند. این به آن معناست که می‌توانید از یک باتری (مانند باتری اتومبیل) استفاده کنید. با تبدیلی که شرکت سازنده در بسته‌بندی قرار داده، می‌توانید تلسکوپ را به برق متصل کنید.

۱۱. بهترین تلسکوپ برای من کدام است؟

بهترین تلسکوپ، تلسکوپی است که بیشتر از آن استفاده می‌کنید. اگر برپا کردن تلسکوپ ۱ ساعت زمان لازم دارد، یا اگر تلسکوپ‌تان بزرگ و ‌سنگین است و جابه‌جایی آن دشوار است، احتمالاً فقط در برخی مواقع از سال خواهید توانست با آن رصد کنید. از طرف دیگر اگر برپا کردن تلسکوپ‌تان سریع است، شاید چندین بار در هفته بتوانید با آن رصد کنید. تلسکوپ کوچکی که همواره مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌مراتب بهتر از تلسکوپ بزرگی است که در خانه خاک می‌خورد.

 تلسکوپ‌های شکستی

آنجا که سخن از نور است، منظور از شکست «خمیده شدن» است. تلسکوپ شکستی این کار را با ساختار به‌دقت طراحی‌شده‌ای از لنزها انجام می‌دهد. اگر سطوح لنزها شکل مناسبی داشته باشند، پرتوهای نور در یک نقطه متمرکز می‌شوند. با قراردادن یک چشمی در آن «نقطه کانونی» می‌توانید آنچه که تلسکوپ را به‌سویش نشانه گرفته‌اید ببینید.

نخستین تلسکوپ (شکستی) را هانس لیپرهی، عینک‌ساز هلندی، در سال ۱۶۰۸ ساخت. در توضیح کاربرد اختراع او نوشته شده: ابزاری برای دیدن اجرام دوردست چنان که از نزدیک دیده می‌شوند. این لوله اپتیکی اشیاء را سه برابر بزرگ‌تر می‌کرد. گالیلئو گالیله‌ای، مخترع ایتالیایی نخستین کسی بود که از این تلسکوپ برای مطالعه اجرام آسمانی استفاده کرد. آنچه که او دید، انقلابی در اخترشناسی ایجاد کرد.

هنگامی که درباره شکستی‌های امروزی می‌خوانید، به دو واژه برخواهید خورد: آکرومات (achromat) و آپوکرومات (apochromat). این دو واژه ساختارهای متفاوتی از عدسی‌ها با انواع متفاوت شیشه‌اند. آکرومات یعنی «غیروابسته به نور». عدسی‌های آکرومات از دو قطعه شیشه تشکیل شده و رنگ‌های مختلف را به‌خوبی در یک نقطه متمرکز می‌کنند. تلسکوپ‌های آپوکرومات بهترین نوع شکستی‌اند و عدسی‌های جلویی آن‌ها از چند قطعه شیشه (تا ۴ قطعه) تشکیل شده است.

تا دهه ۱۹۶۰ شکستی‌ها پرفروش‌ترین نوع تلسکوپ بودند. سپس سازندگان تلسکوپ کار ساخت تلسکوپ‌های بزرگ با طراحی‌های دیگر را آغاز کردند و فروش شکستی‌های سنتی کمتر شد. با این حال در سال‌های اخیر و با توجه به فاکتورهای مختلفی که باید در هنگام خرید در نظر گرفت، فروش شکستی‌ها دوباره افزایش یافته است.

نخست اینکه کیفیت تلسکوپ‌های شکستی بهبود یافته است. دوم، عدسی‌های بهتر سبب شده‌اند لوله اپتیکی تا جای ممکن کوتاه‌تر شود. در نهایت، با استفاده از مواد سبک‌تر اکنون مدل‌های کوچک‌تر و سبک‌تر با قابلیت جابه‌جایی آسان‌تر ساخته می‌شوند که نه‌تنها سفر به مکان رصدی مورد نظر را آسان‌تر کرده است، بلکه اکنون می‌توانید برای اینکه تلسکوپی در حیات خانه‌تان برای رصد سریع ماه یا مشتری قرار دهید یا نه، راحت‌تر تصمیم بگیرید.

 

تلسکوپ‌های بازتابی

تلسکوپ بازتابی را جیمز گرگوری، اخترشناس اسکاتلندی، در سال ۱۶۶۳ اختراع و ساختار آن را توصیف کرد. اگرچه اخترشناسان و تاریخ‌نویسان امتیاز این اختراع را به گرگوری نسبت می‌دهند، سازندۀ این نوع تلسکوپ درواقع او نبود. نخستین تلسکوپ بازتابی را سر آیزاک نیوتون، ریاضیدان انگلیسی، در سال ۱۶۶۸ ساخت. تلسکوپ او آینه‌ای به قطر ۱/۳ اینچ و لوله‌ای به طول ۶ اینچ داشت.

بازتابی‌های نیوتونی امروزی از دو آینه تشکیل شده‌اند؛ یک آینۀ منحنی بزرگ به‌نام «آینۀ اصلی» در پایین لوله، و یک آینۀ کوچک و تخت «ثانویه» در نزدیک بالای لوله. پرتوهای نور از بالای لوله وارد آن می‌شوند و پس از بازتاب از آینۀ اولیه به آینۀ ثانویه می‌رسند. سپس آینۀ ثانویه تصویر را به چشمی بازتاب می‌دهد.

اخترشناسان آماتور تا نیمۀ قرن بیستم تلسکوپ بازتابی را خودشان می‌ساختند. اکنون سازندگان مدل‌های مختلفی از بازتابی‌های باکیفیت را با قیمت ارزان ارائه می‌کنند. روی‌هم‌رفته بازتابی‌ها ارزان‌قیمت‌ترین نوع تلسکوپ‌اند. بنابراین اگر بودجۀ چندانی ندارید، می‌توانید یک بازتابی بخرید.

بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های آماتوری هم بازتابی‌اند. بنابراین اگر با جابه‌جا کردن بسته‌ای سنگین و بزرگ مشکلی ندارید، می‌توانید برای خرید یک بازتابی ۱۲ اینچ یا بزرگ‌تر برنامه‌ریزی کنید.

 

 

تلسکوپ‌های ترکیبی

تلسکوپ‌های کاتادیوپتریک یا بازتابی-شکستی به این سبب به این نام نامگذاری شده‌اند که در آن‌ها «بازتاب و شکست نور» توأمان وجود دارد. به آن‌ها تلسکوپ‌های ترکیبی هم گفته می‌شود؛ تلسکوپ‌هایی که طراحی آن‌ها ترکیبی از عناصر بازتابی و شکستی است.

نخستین تلسکوپ ترکیبی را برنهارد اشمیت، اخترشناس آلمانی، در سال ۱۹۳۰ ساخت. در تلسکوپ او آینۀ اصلی کروی در پشت تلسکوپ و صفحۀ تصحیح‌کنندۀ شیشه‌ای در جلو قرار داشت.

تلسکوپ اشمیت درواقع پیشگام مشهورترین طراحی امروزی تلسکوپ، یعنی تلسکوپ اشمیت-کسگرین یا SCT بود. در این طراحی عناصری از طراحی پرفسور لوران کسگرین هم استفاده شده است. در تلسکوپ اشمیت-کسگرین نور از یک صفحۀ تصحیح‌کننده وارد لولۀ تلسکوپ می‌شود و سپس به آینۀ اصلی در پایین لوله می‌رسد. این آینه نور را به سوی آینۀ ثانویه، که روی تصحیح‌کننده قرار دارد، بازمی‌تاباند. آینۀ ثانویه نور را به‌سوی سوراخی در آینۀ اصلی بازمی‌تاباند. نور از آن حفره می‌گذرد و به چشمی، که در انتهای تلسکوپ قرار دارد، می‌رسد.

نخستین اشمیت-کسگرین بزرگ

شرکت سلسترون در سال ۱۹۷۰ ساخت تلسکوپی را آغاز کرد که توفانی در بین اخترشناسان آماتور به‌راه انداخت: Celestron 8 یا آن‌طور که بعدها رصدگران نامیدند، C8. معرفی این تلسکوپ یک انقلاب بود. لولۀ اپتیکی نارنجی‌رنگ آن برتری‌های قابل توجهی داشت: گشودگی دهانۀ ۸ اینچ، سبک، قابلیت جابه‌جایی آسان‌تر در برابر بازتابی‌های ۸ اینچ آن زمان و ساختار اپتیکی f/10 که بزرگنمایی خوبی را مهیا می‌کرد. گستره‌ای از ابزارهای جانبی مختلف، عکاسی از اجرام آسمانی را آسان و همه‌گیر کرد. سیستم کامل شامل قطعه‌ای گوه‌ای‌شکل برای تنظیم عرض جغرافیایی کاربر و یک سه‌پایۀ محکم تاشو بود. امروزه سلسترون بسیاری از تلسکوپ‌هایش، مثل CGEM، Edge HS، CPC، NexStar SE و Advanced Series (سری‌های پیشرفتۀ سلسترون) را روی این مقر قرار می‌دهد.

 

 

 

مقرها و موتورها

هرگاه صحبت از تلسکوپ می‌شود، منظور همان لوله اپتیکی روی مقر است. درواقع این به‌آن معناست که نیمی از تلسکوپ، مقر است. حتی بهترین تلسکوپ‌ها هم اگر روی مقری ناپایدار قرار گیرند، نمی‌توانند تصویر باکیفیتی ارائه کنند. اگر مقر بیش از حد سبک باشد، باد فقط یکی از دشمنان است. حتی در هنگام فکوس کردن تصویر هم تصویر درون چشمی می‌لرزد.

مقرهای سمت-ارتفاعی

این مقرها ساده‌ترین مقر تلسکوپ‌اند. نام آن‌ها ترکیبی از ارتفاع (altitude) و سمت (azimuth) است. حرکت تلسکوپ روی این مقرها در راستای بالا-پایین (ارتفاع) و چپ-راست (سمت) صورت می‌گیرد.

مقرهای دابسونی

جان دابسون، اخترشناس آماتور، در دهه ۱۹۶۰ گونه‌ای از مقر سمت-ارتفاعی را ابداع کرد که اکنون با نام او نامگذاری شده است. مقر دابسونی ارزان‌قیمت‌ترین نوع مقر است و سازندگان آن را همیشه با یک بازتابی ارائه می‌کنند. از آنجایی که لوله اپتیکی آزادانه روی مقر قرار می‌گیرد، می‌توانید این دو بخش را به‌راحتی جابه‌جا کنید. اما این تلسکوپ‌ها هم ممکن است بسیار بزرگ باشند. همه تلسکوپ‌های آماتوری با قطر آینه بیش از ۱۶ اینچ روی مقر دابسونی قرار می‌گیرند.

مقر استوایی

اگر زمین حرکت نمی‌کرد، یک مقر سمت-ارتفاعی می‌توانست همان چیزی باشد که ما همواره نیاز داریم. اما سیاره ما به دور خود می‌گردد و ما باید آن را در نظر داشته باشیم. مقر استوایی سومین نوع مقر است. این مقر را جوزف فون فرانهوفر در قرن ۱۹ میلادی برای ردیابی ستاره‌ها در آسمان اختراع کرد. او یکی از محورهای مقر را موازی محور زمین قرار داد و مقر را با یک موتور ساعتی که با نیروی وزن کار می‌کرد، با همان سرعت حرکت زمین به‌دور خودش چرخاند. با این کار، تلسکوپ ستاره‌ها را با همان سرعتی که در آسمان حرکت می‌کنند، دنبال می‌کند. امروزه، در بسیاری از مقرهای استوایی برای حرکت دادن مقر از یک موتور استفاده می‌شود.

مقر go-to

یکی از آخرین پیشرفت‌ها ساخت مقرهای go-to است. برای ساخت این مقرها، سازندگان یک موتور به هریک از محورهای سمت و ارتفاع مقر متصل می‌کنند. این موتورها هم خود به کامپیوتری متصل می‌شوند. به محض اینکه تلسکوپ را برپا کردید، موتور go-to جرم آسمانی مورد نظر شما را در آسمان دنبال می‌کند.

مقرهایی که از این سیستم بهره می‌گیرند، بسیار دقیق‌اند. هنگامی که تلسکوپ جرمی را در آسمان یافت، بدون آنکه نیاز باشد آن را حرکت دهید، جرم مورد نظر را در آسمان دنبال می‌کند. بیشتر تلسکوپ‌های go-to امروزی بانک داده‌های بزرگی از هزاران جرم دارند.

 

ابزارهای جانبی

شما می‌توانید با انتخاب ابزارهای جانبی مناسب لذت‌تان را از رصد آسمان چند برابر کنید.

جوینده

حتی اگر بهترین تلسکوپ دنیا را داشته باشید ولی نتوانید با آن جرمی را در آسمان پیدا کنید، بی‌فایده است. بزرگنمایی زیاد تلسکوپ میدان دید آن را محدود می‌کند. حتی با داشتن مقر go-to باز هم از داشتن جوینده‌ای با بزرگنمایی کم و باکیفیت بی‌نیاز نخواهید بود. بیشتر آن‌ها لوله‌هایی‌اند که مستقیم از درون‌شان نگاه می‌کنید. تصویر را معکوس می‌کنند اما می‌توانید به جرم یا موقعیتی که برای بیشتر افراد در آسمان قابل تشخیص است، نگاه کنید.

جویندۀ شما باید یک عدسی جلویی با قطر دست‌کم ۲ اینچ (۵۰ میلی‌متر) داشته باشد. به‌طوری‌که نور کافی برای یافتن اجرام کم‌نور را گردآوری کند. بزرگنمایی آن هم باید بین ۷ تا ۹ برابر باشد.

پس از نصب جوینده آن را با تلسکوپ‌تان هم‌خط کنید. این کار را باید هنگامی انجام دهید که نور کافی در بیرون از منزل برای دیدن یک جسم دوردست، مثل نوک یک آنتن مخابراتی، وجود داشته باشد. هم‌خط کردن با چنین جسم ثابتی از آن جهت که مثل ستاره در آسمان در حال حرکت نیست، آسان‌تر است.

چگونه جوینده را نصب کنیم؟

پیش از هر برنامه رصد و در روشنایی روز جویندهتان را به ترتیب زیر هم‌خط کنید:

• اگر تلسکو‌پ‌تان موتور دارد، آن را خاموش کنید.
• چشمی‌ای با بزرگنمایی کم را روی تلسکوپ نصب کنید (چشمی‌ای که در بین دیگر چشمی‌های‌تان بزرگ‌ترین عدد روی لوله آن حک شده است).
• پیچ‌های کنترل حرکت موتور مقر را شل کنید.
• با حرکت دادن تلسکوپ جسمی در دوردست (مثل یک ساختمان یا لامپ بالای یک برج مخابراتی) را در مرکز میدان دید قرار دهید. تلسکوپ را روی آن جرم فکوس کنید.
• پیچ‌های کنترل حرکت تلسکوپ را محکم کنید.
• پیچ‌های نگه‌دارنده جوینده را شل کنید و سپس بدون حرکت دادن تلسکوپ جوینده را طوری تنظیم کنید که همان جسمی که در تلسکوپ در مرکز میدان دید قرار دارد، در جوینده هم در مرکز قرار گیرد.
• پیچ‌های نگه‌دارنده جوینده را محکم کنید.
• برای داشتن دقت بیشتر، چشمی با بزرگنمایی کمتر را با چشمی با بزرگنمایی بیشتر جابه‌جا کنید و سپس جوینده را دوباره هم‌خط کنید.

چپقی

شکستی‌ها اغلب به‌سبب طراحی‌شان به چپقی نیاز دارند. چنین چپقی‌هایی نور سوژه را ۹۰ درجه می‌چرخانند. بدون چپقی، برای رصد اجرامی که ارتفاع‌شان در آسمان زیاد است دچار مشکل خواهید شد. چپقی درون فکوسر تلسکوپ قرار می‌گیرد و چشمی درون چپقی.

چراغ‌قوه

برای کار با نقشه آسمان در هنگام رصد شبانه به نور نیاز خواهید داشت. نور قرمز برای رصد شبانه بهتر است چون کمترین تأثیر را بر دید در شب (طریقه تطبیق یافتن چشم با تاریکی) دارد. اما نور روشن (حتی رنگ قرمز) نتیجه‌ای جز کمتر دیدن اجرام در تلسکوپ ندارد. زیرا چشم‌ها باید دوباره خود را با تاریکی تطبیق دهند. بنابراین، بهترین چراغ‌قوه نوعی است که بتوان میزان روشنایی آن را تغییر داد.

منبع برق

اگر در مکان رصد دسترسی به منبع برق جریان مستقیم دارید، بسیار خوش‌شانسید. در غیر این‌صورت به منبع برق پورتابل نیاز خواهید داشت. با سیم رابط مناسب حتی می‌توانید از باتری اتومبیل‌تان استفاده کنید.

گزینه دیگر استفاده از یک منبع برق اختصاصی مانند Power Tank 17 ساخت شرکت سلسترون است. این منبع برق می‌تواند برق مورد نیاز شما را برای چندین شب رصد مهیا کند. این ابزار شامل باتری ۱۷ آمپرساعت، دو خروجی فندکی جریان مستقیم ۱۲ ولت، رادیوی AM/FM، یک آژیر خطر، چراغ‌قوه نور قرمز قابل تعویض و یک لامپ نورافکن سفید است.

رابط سه‌پایۀ دوچشمی

با این ابزار می‌توانید دوربین دوچشمی را روی سه‌پایه‌های استاندارد دوچشمی قرار دهید. این رابط دو فایده دارد. نخست، با استفاده از آن دیگر نیاز نیست برای مدت طولانی دوچشمی را روی دو دست نگاه دارید. دوم، بدون آدرس‌دادن‌های سرسام‌آور می‌توانید به‌راحتی آنچه را دیده‌اید به افراد دیگر هم نشان دهید.

رابط دوربین عکاسی

شاید روزی به عکاسی نجومی علاقه‌مند شوید. در این صورت اگر دوربینی بدون رابط مناسب برای اتصال کامل به تلسکوپ داشته باشید چه می‌کنید؟ شرکت سلسترون صفحه مقری ارائه کرده که حتی با با دوربین‌های دیجیتال کوچک هم می‌توانید از آنچه از درون چشمی تلسکوپ‌تان می‌بینید عکس بگیرید.

نقشۀ آسمان

با این ابزار سودمند نه‌تنها می‌توانید راه‌تان را در آسمان و به‌سوی هدف بعدی‌تان بیابید، بلکه می‌توانید برای برنامۀ رصدی آینده برنامه‌ریزی کنید. در چنین نقشه‌هایی، که در اغلب مجله‌های نجومی مثل مجلۀ نجوم به‌صورت ماهانه چاپ می‌شوند، علاوه بر نقشه‌های پُرستاره آن ماه، توضیحات و عکس‌هایی برای نشان دادن رویدادهای آسمانی مهم خواهید یافت. همچنین داستان‌هایی دربارۀ رصد خورشید، ماه، سیاره‌ها، بارش‌های شهاب، سحابی‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان‌ها و … خواهید یافت.

فیلتر

با استفاده از فیلتر در هنگام رصد می‌توانید جزییات بیشتری ببینید. فیلترهای نجومی بر دو نوع‌اند: رنگی، که برای نمایش بهتر سیاره‌ها مفیدند، و فیلترهای کاهندۀ آلودگی نوری (LPR)، که با کاهش دادن نورهای مصنوعی که انسان‌ها تولید می‌کنند، به دید بهتر سحابی‌ها کمک می‌کنند. همۀ فیلترها به‌آسانی در رزوه‌های درون لولۀ چشمی قرار می‌گیرند.

فیلترهای رنگی

 

فیلترهای رنگی نجومی حتی تصویر درون تلسکوپ‌های ارزان‌قیمت را هم تا حد زیادی بهبود می‌بخشند. زیرا کنتراست بین نواحی روی سطح سیاره‌ها یا درون جو آن‌ها که رنگ‌های متفاوتی دارند را بیشتر می‌کنند. سازندگان نوع فیلترهای رنگی را با برچسبی در لبه‌های آن‌ها مشخص می‌کنند با این حال می‌توانید رنگ نوری را که فیلتر از خود عبور می‌دهد، با نگاه کردن به آن یا نگاه کردن از درون آن دریابید. به‌طور مثال یک فیلتر نور قرمز به رنگ قرمز دیده می‌شود.

کارکرد فیلترهای رنگی با تلسکوپ‌های بزرگ‌تر بهتر است زیرا تلسکوپ‌های بزرگ‌تر نور بیشتری فراهم می‌کنند و رنگ مورد نظر بهتر دیده می‌شود. مثلاً ‌یک فیلتر بنفش فقط ۳ درصد نوری که به آن می‌رسد را از خود عبور می‌دهد. برای دیدن جزییات روی هر جرمی با این فیلتر باید از تلسکوپی بزرگ استفاده کنید. اگر تلسکوپ‌تان کوچک است، از فیلتر آبی کم‌رنگ استفاده کنید که ۷۳ درصد نور را از خود عبور می‌دهد. تأثیر آن به‌خوبی فیلترهای تاریک‌تر نیست. ولی جرمی که می‌خواهید ببینید، به مراتب روشن‌تر دیده می‌شود.

 

 

 

 

 

فیلتر کاهندۀ آلودگی نوری (LPR)

فیلترهای کاهنده آلودگی نوری بسیار مفیدند. چون بسیاری از چراغ‌های خیابان‌ها فقط چند رنگ مشخص را تولید می‌کنند (که با مخلوط شدن با هم نور سفید یا زرد را می‌سازند). مثلاً یک لامپ بخار سدیم خیابانی بیشتر رنگ زرد را تولید می‌کند. لامپ‌های جیوه نورهای سبز و آبی را از خود گسیل می‌کنند. فیلترهای کاهنده آلودگی نوری مانع عبور این رنگ‌ها می‌شوند اما رنگ‌های دیگر را عبور می‌دهند.

به یاد داشته باشید که این فیلترها همه‌فن-حریف نیستند. فیلترهای آلودگی نوری در برابر نور چراغ اتومبیل‌ها و لامپ‌های حبابی گداخته که همه رنگ‌ها را تولید می‌کنند، فایده چندانی ندارند. بنابراین همچنان برای انتخاب مکان رصدتان باید وسواس به خرج دهید.

 

 

فیلتر ماه

این فیلتر خاص (که گاهی آن را «فیلتر چگالی خنثی» هم می‌نامند) کمی از نور را جذب می‌کند و به این ترتیب درخشندگی اجرام از درون تلسکوپ کم می‌شود. اما هیچ رنگی را فیلتر نمی‌کند و یا تغییر نمی‌دهد.

فیلترهای خنثی حداکثر ۸۰ درصد و حداقل ۱ درصد از نور را عبور می‌دهند. به‌طور کلی فیلترهای خنثای روشن‌تر برای سیاره‌ها و فیلترهای تاریک‌تر برای ماه (که بیشتر نور خورشید را بازتاب می‌دهد) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آشنایی با چشمی

چشمی‌ها همانند دستگاه پخش موسیقی‌اند. سیستم صوتی‌ای مطلوب است که بتواند دقیقاً صدای ضبط‌شده موسیقی را بازسازی کند. و با این حال گاهی در حال شنیدن قطعه‌ای آشنا از موسیقی متوجه می‌شویم چیزی متفاوت در آن وجود دارد. شاید صدایی بی‌معنی بشنوید که دیگران متوجه آن نمی‌شوند. نتیجه این است که ما هیچ‌کدام دستگاه پخش مشابه – یا چشمی مشابه – نداریم. گاهی این به علت هزینه و میزان مهارت است. بهترین چشمی‌ها عدسی‌های به‌خوبی صیقل‌داده‌شده و با اندود چندگانه از شیشه‌های بسیار مرغوب دارند. بنابراین ارزان نیستند. اندود یا پوشش لایۀ بسیار نازکی است که سازندگان روی عدسی قرار می‌دهند تا بازتاب نور از سطح شیشۀ عدسی را به حداقل برسانند و مقدار نور عبوری را به حداکثر.

برخی افراد که با هدف سرگرمی آسمان را رصد می‌کنند، تمایل چندانی به اختصاص هزینه برای خرید چشمی‌های بسیار مرغوب ندارند. از طرف دیگر بیشتر منجمان آماتور ترجیح می‌دهند با دید آینده‌نگرانه سرمایه‌گذاری کنند. به‌یاد داشته باشید اگر تلسکوپ‌تان را عوض کنید، نیازی به خرید چشمی‌های جدید نخواهید داشت. هنگام انتخاب چشمی به وزن آن توجه کنید. شاید باور نکنید اما وزن برخی چشمی‌ها به بیش از یک کیلوگرم می‌رسد؛ یعنی تقریباً هم‌وزن برخی دوچشمی‌ها. اگر تلسکوپ‌‌تان کوچک یا متوسط است، بهتر است چشمی‌های سبک‌تر تهیه کنید.

نکتۀ دیگری که باید به‌یاد داشته باشید، میدان دید چشمی است. اصولاً با دو عدد می‌توانیم یک چشمی را توصیف کنیم: میدان دید ظاهری و میدان دید واقعی. میدان دید ظاهری چشمی بیانگر زاویۀ نور ورودی به چشمی است. بازۀ میدان دید ظاهری چشمی‌ها از ۲۵ تا ۸۴ درجه است. اما میدان دید واقعی چشمی اهمیت بیشتری دارد؛ بخشی از آسمان که هنگام نگاه کردن از درون چشمی می‌بینید. این عدد از تلسکوپی به تلسکوپ دیگر متفاوت است.

چشمی‌های مرغوب تا کناره‌های میدان دید هم تصویری با کنتراست و وضوح بالا ارائه می‌کنند.

عدسی بارلو

عدسی بارلو ابزاری اپتیکی است که بزرگنمایی چشمی را بیشتر می‌کند. این عدسی بین فکوسر تلسکوپ و چشمی (یا در صورت استفاده از چپقی بین چپقی و چشمی) قرار می‌گیرد. بزرگنمایی برخی بارلوها ۲ برابر است، برخی ۳ برابر و … . مثلاً فرض کنید بزرگنمایی (یا توان) چشمی ۱۸ میلی‌متری شما ۱۰۰ برابر باشد. اگر یک بارلوی ۲ برابر به آن متصل کنید، بزرگنمایی ۲۰۰ برابر خواهد شد.

حدود ۵۰ سال پیش هنگامی که برای نخستین‌بار عدسی‌های بارلو معرفی شدند، واحدهای ساده‌ای از یک عدسی بودند. آن‌ها کار می‌کردند اما تصویر را خراب‌تر می‌کردند. اما بارلوهای امروزی عدسی‌های باکیفیت و اندودشده‌اند که تقریباً همۀ نوری که به آن‌ها می‌رسد را از خود عبور می‌دهند.

یک عدسی بارلو به‌راحتی می‌تواند تعداد چشمی‌های شما را دو برابر کند. البته اگر در هنگام انتخاب چشمی این نکته را در نظر داشته باشید. مثلاً فرض کنید چشمی‌های ۴۰، ۳۲، ۱۲ و ۹ میلی‌متر دارید که روی تلسکوپ شما بزرگنمایی‌های ۲۵، ۳۱، ۸۳ و ۱۱۱ برابر می‌دهند. با اضافه کردن یک بارلوی دو برابر می‌توانید ۴ بزرگنمایی دیگر هم داشته باشید: ۵۰، ۶۲، ۱۶۶ و ۲۲۲ برابر.

چگونه بزرگنمایی چشمی را تعیین کنیم؟

برای یافتن عدد بزرگنمایی یا توان چشمی فاصلۀ کانونی تلسکوپ برحسب میلی‌متر (که در دستورالعمل نوشته شده است) را بر فاصلۀ کانونی چشمی (عددی که روی بدنۀ چشمی نوشته شده است) تقسیم کنید. مثلاً فاصلۀ کانونی تلسکوپ بازتابی SkyProdigy 130 سلسترون ۶۵۰ میلی‌متر است. اگر یک چشمی ۲۵ میلی‌متر X-Cel LX انتخاب کنید، بزرگنمایی چشمی ۲۶ برابر خواهد بود. اگر چشمی X-Cel را با چشمی ۱۲ میلی‌متر Omni Series تعویض کنید، بزرگنمایی چشمی ۵۴ برابر خواهد بود. توجه کنید که نوع چشمی تأثیری بر بزرگنمایی ندارد. هر دو چشمی با فاصلۀ کانونی مشابه بزرگنمایی یکسانی در این تلسکوپ می‌دهند.

 

شناخت دوربین‌های دوچشمی

دوچشمی‌ها ابزارهای چندکاره‌ای با فواید بسیارند. میدان دیدشان گسترده و جهت‌گیری تصویری که از درون‌شان دیده می‌شود، درست است. همۀ این‌ها سبب شده یافتن سوژه با آن‌ها آسان باشد. برپا کردن دوچشمی نیاز به تخصص ندارد. کافی است بند آن را به‌دور گردن‌تان بیندازید و آغاز به کار کنید.

قابلیت جابه‌جایی آسان و راحت چیزی است که دوچشمی را به ابزاری ایده‌آل برای تماشای آسمان در مکان‌هایی که زمان کافی برای برپا کردن تلسکوپ ندارید، تبدیل کرده است. و رصد کردن با دو چشم به جای یک چشم، برای بیشتر افراد  طبیعی‌تر و راحت‌تر است. همچنین اغلب دوچشمی‌ها نسبتاً ارزان‌اند.

عددهای مهم

اندازۀ عدسی جلویی برای رصد اجرام آسمانی مهم‌ترین چیز است. به‌طور کلی هرچه قطر این عدسی بزرگ‌تر باشد، تصویر روشن‌تر خواهد بود. شما می‌توانید اندازۀ این عدسی را با نگاه کردن به دو عددی که روی همۀ دوچشمی‌ها نوشته شده است، پی ببرید؛ مثل ۳۵×۷ یا ۵۰×۱۰. دومین عدد بیانگر اندازۀ قطر عدسی جلویی دوچشمی برحسب میلی‌متر است. بنابراین قطر عدسی جلویی دوچشمی ۳۵×۷، ۳۵ میلی‌متر است. این مقدار برای دوچشمی ۵۰×۱۰ برابر ۵۰ میلی‌متر است. دوچشمی‌های با قطر عدسی جلویی ۵۰ میلی‌متر در مقایسه با دوچشمی با عدسی ۳۵ میلی‌متر دو برابر نور گردآوری می‌کنند.

دوچشمی‌های نجومی باید عدسی‌هایی با حداقل قطر ۴۰ میلی‌متر داشته باشند. دوچشمی‌های کوچک‌تر ممکن است برای استفاده‌های روزانه بسیار عالی باشند اما در شب برای آن‌که تصویر خوبی از بیشتر اجرام آسمانی در آن‌ها دیده شود، به اندازۀ کافی نور گردآوری نمی‌کنند.

عدد دیگر بزرگنمایی دوچشمی را نشان می‌دهد. برای دوچشمی‌های نجومی بهتر است این عدد بزرگ‌تر از ۷ باشد. بیشترین بزرگنمایی برای آنکه بتوان دوچشمی را هنگام رصد با دست نگاه داشت، ۱۰ برابر است. اگر بزرگنمایی بیشتر از این مقدار باشد، احتمالاً ثابت نگاه داشتن دوچشمی دشوار می‌شود و لرزش‌های دست مانع دیدن تصویری واضح می‌شوند. برای چنین دوچشمی‌هایی باید از سه‌پایه استفاده کنید.

 

جزییات مهم

 

در ساختار دوچشمی‌ها منشورهایی وجود دارد که باعث می‌شوند تصویر وارونه دیده نشود. این منشورها بر دو نوع‌اند: مستقیم (Roof) و جانبی (Porro). دوچشمی‌های با منشور مستقیم لوله‌های مستقیمی دارند و جمع‌وجورتر اما نسبتاً گران‌ترند و تصویر درون آن‌ها کم‌نورتر است و بنابراین گزینۀ چندان مناسبی برای کاربردهای نجومی نیستند. دوچشمی‌های با منشور جانبی به شکل زیگ‌زاگ‌اند و اغلب بزرگ‌تر و سنگین‌تر از دوچشمی‌های با منشور مستقیم‌اند.

عدسی‌های دوچشمی‌های مرغوب به جای شیشه‌های بوروسیلیکات (BK7) از شیشه‌های باریوم کرون (BaK-4) ساخته می‌شوند و بیشتر سطوح اپتیکی‌شان اندود دارند. هر چه تعداد سطوح عدسی و منشور اندود شده بیشتر باشد، تصویر روشن‌تر است و کنتراست بالایی دارد.

بیشتر دوچشمی‌ها یک پیچ تنظیم فکوس مرکزی دارند که هر دو چشمی را با هم حرکت می‌دهد. در این مدل‌ها یکی از چشمی‌ها را می‌توانید به‌صورت جداگانه هم حرکت دهید. برای کار با دوچشمی نخست با پیچ مرکزی فکوس چشمی‌ای که به‌طور جداگانه تنظیم نمی‌شود را تنظیم کنید و سپس چشمی دیگر را به‌طور جداگانه تنظیم کنید. این نوع فکوس بهتر است. به‌ویژه هنگامی که چند نفر با یک دوچشمی به‌طور هم‌زمان رصد می‌کنید. در دیگر دوچشمی‌ها هر کدام از چشمی‌ها به‌طور جداگانه فکوس می‌شوند. چنین دوچشمی‌هایی محکم‌تر و در برابر رطوبت مقاوم‌ترند.

آنچه خواهید دید

با دوچشمی‌ها می‌توان جزییات دقیق و هیجان‌انگیزی از سطح ماه دید. می‌توانید حرکت تدریجی سایه روی عوارض سطحی ماه را با تغییر اهله ماه دنبال کنید. مراحل مختلف ماه‌گرفتگی را با حرکت سایه زمین روی ماه تماشا کنید. و نمای شبح‌گون حلقه هلال ماه را عصرگاهان در آسمان غربی ببینید.

در مکان‌های دوردست می‌توانید با دوچشمی چهار قمر گالیله‌ای مشتری را رصد کنید. همچنین می‌توانید عطارد را در آسمان گرگ‌ومیش در ارتفاع کم از افق ببینید و اجرام کم‌نوری مانند اورانوس و نپتون، سیاره‌های غول‌پیکر گازی بیرونی، که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، و همچنین سیارک‌های درخشان را بیابید.

برتری دوچشمی‌ها شاید بیشتر هنگام رصد دنباله‌دار‌های درخشان مشخص شود. از طرفی بزرگنمایی کافی برای پدیدار شدن جزییات را دارد و از طرفی دیگر میدان دیدی گسترده برای تماشای هم‌زمان هسته دنباله‌دار و بیشتر یا همه دنباله را دارد.

 در ده گام رصدگر شوید

ستاره‌شناسی همیشه جذاب است. زیرا همیشه اخباری درباره آن وجود دارد. هنگامی که یک منجم آماتورید، نه‌تنها می‌توانید درباره آنچه رخ می‌دهد بخوانید، بلکه می‌توانید در آن رویدادها شرکت بکنید. به بیان دیگر آسمان همواره ما را به‌سوی خود می‌خواند. اما چگونه باید رصد آسمان را آغاز کنیم؟ چه چیزهایی باید بدانیم؟

۱. مفاهیم کلی دربارۀ آسمان را بیاموزید.

بهتر است برخی از نکات پایه‌ای را بیاموزید: زمین روزی یک‌بار به‌دور خود می‌چرخد و سالی یک‌بار به‌دور خورشید می‌گردد. حرکت نخست سبب می‌شود اجرام آسمانی از شرق به غرب در آسمان حرکت کنند و حرکت دوم سبب می‌شود در فصل‌های مختلف در آسمان صورت‌فلکی‌های متفاوتی دیده شوند.

سپس، آسمان را کره‌ای با قطب‌های شمال و جنوب تصور کنید که یک استوا دارد.

دربارۀ اهلۀ ماه مطالعه کنید. نخست ماه به‌صورت هلالی باریک در ارتفاع کم از افق غربی در آسمان عصرگاهی پدیدار می‌شود. از آن شب به بعد هر شب به‌نظر می‌رسد هلال ماه بزرگ‌تر می‌شود و به‌سوی افق شرقی حرکت می‌کند تا به‌شکل ماه کامل درآید. بعد از آن بخش روشن آن شروع به کوچک‌تر شدن می‌کند تا آنجا که ناپدید می‌شود (ماه نو). زمانی که دوباره هلال ماه را در غرب دیدید، تقریباً ۳۰ روز گذشته است. باید اهله ماه را بشناسید زیرا نور ماه مانع دیدن اجرام کم‌نور آسمان می‌شود.

در نهایت با صورت‌فلکی‌های پرنور هر فصل آشنا شوید. در هر فصل چند صورت‌فلکی را بیاموزید: ثور (یا گاو) و شکارچی در زمستان؛ عقرب و دجاجه در تابستان؛ و غیره. لازم نیست نگران صورت‌فلکی‌های کم‌نور باشید. اگر تاکنون صورت‌فلکی‌هایی مثل چلپاسه (سوسمار، Lacerta) و مار (Serpens) را نمی‌شناسید، حتماً علتی دارد.

۲. خود را در موضوع غرق کنید.

قدم خوبی برای رصدگر شدن برداشته‌اید. اما چیزهایی بیش از مطالب این مقاله وجود دارد که باید بیاموزید؛ در کتاب‌ها، مجله‌ها و وب‌سایت‌های نجومی مانند www.telescope.ir.

در کتاب‌خانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها می‌توانید انواع نقشه‌های آسمان، راهنمای رصد و کتاب‌هایی درباره نجوم و رصد آسمان بیابید. به جز آن‌هایی که درباره یافتن مکان سیاره‌ها در تاریخ‌های خاص‌اند، چنین منابعی به این زودی‌ها قدیمی نخواهند شد. باشگاه‌ها و گروه‌های نجومی محلی هم منابع فوق‌العاده‌ای‌اند. اگر بتوانید در آن‌ها دوستانی بیابید، بسیاری از نکات را خیلی زود فراخواهید گرفت.

۳. پیش از خرید ابزار، با آن کار کنید.

برخی فروشگاه‌های ابزارهای نجومی به‌ویژه آن‌هایی که در شهرهای بزرگ‌اند، گه‌گاه تجهیزات‌شان را در نمایشگاه‌هایی برای استفاده مشتریان آینده برپا می‌کنند. در این زمان‌ها کارمندان‌شان برای توضیح چگونگی کارکرد ابزارها در دسترس‌اند.

راه دیگری برای امتحان یک تلسکوپ شرکت در برنامه‌های رصد همگانی که گروه‌های نجومی برگزار می‌کنند، است. در این برنامه‌ها شرکت کنید و تا می‌توانید سؤالات‌تان را مطرح کنید. منجمان آماتور از توضیح چگونگی کارکرد ابزارهای‌شان برای تازه‌کارها لذت می‌برند.

۴. مکان رصد را بادقت انتخاب کنید.

برای دیدن ماه، سیاره‌ها و ستاره‌های دوتایی تقریباً هر مکانی مناسب است. اما برای رصد اجرام پراکنده و کم‌نورتری مانند سحابی‌ها و کهکشان‌ها باید به مکان‌های تاریک و دوردست سفر کنید.

چیزهایی هست که باید در نظر داشته باشید، از جمله وضعیت آلودگی نوری در منطقه، مسیر و فاصله‌ای که باید برای رسیدن به آن رانندگی کنید، امنیت (آیا در منطقه تلفن همراه آنتن دارد؟) و عوامل جوی (وضعیت ابرها و صاف بودن آسمان و پایداری هوا).

۵. طراحی از اجرام را امتحان کنید.

اگر به‌دنبال چیزی بیش از رصد ساده آسمان هستید و هنوز آمادگی ثبت عکس اجرام آسمانی را ندارید، می‌توانید طراحی کنید. با کشیدن آنچه از درون چشمی می‌بینید، می‌توانید رصدهای‌تان را ثبت کنید. به‌علاوه طراحی به‌خودی‌خود سرگرمی خوبی است و با بهتر شدن توانایی‌تان در ثبت جزییات اجرام کم‌نور رصدگر بهتری می‌شوید.

برای این کار نیاز به ابزارهای چندانی ندارید. چند برگ کاغذ، یک مداد و یک پاک‌کن و یک چراغ‌قوه نور قرمز برای شروع کافی است. شاید بخواهید یک پرگار را هم به این وسایل اضافه کنید چون بیشتر اجرام آسمانی که از آن‌ها طراحی خواهید کرد، دایره‌ای‌اند و هر جرم غیردایره‌ای هم در میدان دید دایره‌ای چشمی تلسکوپ‌تان قرار خواهد گرفت.

۶. راحتی همه چیز است.

راحتی چیزی بیش از فقط گرم ماندن در زمستان است. بسیاری از رصدگران هنگام رصد در پشت چشمی پیوسته جابه‌جا می‌شوند. به‌ویژه حرکتی که از آن با نام «چمباتمه میمون» یاد می‌شود، فشار زیادی به کمر وارد می‌کند و برای نگاه داشتن چشم در پشت چشمی به ماهیچه‌های زیادی فشار وارد می‌شود.

بنابراین بنشینید. در حالت نشسته می‌توانید بیش از حالت ایستاده رصد می‌کنید.

۷. عکاسی دلچسب ولی زمان‌گیر است.

خبر خوب این است: شما می‌توانید از اجرام آسمانی عکس بگیرید. اما از طرف دیگر: عکاسی نجومی نیاز به تمرین بسیار دارد. هرچه کیفیت عکس نهایی بهتر باشد، تجربه و زمان بیشتری در پس آن نهفته است. به‌یاد داشته باشید که ثبت یک عکس با کیفیت بالا دو مرحله دارد. نخست ثبت داده‌ها با دوربین و سپس پردازش تصویر با نرم‌افزار مناسب.

منابع بسیاری برای آموزش هنر عکاسی نجومی وجود دارد. هر چه می‌توانید مطالعه کنید، عکس‌های بیشتری بگیرید و در نهایت روزی خواهد رسید که نتایج کارتان را با افتخار به خانواده و دوستان‌تان نشان خواهید داد.

۸. همه چیز را ثبت کنید.

در آینده حتماً‌ به یادآوری آنچه دیده‌اید نیاز خواهید داشت. یک یادداشت ساده شامل تاریخ و ساعت رصد، نام اجرام رصد شده و توضیحی کوتاه از آنچه دیده‌اید است. توضیحاتی مثل “بازوهای مارپیچی را دیدم” یا “وقعاً آبی است اما هیچ جزییاتی دیده نمی‌شود”. یادداشت‌های مفصل‌تر شامل اطلاعاتی دربارۀ تلسکوپی که استفاده کردید، چشمی‌ها و بزرگنمایی‌ها و شرایط آسمان (میزان ابرها، مقدار آلودگی نوری و …) می‌شود.

۹. یک منجم اجتماعی باشید.

از یک آسمان‌نما دیدن کنید. در برنامه‌های رصدی مختلف شرکت کنید. با دیگران رصد کنید. در فوروم‌های اینترنتی با منجمان دیگر دربارۀ موضوعات رصدی صحبت کنید.

قطعاً بهترین گام عضویت در یک باشگاه یا گروه نجومی است. در جلسه‌ها و برنامه‌های رصدی گروه شرکت کنید. با این کار در جمع افرادی قرار می‌گیرید که می‌توانند به پرسش‌های شما پاسخ دهند یا آنکه شما را برای یافتن پاسخ راهنمایی کنند. بیشتر گروه‌های نجومی اعضایی دارند که حاضرند اطلاعات خود را دربارۀ فعالیت‌های مورد علاقه‌شان با شما درمیان بگذارند. درگیر کار شوید، داوطلبانه در رویدادها کمک کنید. خواهید دید که طولی نخواهد کشید که شما هم از افرادی خواهید شد که به پرسش‌های دوست‌داران آسمان پاسخ می‌دهند.

۱۰. همه چیز را رصد کنید!

من میلیون‌ها بار این را شنیده‌ام: “من رصدگر سیاره‌ها هستم”، یا “من فقط کهکشان‌ها را رصد می‌کنم.” واقعاً چنین است؟ آیا منظور این منجمان آماتور این است که تماشای ماه‌گرفتگی کامل، یک دنباله‌دار درخشان یا یک بارش شهاب پربار را از دست می‌دهند؟ اگر چه احتمالاً تلسکوپ شما برای رصد نوع ویژه‌ای از اجرام آسمانی بهتر است، شما می‌توانید هر چیزی را از درون آن رصد کنید. بنابراین چرا همه چیز را رصد نکنید؟ (البته در این مورد توجه کنید که خورشید یک استثناست. هرگز با تلسکوپی که فیلتر مناسب و ایمن رصد خورشید ندارد خورشید را تماشا نکنید. این کار به احتمال زیاد آسیب‌های جبران‌ناپذیری به چشم‌ها وارد می‌کند.)

هزاران هدف رصدی جذاب روی سطح همواره در حال تغییر ماه وجود دارد و حتی با تلسکوپی کوچک هم می‌توان بیشتر آن‌ها را دید. سیاره‌ها تا زمان زیادی پس از غروب خورشید قابل دیدن‌اند، بنابراین این زمان‌ها برای رصد آن‌ها بسیار خوب‌اند. با کمی رانندگی برای دور شدن از شهر در طول شب‌هایی که ماه در آسمان نیست، می‌توانید کهکشان‌های بسیاری را ببینید. با تماشای آن‌ها قطعاً از زیبایی عالم شگفت‌زده خواهید شد.

 

کاوش آسمان را آغاز کنید

اگر به‌تازگی تلسکوپ خریده‌اید، در اینجا اجرامی را برای آغاز رصد آسمان پیشنهاد کرده‌ایم.

راه‌شیری

گشت‌وگذار در بخش‌های مختلف راه‌شیری از درون تلسکوپ می‌تواند یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های رصدی در آسمان تابستان و زمستان باشد. بسیار آسان است؛ فقط کافی است چشمی‌ای با میدان دید گسترده را به تلسکوپ متصل کنید (چشمی‌ای که عددی بزرگ روی آن حک شده است)، لپ‌تاپ‌تان را خاموش کنید، راهنمایی‌های رصدی را نادیده بگیرید، go-to را خاموش کنید و با دست تلسکوپ را در راه‌شیری حرکت دهید آن را تماشا کنید.

رصد خورشید

با بهره‌گیری از یک فیلتر خورشیدی ایمن می‌توانید لذت بیشتری از رصد ببرید. فیلتری که در جلوی لولۀ اپتیکی تلسکوپ‌تان نصب می‌شود. هرگز با چشم یا از درون هر ابزار دیگری بدون فیلتر به خورشید نگاه نکنید. می‌توانید رصد خورشید را با شمارش یا طراحی لکه‌های روی سطح آن آغاز کنید. این کار آسان و لذت‌بخش است و با شمارش لکه‌های خورشیدی می‌توانید به میزان فعالیت خورشید پی ببرید. دانشمندان از سال ۱۷۴۹ هر روز این لکه‌ها را می‌شمارند.

رصد ماه

چهرۀ ماه همیشه در حال تغییر است. اما ماه کامل بهترین زمان برای رصد آن نیست. در این هنگام سایه‌های روی سطح آن کم‌اند و بنابراین جزییات کمی روی آن دیده می‌شوند. بهترین زمان برای رصد ماه پس از غروب خورشید از ماه نو تا ۲ روز پس از تربیع اول است. در صبح و پیش از طول خورشید بهترین زمان دو روز پیش از تربیع آخر تا پیش از ماه نو است. در این زمان‌ها سایه‌ها درازترند و عوارض روی ماه واقعاً برجسته‌اند. بیشتر خط جداکنندۀ بخش تاریک و روشن ماه را رصد کنید. در طول این خط قلۀ کوه‌هایی را خواهید دید که از دامنه‌های تاریک پیرامون‌شان سر برآورده‌اند. می‌توانید سایۀ دیواره‌های پیرامون گودال‌های برخوردی را ببینید. همۀ این عوارض با زمان تغییر می‌کنند و تغییراتی که در طول فقط یک شب می‌توانید ببینید، بسیار شگفت‌انگیزند.

رصد مشتری

مشتری هم در کنار خورشید و ماه بیشترین جزییات زیبا را دارد. چهار قمر بزرگ این سیاره مانند ستاره‌های پرنوری در دو طرف سیاره در یک خط دیده می‌شوند. علاوه‌بر قمرها دو نوار تاریک (کمربندهای استوایی شمالی و جنوبی) هم به‌آسانی دیده می‌شوند. اگر وضعیت جو در مکان رصدی شما پایدار است، از بزرگنمایی بالا استفاده کنید (چشمی‌هایی با عدد کوچک‌تر روی بدنه). در بزرگنمایی‌های بالا متوجه خواهید شد که مشتری اندکی به‌شکل بیضوی کشیده است و این به آن علت است که سیارۀ مشتری با سرعت زیادی در حال چرخش به‌دور خودش است و از مواد سخت ساخته نشده است.

رصد ستاره‌های دوتایی

اگر چه ستاره‌ها با چشم غیرمسلح به‌صورت تک‌نقطه دیده می‌شوند، با تلسکوپ می‌توانید ببینید که بسیاری از آن‌ها درواقع دو ستاره‌اند. رصد ستاره‌های دوتایی آسان است. حتی از درون شهر و با هر اندازه تلسکوپی می‌توانید بسیاری از آن‌ها را رصد کنید. به‌علاوه اینکه در ستاره‌های دوتایی رنگ‌های بسیاری را هم خواهید دید.

علاوه بر میزان درخشندگی هر کدام از همدم‌های ستاره‌ای،‌ با دانستن یک عدد می‌توانید بفهمید که آیا تلسکوپ‌تان می‌تواند آن‌ها را از هم تفکیک کند یا نه. این عدد «جدایی» نام دارد؛ فاصلۀ ظاهری بین دو ستاره. این عدد برحسب ثانیۀ قوسی و با نماد “ نشان داده می‌شود. یک ثانیۀ قوس (“۱) برابر است با 1/3600 یک درجه. در جدول زیر می‌توانید مقدار جدایی زاویه‌ای ستاره‌های دوتایی که با تلسکوپ‌تان دیده می‌شوند را ببینید.

دوتایی‌های تفکیک‌پذیر

اندازه تلسکوپ شما تعیین‌کننده این است که کدام دوتایی‌ها را می‌توانید رصد کنید. تلسکوپ‌های بزرگ‌تر می‌توانند دوتایی‌های نزدیک‌تر به یکدیگر را آشکار کنند. از این جدول به‌عنوان قانون کلی برای تعیین حداقل فاصله قابل تفکیک ستاره‌های دوتایی در تلسکوپ‌تان استفاده کنید.

اندازه تلسکوپ	فاصله زاویه‌ای قابل تفکیک
۳ اینچ	۱/۵ ثانیه قوس
۴ اینچ	۱/۱ ثانیه قوس
۵ اینچ	۰/۹ ثانیه قوس
۶ اینچ	۰/۸ ثانیه قوس
۸ اینچ	۰/۶ ثانیه قوس

رصد اجرام فهرست مسیه

چارلز مسیه (۱۷۳۰-۱۸۱۷) یک شکارچی دنباله‌دار اهل فرانسه بود. او در طول جستجوهایش با جرم‌هایی برخورد کرد که شبیه دنباله‌دار بودند اما در برابر زمینه ستاره‌ای آسمان حرکت نمی‌کردند. در سال ۱۷۵۸ او آنچه که فکر می‌کرد دنباله‌دار است را کشف کرد. این جرم نخستین نام (M1) در فهرست مشهور اجرام شبه‌دنباله‌دار او شد. در فهرست مسیه می‌توانید برخی از بهترین و پرنورترین خوشه‌های ستاره‌ای، سحابی‌ها و کهکشان‌ها را بیابید.

 

 

 

 

از فروشگاه آسمان شب دیدن کنید