استفاده از هر وسيله‌اي مسائل خاص خود را در بر دارد که اين مسائل از زمان تهيه و خريد آن شروع می‌شود. تلسکوپ هم از اين قاعده مستثنا نيست. حتي هدف‌گيري اجرام بوسيله‌ی تلسکوپ و تنظيم فاصله‌ي کانوني آن مي‌تواند افراد تازه‌کار را سردرگم کند. بعضي از معمول‌ترين سؤالات که اتفاقاً ساده‌ترين آن‌ها نيز هستند، در دفترچه‌ی راهنمای تلسکوپ پاسخ داده نشده‌اند. و امروزه حتي بعضي از تلسکوپ‌ها چنين دفترچه‌ای راهنمايي را هم ندارند.
در اينجا سؤالاتی که معمولاً در رابطه با تلسکوپ و استفاده از آن پیش می‌آید به همراه پاسخ‌هاي آن‌ها آمده است. اگر به تازگی يک تلسکوپ خريده‌ايد و می‌خواهيد از آن استفاده کنيد يا حتي اگر تجربه‌ي برخورد با مشکلات زيادي را داريد، احتمالاً در اينجا پاسخ تعدادی از آن‌ها را خواهید یافت.
معمولاً بزرگنمایی تلسکوپ در دفترچه‌ی راهنماي آن آمده است. با اين حال مي‌توان ميزان بزرگنمايي یک تلسکوپ را به راحتی با تقسیم طول فاصله‌ي کانوني عدسي شيئي تلسکوپ (يا آينه‌ي اصلي) بر فاصله‌ي کانوني چشمي محاسبه کرد. مثلاً اگر فاصله‌ي کانوني تلسکوپي 1200 ميلي‌متر بوده و يک چشمي با فاصله‌ي کانوني 25 ميلي‌متر روی آن نصب شده، در اينصورت بزرگنمايي آن برابر است با 1200/25=48X.
براي تغيير بزرگنمايي تلسکوپ، می‌توان چشمي را تعويض کرد. با يک چشمي 10 ميلي‌متري، بزرگنمايي تلسکوپ 10/1200=120 برابر مي‌شود.
اغلب طول فاصله‌ي کانوني شيئي با حرف اختصاري F يا Fl روي برچسبي که بر بدنه‌ی تلسکوپ چسبانده شده، نوشته شده است. فاصله‌ي کانوني چشمي هم روي بدنه‌ی آن، نزديک عدسي نوشته شده. اين دو مقدار برحسب ميلي‌متر داده مي‌شوند.
نکته: اگر دفترچه‌ی راهنمای تلسکوپتان را گم کرده‌اید، می‌توانید آن‌را به راحتی در اینترنت یافته و دانلود کنید. در زیر برای تعدادی از مدل‌های مشهور سایتی که می‌توانید دفترچه‌ی مورد نظر را بصورت رایگان دانلود کنید، آورده شده است:
Bushnell: www.bushnell.com
Celestron: www.celestron.com
Meade Instruments: www.meade.com
Orion Telescopes & Binoculars: www.oriontelescopes.com
Tele Vue Optics هم با دریافت هزینه‌ای اندک دفترچه‌ای جایگزین برای شما می‌فرستد:
Tele Vue Optics: www.televue.com ; 845-469-4551
افرادي که تلسکوپ‌هاي بازتابي يا اشميت-گاسکرين دارند، دائماً بايد برای داشتن بهترين تصوير، تلسکوپشان را تنظيم کنند. متأسفانه تنظيم کردن تلسکوپ يکي از آن چيزهايي است که ساده‌تر از آنست که بدون تصاوير گام به گام بتوان آن را توضيح داد. پس چرا دوباره کاري کنيم؟ دو مقاله‌ي کامل و بسیار خوب در این زمینه قبلاً نوشته شده است. یکی در صفحه‌ی 62 شماره‌ی نوامبر و دسامبر سال 2005 همین مجله توسط "Gary Seronik" و دیگری توسط "Nils Olof Carlin" نوشته شده که با مراجعه به لینک www.SkyTonight.com/howto/diy/3306876.html می‌توانید آن را مطالعه کنید.
از ديد ساکنان نيمکره‌ي شمالي، ستاره‌ها بدور نقطه‌اي نزديک ستاره‌ي قطبي درحال چرخشند. در استقرار استوايي يکي از دو محور تلسکوپ به سمت ستاره‌ي قطبي نشانه می‌رود که اين موضوع باعث مي‌شود بتوان يک ستاره يا سياره را (که به دليل چرخش زمين به دور خودش دائماً در حرکت است) فقط با حرکت دادن تلسکوپ در جهت شرق به غرب بر روی پایه، در چشمي دنبال کرد. با نصب يک موتور کوچک بر روی تلسکوپ، تلسکوپ بطور خودکار جرم مورد نظر را دنبال مي‌کند. در مقابل برای دنبال کردن ستاره‌ها و سيارات در تلسکوپ‌هايي که استقرار آن‌ها سمتي- ارتفاعي است (مثل تلسکوپ‌های بازتابی دابسونی)، هم بايد تلسکوپ را در جهت پايين به بالاحرکت داد و هم بايد از چپ به راست حرکت داد.
وقتي تازه‌کارها در مورد انواع استقرار تلسکوپ‌ها مي‌آموزند، به دلیل سادگیِ استفاده از تلسکوپی با استقرار استوايي، تمايل به استفاده از این نوع تلسکوپ‌ها را دارند. ولي باید درنظر داشت که این نوع تلسکوپ‌ها بزرگ‌تر، سنگين‌تر و گران‌تر از انواع با استقرار سمتي- ارتفاعي بوده و بايد زماني را صرف کرد تا نحوه‌ی استفاده از آن‌ها را آموخت. حرکت دادن آن‌ها به راحتی حرکت دادن تلسکوپ‌های سمتی- ارتفاعی نيست و اگر بطور صحيحی مستقر نشده باشند، نمی‌توان اجرام را با آن‌ها ردگيري کرد.
نکته: اگر تلسکوپتان قابلیت ردگیری کامپیوتری بوسیله‌ی "Go To" را دارد، حتی اگر استقرار آن سمتی ارتفاعی باشد، می‌تواند اهداف آسمانی را بطور خودکار دنبال کند. بنابراین ردگیری آسان اجرام، دیگر ویژگی انحصاری تلسکوپ‌های با استقرار استوایی نیست.
اين سؤال جواب‌هاي متعددي دارد. نمی‌توان انتظار داشت مناظري همانند تصاوير خارق‌العاده‌اي که تلسکوپ‌هاي پيشرفته و حرفه‌‌اي همانند تلسکوپ فضايي هابل گرفته‌اند را در یک تلسکوپ آماتوری نظاره کرد. متأسفانه نمي‌توان جزئيات و رنگ‌هايي که در تصاوير ذکر شده ديده مي‌شود را با این تلسکوپ‌ها ديد. اجرام اعماق آسمان مثل کهکشان‌ها يا سحابي‌ها، اغلب اوقات به صورت لکه‌هاي غبارآلود کم‌نور به نظر می‌رسند. با يک تلسکوپ بزرگ‌تر فقط مي‌توان اين لکه‌هاي کم‌نور را واضح‌تر ديد، ولي باز هم نمي‌توان هیچ رنگي را تشخیص داد.
سیاراتی همانند زحل يا مشتري از درون يک تلسکوپ آماتوري کوچک، تقريباً به اندازه‌ی يک سکه که در یک بشقاب قرار دارد، در میدان دید رؤيت مي‌شوند. لازم به ذکر است که اگر منظره‌اي که از سيارات مي‌بينيد، جزئياتي که توقع داريد را ندارد، بدانيد که اين مسئله دلايل قابل توجيه خود را دارد: 1) يکنواخت نبودن جو. 2) تلسکوپي که زمان کافي براي سرد شدن تا دماي بيرون را نداشته. 3) اپتيکي که به اندازه‌ي کافي بزرگ و خوب نيست که بتواند آن جزئياتي که انتظار ديدنشان می‌رود را نشان دهد. هر یک از این موارد می‌تواند به تنهایی باعث شود تا تصویر خوبی در تلسکوپ دیده نشود. به‌خاطر داشته‌باشيد که "رصد" از پشت يک چشمي به همان اندازه که مهارت است، يک هنر است. هر چقدر بيشتر رصد کنيد، توانايي شما در رصد اجرام بيشتر می‌شود.
نکته: یک وسوسه‌ی مشترک در بین تمام آماتورهایی که شروع به استفاده از تلسکوپ می‌کنند این است که با بیشترین بزرگنمایی شروع کنند. ولی این کار باعث می‌شود که یافتن اجرام سخت شده و تصاویر مبهم و تار دیده شوند. بهتر است که با کمترین بزرگنمایی چشمی که دارید شروع کرده و کم‌کم بزرگنمایی را افزایش دهید.
اغلب مردم در مورد هر ذره‌ي غباري که روي وسيله‌ي اپتيکيشان می‌نشيند نگران شده و با وسواس آن را پاک مي‌کنند. در مقابل رصدگران ديگري هم هستندکه هيچ‌گاه اپتيک خودشان را تميز نمي‌کنند. استدلال دسته‌ی اخیر اينست که امکان دارد در هنگام تمیز کردن، در مقایسه با زمانی که تمیز نمی‌شوند، آسيب بيشتري به سطح شيشه‌اي حساس عدسی‌ها یا آینه‌ها برسد.
اما راه حل چیست؟ پيشگيري و اعتدال در این مورد بهترین راه حل است. در مواقعي که از تلسکوپ يا دوربين دوچشمی خود استفاده نمي‌کنيد، درپوش لنز آن را بگذاريد و فقط زمانی که واقعاً ضروري است، برای تمیز کردن آن اقدام کنيد.
براي پاک کردن آينه‌ي تلسکوپ بازتابي، آینه را از جايش درآورده و با آب مقطر آن را بشویید. اگر پس از اينکار تميز شد، با دقت آن را بوسيله‌ي جريان هوا (سشوار) خشک کنيد. اگر تميز نشده بود، بگذاريد آينه در آب گرم کاملاً خيس شود. سپس يک قطره مايع ظرفشويي به آن اضافه کنید (قبلاً از تميز بودن ظرفی که در آن شستشو صورت می‌گيرد اطمينان حاصل کنيد) سپس دوباره با آب مقطر آن را بشوييد. اگر هنوز کثيف بود، از مقدار بيشتری مايع شوينده استفاده کنید.
برای تمیز کردن عدسی تلسکوپ شکستی، باید از روش دیگری استفاده کرد. هرکاری که می‌کنید، ابداً آن‌ها را باز نکنيد! بهترين راه براي پاک کردن عدسي‌ها اين است که به آرامي ذرات را با يک پارچه‌ي بدون کرک يا پارچه‌ي کتاني که به الکل ايزوپروپيل خالص يا يک محلول مخصوص پاک کردن عدسی آغشته شده، پاک کنيد. ولي در ابتدا اطمينان حاصل کنيد که هيچ ذره‌ي غباري روي سطح عدسی وجود ندارد: مي‌توانيد اين کار را با دميدن هوا يا يک قلم‌موی نرم با موهاي کم انجام دهيد. قلم‌موي سخت امکان دارد پوشش روي عدسی و يا حتي روی خود شيشه‌ي عدسی را خش بيندازد.
تا همين اواخر همه‌ي يابنده‌ها خود به تنهايي يک تلسکوپ مينياتوري کوچک به حساب می‌آمدند. ولي امروزه بيشتر تلسکوپ‌ها با يابنده‌هايي عرضه مي‌شوند که بزرگنماييشان يک برابر بوده (این یابنده‌ها عدسی ندارند و به همین دلیل هم هیچ جرمی را بزرگ نمی‌کنند) و يک "نقطه‌ي قرمز" در مرکز میدان دید آن‌ها وجود دارد. Telrad اولين جوینده تجاري از اين نوع بود. آن را روشن کرده تا يک نقطه‌ي نوراني قرمز در مرکز ميدان ديد يابنده ديده شود. براي رصد يک جرم، تنها کاري که لازم است انجام دهيد اينست که تلسکوپ را آنقدر حرکت دهيد تا نقطه‌ي قرمز رنگ روي جرم مورد نظر بيفتد.
رصدگران اغلب دو نوع يابنده‌ی ذکر شده، يعني نوعِ با نقطه‌ي نورانی قرمز در مرکز و يابنده‌هاي قديمي را بطور مکمل استفاده می‌کنند. نمي‌توان يکي از آن‌ها را بر ديگري ترجيح داد. به تجربه دريافته‌ام که بهتر است با يک يابنده‌ی بدون بزرگنمايي، تلسکوپ را به سمت منطقه‌ي مورد نظر تنظيم کنم و سپس توسط يابنده‌ی معمولي، هدف مورد نظر را هدف‌گيري کنم.
نکته: همه‌ی یابنده‌هایی که یک نقطه‌های قرمز در مرکز میدان دیدشان دارند، برای تولید آن نقطه‌ی نورانی از یک LED استفاده می‌کنند تا بطور مستقیم یا به کمک ترکیبی از عدسی‌ها و آینه‌ها آن را تولید کنند. یک دکمه برای روشن و خاموش کردن و تنظیم میزان روشنایی هم دارد.
در بيشتر تلسکوپ‌ها اينگونه است. در بعضي تلسکوپ‌ها تصوير ماه همانند تصوير در آينه است (چپ روي راست برگردانده مي‌شود). نگران نباشيد. هيچ‌چيزي نشکسته است، اين کاملاً طبيعي است. از آنجايي که در فضا جهت مرجعی وجود ندارد، بيشتر رصدگران اين خصوصيت چرخش تصوير را مي‌پذيرند و اين موضوع آزارشان نمي‌دهد. وانگهي، همه‌ی ما همیشه با چنين چيزي برخورد می‌کنیم: تصوير خودمان در آينه.
به عنوان يک قانون کلي، اگر نور در تلسکوپ به تعداد زوج شکسته شود (همانند تلسکوپ بازتابي نيوتوني) تصاوير وارونه خواهند بود. ولي اگر نور در تلسکوپ به تعداد عدد فرد بازتاب يابد (تلسکوپ‌هاي شکستي يا تلسکوپ‌هاي ترکيبي) چنين تلسکوپي تصاوير را همانند يک آينه وارونه نشان مي‌دهد. اگر نمي‌دانيد که تلسکوپتان از کدام نوع است، آن را به سمت ماه يا يک ساختمان گرفته و تصوير مشاهده شده را با تصوير همان جرم در يک دوربين دوچشمي يا با چشم غيرمسلح مقايسه کنيد.
اين ساده‌ترين سؤالي است که مي‌توان پاسخ داد. نصيحت هميشگي من اين بوده است: براي رصد تصاوير sharp ماه، سيارات و ستاره‌هاي دوتايي از تلسکوپ شکستي استفاده کنيد و براي يافتن اجرام کم‌نور و دور اعماق آسمان از يک بازتابي قوي استفاده کنيد.
امروزه انواع بيشتري از تلسکوپ‌ها وجود دارند که تفاوت بين آن‌ها اندک است. شکستي‌ها بزرگ‌تر شده‌اند (اگرچه ارزان نيستند) در حالي که بعضي از بهترين تصاوير گرفته شده از زحل و مشتري بوسيله‌ي بازتابي‌هاي با کيفيت بالا و جديدتر گرفته شده‌اند. تلسکوپ‌هاي مرکب، هم از عدسي و هم از آينه استفاده مي‌کنند.
بنابراين بهتر است براي خريد تلسکوپ بودجه‌ي خود را سنجيده و با توجه به اينکه بيشتر اوقات چه چيزهايي را رصد خواهيد کرد، براي خريد تلسکوپ اقدام کنيد.
